Χρήστος Σταμπουλής: Συνέντευξη [Ιατρού Γιάννης, docmz.wordpress.com, 29/04/2018]

[JohnnyMZ]

Συνέντευξη από ΕΔΩ

 

Μετά την παρουσίαση των 9 αγαπημένων μου και ταυτόχρονα, νομίζω, σημαντικότερων έργων του Χρήστου Σταμπουλή, στο πλαίσιο του αφιερώματος της σελίδας στο δημιουργό, ήρθε η ώρα να δώσουμε το λόγο στον τελευταίο. Χωρίς περιττές εισαγωγές, ακολουθεί μία εκτενής συζήτηση με το Χρήστο για τον ίδιο, τη δουλειά του, αλλά και τα κόμικς γενικότερα. Απολαύστε υπεύθυνα!

 

 

(Τα υπόλοιπα μέρη του αφιερώματος: μέρος 1, μέρος 2, μέρος 3)

 

JohnnyMZ: Το αφιέρωμα τιτλοφορείται «Τα Χάρτινα Τέκνα του Χρήστου Σταμπουλή». Σε εκφράζει αυτός ο ευφημισμός για τα κόμικς σου;

 

Χρήστος Σταμπουλής: Ισχύει, ισχύει… Η Chatlotte, ας πούμε, ήταν το πρώτο μεγάλο κόμικ που έκανα και εξακολουθώ να αναφέρομαι σε αυτήν ως «το μωρό μου». Όντως τα νοιώθω σαν παιδιά μου, αλλά δε νοιώθω ότι μου ανήκουν πλέον: σαν παιδιά που ενηλικιώθηκαν και φύγανε. Δε θα τα ξανάπιανα, θεωρώ ότι είναι τελειωμένα πράγματα και τα απολαμβάνω. Και στα φεστιβάλ, κάθε φορά βλέπω καινούργια πρόσωπα, παιδιά που ψάχνουν ένα ωραίο κόμικ να διαβάσουν, χωρίς να έχουν γενικά επαφή με το χώρο, οπότε κάθομαι και τους εξηγώ τα ζητήματα που θίγει το κάθε κόμικ, το ύφος του… Και πάντα μιλάω για αυτά με αγάπη. Είναι τα παιδιά μου, απλά, όπως εξήγησα, δε μου ανήκουν πια. Ανήκαν σε μένα τη στιγμή που γινόντουσαν. Εκείνη τη στιγμή έχω το δημιουργικό οίστρο, έως και τη δημιουργική… παράνοια – είμαι, πράγματι, σε μία πολύ περίεργη κατάσταση. Ζω το κόμικ και αισθάνομαι ότι με περιμένει το επόμενο καρέ, η επόμενη σελίδα, η επόμενη εξέλιξη… Μπορεί να είμαι με κάποιον για καφέ και να μην επικοινωνώ, επειδή όσο αυτός μου μιλάει εγώ σκέφτομαι τι θα γίνει παρακάτω. Είναι σαν κυοφορία: μόλις τελειώνει, βγάζω μια μεγάλη ανάσα, το πιάνω στα χέρια μου, κάνω «ααα», το αγαπάω, και μετά καταλήγει κάπου μέσα στο σπίτι, ίσως δίπλα στην τουαλέτα να το ξαναδιαβάζω και να λέω «ωραίο κόμικ ρε ‘συ!»

 

JMZ: Έτσι όπως το λες, είναι σα να αποκλείεις το ενδεχόμενο να ξαναπιάσεις κάποιον χαρακτήρα ή κάποιο σύμπαν, από αυτά που έχεις φτιάξει…

 

 

Χ.Σ.: Κατά γενική ομολογία, ό,τι κάνω, τελειώνει και δύσκολα ξαναπιάνεται. Έχω ακούσει πολλά, όμως, για τη Σαρλότ. Σε κάποιους είναι πάρα πολύ αγαπημένο, ίσως επειδή είναι ένα πάρα πολύ ιδιαίτερο κόμικ. Όπως γράφω, είναι κάτι που σου τυχαίνει: η ηρωίδα σε πιάνει από το χέρι και σε τραβάει, γράφει εκείνη την ιστορία για σένα. Κάτι που συμβαίνει σε γενικές γραμμές σε όλα τα κόμικς μου, ιδιαίτερα όμως στην περίπτωση της Σαρλότ, δεν υπήρχε κάποιο σενάριο με αρχή – μέση – τέλος, αλλά παρόλα αυτά η ηρωίδα το έδεσε. Ήταν εκείνη ο συνδετικός ιστός. Πολλοί τη λατρέψανε και με ρωτήσαν αν θα ξανακάνω Σαρλότ, και σκέφτομαι να ξανακάνω: δε θα είναι όμως η ίδια Σαρλότ.

Δεν ξαναγίνεται το ίδιο. Ένα ακόμα κόμικ σαν τους Άρχοντες ή σαν το MARS, θα μπορούσα να το βγάλω. Αλλά γενικά, έχω μια τάση να τα κλείνω. Όποιος διαβάσει π.χ. το MARS, δε νομίζω να σκέφτεται «τι άλλο θα μπορούσε να γίνει;», γιατί έχει γίνει το μπαμ, έχει γίνει ο τρελός χαμός, έχει κλείσει το θέμα, ουσιαστικά τερματίζω όλη την ιστορία, από εκεί και πέρα δε σε νοιάζει τι θα κάνουν αυτοί: έχει αλλάξει ο κόσμος όλος. Δε σε ενδιαφέρει σε αυτόν το νέο κόσμο, τι κάνει ο ήρωας, έχει χαθεί ο ρόλος του. Δεν είναι ούτε ο ίδιος ήρωας πλέον… και ξέρεις, εγώ τα σνομπάρω αυτά τα eternal struggles… Κάτι πρέπει να έχει σκοπό να δώσει κάποια απάντηση, αλλιώς γιατί να ασχολείσαι μαζί του; Γιατί να ασχολείσαι με τον τάδε ήρωα; Βλέπεις τι γίνεται με τους υπερήρωες: ο καθένας έχει κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και τον χρησιμοποιείς από εδώ και από εκεί, κάνεις παράλληλα σύμπαντα… Ουσιαστικά είναι κάτι σαν τοτέμ, σαν φετίχ, μπορείς να τον βάλεις οπουδήποτε, δε σε ενδιαφέρει ακριβώς τι γίνεται στην ιστορία, απλά περιμένεις να δεις πώς θα κινηθεί ο ήρωας σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. Πώς θα κερδίσει, με ποιους θα συμμαχήσει, με ποιους θα τα βάλει… Εγώ το παίρνω πολύ πιο βαθιά το πράγμα. Όλα οδηγούνε σε μία κάθαρση, ένα τέλος. Γι’ αυτό το λόγο δεν μπορούν οι ίδιοι ήρωες να συνεχίσουν

Η Σαρλότ θα είναι στο μέλλον και δε θα έχει καμία σχέση με τη Σαρλότ αυτή. Απλά θα έχει το ερωτικό, περίπου όπως η Σαρλότ, δεν είναι όμως η ίδια. Ίσως δίνω αυτό το όνομα στην ηρωίδα λόγω tribute. Ίσως επειδή δεν έχω καταλάβει εγώ ο ίδιος την ηρωίδα τόσο καλά και θέλω να τη δω να κάνει κάτι πιο συγκεκριμένο…

Παρόμοια κόμικς θα ξαναέκανα, γενικά, αν έπρεπε να δώσω υλικό, αν δούλευα σαν επαγγελματίας, αν με όριζε το κοινό, τότε αναγκαστικά τα χέρια μου θα ήταν λίγο δεμένα, θα έβαζα στόχο σε δοκιμασμένες θεματολογίες. Αν με ένοιαζε τόσο πολύ η αναγνωρισιμότητα, μετά το «μπαμ» που έκαναν οι Άρχοντες της Πορφυρής Κοιλάδας, θα μπορούσα να συνεχίσω epic drama.

 

JMZ: Όταν ετοίμαζα το αφιέρωμα, έπρεπε να διαλέξω 9 από τα κόμικς σου και έπρεπε να αφήσω κάποια στην «απ’ έξω». Για τους περισσότερους Έλληνες δημιουργούς κόμικς, θα δυσκολευόμουν να μαζέψω 5. Πέρα από τη μνεία στη δημιουργικότητά σου, ήθελα να σε ρωτήσω τι φταίει που δεν έχει τσουλήσει μέχρι σήμερα τόσο πολύ η παραγωγή κόμικς στην Ελλάδα, με την έννοια των δεμένων, ολοκληρωμένων έργων…;

 

Χ.Σ.: Εγώ αν δούλευα 4 ώρες την ημέρα, αν ήμουν σε ένα γραφείο, θα είχα κάνει τα διπλάσια κόμικς. Ο τρόπος ο οποίος, δυστυχώς, δουλεύω, είναι, αφού κάνω κάτι, να πέσω σε μία τεράστια λούπα, σαν καταθλιπτικό στάδιο, μέχρι η ανάγκη για δημιουργία να μου ανάψει τα λαμπάκια και να μου πει «μαλάκα, κινητοποιήσου, δε γίνεται». Ναι, θεωρούμαι πολυγραφότατος, αλλά γνωρίζοντας τον εαυτό μου, θα μπορούσα να έχω κάνει διπλάσια δουλειά. Και χωρίς να κάνω καμία έκπτωση. Δε θα έδινα ποτέ κάτι που δε με ικανοποιεί πλήρως: εδώ καλά-καλά δεν αφήνω σελίδα που να μη με ικανοποιεί. Άμα κάτι μου στραβώσει την πετάω και την ξανακάνω από την αρχή. Δε θα λυπηθώ τον κόπο που έκανα.

Τώρα, για το γενικότερο θέμα με τους δημιουργούς, όχι μόνο στην Ελλάδα, φταίει, πιστεύω, ο καταμερισμός εργασίας. Ή, να το πω αλλιώς, το ερώτημα δεν τίθεται πάντα όπως θα έπρεπε. Το ερώτημα είναι, γιατί κάνεις κόμικς; Εγώ κάνω κόμικς επειδή θέλω να αφηγούμαι ιστορίες…

 

Ο πάγκος του Χρήστου στο AthensCon 2015 (φωτογραφία αλιευμένη από ΕΔΩ)

 

JMZ: …νομίζω ότι όλοι, άμα τους ρωτήσεις, κάτι τέτοιο θα απαντήσουν.

 

Χ.Σ.: Άμα έχεις αγάπη για ιστορίες, άμα θες να πεις ιστορίες, θα έχεις πάντα ιστορίες να πεις. Ίσως κάποιοι το βλέπουνε λίγο δι’ επαγωγής, δηλαδή «μ’ αρέσει να διαβάζω ιστορίες, θα ήθελα να κάνω κι εγώ, αλλά δεν έχω νοιώσει αρκετά δυνατός ως δημιουργός για να κάνω κάτι τέτοιο, ή προσπάθησα αλλά δεν μπόρεσα να συγκριθώ με κάποιους άλλους για να αισθανθώ ικανοποιημένος με το αποτέλεσμα»…; Μπορεί. Ίσως να φταίει και το γεγονός ότι προέρχομαι από τη «Σχολή της Θεσσαλονίκης», όπου οι παλιοί, πολλοί εκ των οποίων συνεχίζουμε να κάνουμε κόμικς μέχρι και σήμερα, ήμασταν από την αρχή στις εκθέσεις της φοιτητικής εβδομάδας του Πανεπιστημίου, κάναμε κόμικς απλά για να τα δείξουμε στους φίλους μας. Και ο φίλος θα σου έλεγε ευθέως τη γνώμη του, υπήρχε ένα συνεχές feedback, «μου αρέσει αυτό, δε μου αρέσει αυτό», μπορούσες να το λάβεις υπόψη σου, μπορούσες να του πεις «μαλακίες μου λες», υπήρχε τέλος πάντων μία συνεχής διάδραση ανάμεσα στο δημιουργό και τον αναγνώστη, το φίλο, το συνδημιουργό τελικά…

 

Γκράφιτι Μαύρη Φουστανέλα στη Θεσσαλονίκη

 

Πρώτα έκανες τη μονοσέλιδη, μετά τη δισέλιδη, τετρασέλιδη, οχτασέλιδη, δεκασέλιδη, δωδεκασέλιδη και μετά από εκεί και πέρα δεν είχες άλλη πολυτέλεια, πήγαινες για μεγάλη ιστορία. Υπήρχε μία ωρίμανση σταδιακή με τον τρόπο που δουλεύαμε η οποία νομοτελειακά σε οδηγούσε σε μεγάλες ιστορίες. Στην Αθήνα νομίζω δε λειτούργησαν έτσι τα πράγματα. Ακόμα και οι επαγγελματίες δημιουργοί, μεγάλοι, που κάνουν και καριέρα σήμερα στο εξωτερικό, δεν ακολούθησαν αυτό το μονοπάτι. Ο αναγνώστης τους δεν συνδιαμορφωνόταν παράλληλα με τη διαδικασία της δημιουργίας, δεν ήταν ο φίλος που σου έλεγε εδώ κάτι δε βαδίζει καλά. Χρησιμοποίησαν άλλα πρότυπα για το πώς φτιάχνεται μια ιστορία και κατά βάση τα κυρίαρχα, την αμερικάνικη κουλτούρα των κόμικς. Επομένως, κάποιοι ήταν πιο καλοί από κάποιους άλλους στο να κάνουν κόμικς με το συγκεκριμένο τρόπο. Εκεί ίσως να χάνονται λίγο τα περιθώρια για προσωπική γραφή. Μπορεί να αντιγράψεις ίσως κάποιον άλλο δημιουργό. Βλέπουμε συχνά το φαινόμενο – εγώ δεν το περιφρονώ – κάποιοι νέοι δημιουργοί να προσπαθούν να μοιάσουν σεναριακά ή σχεδιαστικά σε κάποιον άλλο ο οποίος με τη σειρά του είχε κι εκείνος κάποια πρότυπα, άρα κι εκεί είναι δυσδιάκριτο τι είναι προσωπική γραφή και τι όχι. Ίσως έτσι να αισθάνονται λίγο πιο χαμένοι, να δυσκολεύονται λίγο περισσότερο να δώσουν το δικό τους στίγμα και να έχουν την ανάλογη αυτοπεποίθηση.

Και το κενό έρχονται να αναπληρώσουν οι σεναριογράφοι. Γενικά κυκλοφορεί ότι εμείς οι Έλληνες κομίστες πάσχουμε από σενάρια. Ίσως κοιτάνε τους λάθους κομίστες. Δεν είναι ότι δε χρειάζονται σεναριογράφοι, αλλά δεν είναι πάντα εύκολο αυτό που στο εξωτερικό θεωρούν δεδομένο και ίσως από εκεί να το πήραμε κι εμείς, ότι η σύμπραξη σεναριογράφου με σχεδιαστή είναι ένα απαραίτητο συστατικό για να περπατήσει ένα κόμικ, για να έχει αξία.

 

 

Έχουμε τώρα τον Μπλε Κομήτη, που είναι ένα πείραμα όπου άνθρωποι της λογοτεχνίας δίνουν σενάρια στους σχεδιαστές. Εκ πρώτης όψεως δεν είμαι αντίθετος σε αυτό, αλλά δεν είναι και πανάκεια κάτι τέτοιο για το σενάριο. Καταρχάς είναι δύσκολο στοίχημα. Το κόμικ έχει τόσο ελλειπτικό λόγο. Έχει κοινά και με τη συγγραφή και με το κινηματογράφο. Υπάρχουν πολύ κινηματογραφικά, υπάρχουν και πολύ αφηγηματικά . Το στοιχείο του αφηγηματικού σεναρίου από μόνο δεν αρκεί από μόνο του για να φέρει μία επιτυχημένη συνταγή. Τώρα περιμένουμε να δούμε τα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας. Εγώ, επειδή λειτουργώ και διαφορετικά, είμαι λίγο επιφυλακτικός. Δε λέω ότι δε θα μπορούσε να γίνει ή ότι δεν παράγει ήδη αξιοπρεπή ή και συμπαθητικά αποτελέσματα, αλλά χρειάζεται πολύ ιδιαίτερη χημεία για να αποδώσει καλά αυτό το πράγμα. Και το καλύτερο σενάριο να έχεις, αν ο σχεδιαστής δεν μπορεί να λειτουργήσει ανάλογα, ή ο ίδιος ο σεναριογράφος έχει άλλη εικόνα για το τι είναι το κόμικ, ίσως δε θα μπορέσει να λειτουργήσει αυτό το πράγμα σωστά. Κάτι θα εισβάλλει στο χώρο του άλλου.

Εγώ είμαι πιο πολύ οπαδός του uomo universalis. Για μένα αυτός που «έχει» την ιστορία πρέπει να το σχεδιάζει κιόλας, γιατί ίσως αυτός μπορεί να το αποδώσει λίγο καλύτερα. Αν κάποιος πάντως είναι σεναριογράφος, καλό είναι να έχει ασχοληθεί και με τη γλώσσα του κόμικ για να καταλαβαίνει τις ιδιαιτερότητές του, γιατί και η καλύτερη ιστορία να είναι, το πώς θα αποδοθεί στο κόμικ είναι άλλο έργο…

 

 

JMZ: Ωστόσο, είναι γεγονός πως, για να βγει ένα καλό αποτέλεσμα, δεν αρκεί να μπορεί ο άλλος να σχεδιάζει καλά.

 

Χ.Σ.: Εγώ θα έλεγα πως περισσότερο αυτό που πάσχουμε δεν είναι το σενάριο, αλλά η ίδια η γλώσσα του κόμικ. Και ένα μάπα σενάριο, αν το έπαιρνε ο Κυριαζής, και μόνο λόγω της ικανότητάς του στην αφήγηση, θα έβγαινε ένα καλό αποτέλεσμα. Αλλά ένα καλό σενάριο, με κάποιον που δεν ξέρει να χειρίζεται τη γλώσσα του κόμικ τόσο καλά… Χρειάζεται tempo, χρειάζεται δομή, συντακτικό του κόμικ… Για να τα αντιληφθείς αυτά τα πράγματα χρειάζεται όχι απλά να έχεις ψηθεί, αλλά να έχεις διαβάσει και να έχεις αναλύσει με τέτοιο πνεύμα και άλλα έργα.

Ο Hugo Pratt ας πούμε αλλού φαίνεται ότι το ξεπετάει, όμως θα μπορούσαν να γραφούν κείμενα που να εξηγούν γιατί και πώς τοποθέτησε ένα συγκεκριμένο καρέ και τι εξυπηρετεί αυτή η επιλογή. Για μένα άκρως «συντακτικό κόμικ», ίσως σε μια ακραία μορφή του, ακριβώς επειδή φλερτάρει με το μοντέρνο κείμενο, είναι το Asterios Polyp του Mazzucchelli. Σε αυτό το κόμικ τίποτα δεν είναι περιττό. Το κάθε τι είναι στη θέση που θα έπρεπε να βρίσκεται και δε θα μπορούσε να είναι αλλιώς και να δίνει το ίδιο καλό αποτέλεσμα: είναι σαν παζλ. Κάθε σελίδα είναι ένα αρχιτεκτόνημα του Le Corbusier. Για μένα το κόμικ και η αρχιτεκτονική έχουν πολύ βαθιά σχέση, ή τέλος πάντων έτσι λειτουργώ εγώ.

Οι σχεδιαστές που γράφουν σενάρια στον Μπλε Κομήτη, δε λέω ότι δεν ξέρουν τη γλώσσα. Απλά λέω ότι πολλές φορές το ίδιο το σενάριο υποδεικνύει τον τρόπο σχεδιασμού, δημιουργίας του κόμικς. Αν ο καθένας μιλάει διαφορετική γλώσσα, δε θα δώσει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Προσωπικά, το σενάριο είναι αυτό που μου υποδεικνύει πολλές φορές και το στήσιμο μίας σελίδας, τα πλάνα, τα κοντινά, το στήσιμο, την αφήγηση, όλα. Τα κόμικς δεν είναι διαφορετικά μόνο στη θεματολογία αλλά και στην οργάνωσή τους, εξαιτίας του σεναρίου.

 

JMZ: Και σχεδιαστικά ακόμα.

 

Χ.Σ.: Και σχεδιαστικά ναι, αν και εμένα με κοροϊδεύουν, λένε «ρε Σταμπουλή, κάνεις ίδιες τις γκόμενες».

 

JMZ: Το ίδιο λένε και για το Manara…

 

Χ.Σ.: Για το Manara μπορεί να έχουν και δίκιο…

 

(γέλια)

 

Έχω ακούσει διάφορα, έχω ακούσει ακόμα και ότι το σχέδιό μου από ιστορία σε ιστορία δε βελτιώθηκε αλλά έπεσε σε ποιότητα. Συγκεκριμένα για τη Μαύρη Φουστανέλα. Ναι αλλά ο λόγος που το σχέδιο είναι τόσο ανάλαφρο και γρήγορο, βιαστικό, ίσως ελλειπτικό, είναι επειδή η ιστορία πρέπει να ρέει με τέτοιο ραγδαίο ρυθμό για να μην κουράζει.

 

 

JMZ: Θεωρείς παθογένεια την έλλειψη μιας mainstream σκηνής στο ελληνικό κόμικ;

 

Χ.Σ.: Ίσως να είναι και ευτύχημα. Εγώ προτιμώ τις ζυμώσεις που δεν καταλήγουν κιόλας. Σίγουρα, αν υπήρχε κάποιο έντυπο ή κάποιο αίσθημα «ανηκειν» στο χώρο του κόμικ, όσον αφορά το πολιτισμικό χώρο στον οποίο βρισκόμαστε, σίγουρα θα κινούνταν όλα προς μία τέτοια πορεία, προς την πορεία της δημιουργίας μίας ελληνικής, πώς λέμε η ιταλική σχολή, η σέρβικη ή καλύτερα γιουγκοσλάβικη γιατί τότε δημιουργήθηκε, πώς είναι η γαλλική σχολή η οποία ενσωματώνει χωρίς να μασάει τίποτα ακόμα και από μάνγκα πλέον, γαλλοποιεί τα πάντα, πώς είναι η εγγλέζικη με τεράστια παράδοση, η αμερικάνικη, και φυσικά η γιαπωνέζικη.

Επειδή όμως δεν υπάρχει το κοινό, δεν υπάρχει η ανάγκη, ή η ώθηση για να βρεθεί κάτι το οποίο να δίνει περισσότερο χαρακτήρα ελληνικό στοχευμένα. Σίγουρα υπάρχουν επιρροές, και ο Διαλυνάς και ο Κυριαζής έχουν επιρροές, παρόλο που τους λέμε αμερικανάκια, κάτι το ελληνικό έχουν και όποιος το εντοπίζει, τον ευφραίνει. Ας πούμε μου έκανε τρομερή εντύπωση πώς δεν έκανε μπαμ ο Λεοντόκαρδος του Κυριαζή στην Αμερική, θεωρούσα πως οι Αμερικανοί θα χτυπούσαν το κεφάλι τους στον τοίχο που δεν μπόρεσαν να κατεβάσουν τέτοιο σενάριο. Ίσως αυτό να οφείλεται στο ότι ενυπάρχει εκεί κάποιο μικρό ελληνικό στοιχείο, το οποίο τους ξένισε.

 

JMZ: Προηγουμένως ανέφερες τον Pratt, που απ’ όσο ξέρω και μπορώ να εντοπίσω, είναι από τις βασικές επιρροές σου και στον τρόπο που σχεδιάζεις και που αφηγείσαι, θα ήθελα να σχολιάσουμε λίγο τις επιρροές σου.

 

Χ.Σ.: Σχεδιαστικά, είμαι επηρεασμένος από τον Hugo Pratt και τον John Buscema, ως σχεδιαστή του Conan, τον οποίον αγαπάω για το πώς κινείται η γραφή του, πώς έκανε χυμώδεις γυναίκες. Σεναριακά έχω επηρεαστεί πάλι από τον Pratt, αλλά τα τελευταία χρόνια με έχει καταγοητεύσει ο Pat Mills. Έχοντας διαβάσει το Sláine πιστεύω πως θα έπρεπε να διδάσκεται στα σχολεία. Αλλά και άλλα. Το Requiem ας πούμε, είναι ασύλληπτο κόμικ και δε μιλάω για το σχέδιο, μιλάω για το σενάριο. Έχει έναν πολύ χαρακτηριστικό, βρετανικό τρόπο, σα να γράφει ποιηματάκια στο μέσο της αφήγησης που αλλάζουν το τέμπο ολοσχερώς. Βέβαια δεν μπορώ να μιμηθώ έναν Εγγλέζο, αλλά η ελευθερία που συνειδητοποίησα ότι έχει, με βοήθησε πάρα πολύ, μου έδωσε κι εμένα πολλά στοιχεία.

 

 

 

JMZ: …και πέρα από τα αμιγώς κομιξικά ερεθίσματα, φαντάζομαι στο τσουκάλι μπαίνει και μια πληθώρα ερεθισμάτων…

 

Χ.Σ.: Σίγουρα θα έλεγα αρχιτεκτονικής! Θα υπάρχουν και πολλά άλλα, αλλά δεν μπορώ να τα εντοπίσω εγώ, δεν τα έχω πολυσκεφτεί. Οπωσδήποτε ο τρόπος σκέψης ενός ανθρώπου που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ελλάδα παίρνει ερεθίσματα από παντού.

 

JMZ: Έχεις ταχθεί στην αυτοέκδοση. Ήταν τυχαίο, ήταν επιλογή, αντιμετώπισες μήπως δυσκολίες στην εύρεση κάποιας στέγης να εκδώσει τα κόμικς σου;

 

Χ.Σ.: Όχι, όχι, ήταν ατύχημα. Καταρχάς, η δεύτερη μεγάλη μου ιστορία, το Balzac?, θα έπρεπε να έχει κυκλοφορήσει από το «9». Δεν τα βρήκαμε όμως με τον Άγγελο Μαστοράκη και τελικά κατέληξα να το βγάλω μόνος μου. Την ίδια περίοδο, είχα μιλήσει και με τη Jemma. Έγινε όμως μία τελείως χαζή παρεξήγηση και τελικά δεν έκατσε. Σίγουρα, αν εξέδιδα με την Jemma, όπως είχα εκδώσει κιόλας τη Charlotte με την Ένατη Διάσταση, θα το τρέχανε πολύ καλύτερα απ’ ό,τι θα το έτρεχα εγώ. Ο λόγος που μου ταιριάζει περισσότερο η αυτοέκδοση, θεωρώ πως είναι η ανυπομονησία μου: όπως είμαι ανυπόμονος όταν δημιουργώ ένα κόμικ, έτσι είμαι και ανυπόμονος να το πιάσω στα χέρια μου. Τώρα να το δώσεις σε άλλον και να περιμένεις πότε θα το βγάλει, πώς θα το βγάλει, να έχει λόγο στο έργο ή έστω και στο εξώφυλλο, ένα από τα πιο οργανικά κομμάτια ενός βιβλίου κόμικ… Όχι. Θέλω να είναι όσο πιο προσωπικό γίνεται. Και ας γίνονται λάθη που με κάνουν να χτυπάω το κεφάλι μου, πράγματα που ένας επαγγελματίας επιμελητής ή γραφίστας θα τα είχε κάνει καλύτερα. Νομίζω πως με ενδιαφέρει πολύ περισσότερο το δημιουργικό κομμάτι, παρά το εμπορικό. Με ενδιαφέρει να έχω τα κόμικς μου, να πηγαίνω σε ένα φεστιβάλ και να τα διακινώ ο ίδιος, να μιλάω με τον κόσμο, να ακούω παρατηρήσεις, σχόλια…

Ίσως ενδόμυχα σκέφτομαι και το άλλο, πως δεν υπάρχει κάποιο τρομερό κοινό στην Ελλάδα, ώστε να μου έκανε κάποια τρομερή διαφορά αν τα έβγαζα με εκδοτικές, ότι θα πηγαίνανε σε περισσότερα βιβλιοπωλεία… Είναι αρκετά επιπόλαια, μάλλον, αυτή η στάση μου, αλλά ας πούμε για να βγάλω λεφτά πρέπει να δημοσιεύσω κάτι στο εξωτερικό, όχι να βρω εκδότη. Σίγουρα αν έβγαζα κάτι με εκδοτική θα είχε περισσότερη προβολή, αλλά φοβάμαι πως θα έπρεπε να θυσιάσω πράγματα που δεν είμαι διατεθειμένος να αφήσω.

 

 

JMZ: Οι εκδοτικές εταιρείες στην Ελλάδα συμβάλλουν στη διαμόρφωση της δουλειάς ή αρκούνται στην αποδοχή ή απόρριψή της.

 

Χ.Σ.: Και μόνο που δέχονται κάποια πράγματα, δημιουργούν ένα κλίμα… Άμα κάτι είναι καλό, σίγουρα ο επαγγελματίας θα μπορέσει να το καταλάβει. Δε γνωρίζω, ας πούμε, περιπτώσεις έργων που θεωρούσα καλό και να μη βρήκε τη δικαίωσή του μέσα από τα κανάλια των εκδοτικών. Ίσα ίσα, το αντίθετο, συναντώ συχνά πράγματα που δε θα περίμενα να βγάλουν εκδοτικές, άσχετα με το αν αξίζουν ή όχι. Πράγματα που δεν είναι… mainstream, αλλά ο εκδότης είχε την τόλμη να το βγάλει. Σίγουρα έχουν βγει πάρα πολλά, δεν είναι όλα πολύ καλά, αλλά αυτή η πολυφωνία είναι μόνο καλή: να βγαίνουν πολλά, να υπάρχουν εκδοτικοί οίκοι, να υπάρχουν πολλοί δημιουργοί και να βλέπουν δουλειές δημιουργών και να τους δίνουν μία έντιμη απάντηση και συμβουλές. Να λένε στο δημιουργό «κοίτα εδώ, έχεις κάποιες ελλείψεις, πρέπει να βελτιώσεις αυτό και αυτό». Σίγουρα ο επαγγελματίας – εκδότης είναι σε θέση να σου δώσει συμβουλές. Δεν είναι και ο μόνος, ωστόσο: εγώ θεωρώ καλύτερο να ανταλλάζουμε συμβουλές οι δημιουργοί μεταξύ μας.

 

JMZ: Υπήρχε σε κάποιο κόμικ σου ένα διαφημιστικό promo για τρία καινούργια κόμικς: το Canon the Civilian, που κυκλοφόρησε, ένα κόμικ με τον Κόρτο Μαλτέζε και ένα τρίτο ονόματι (p)uppetoid…

 

Χ.Σ.: Αυτή η συλλογή με τον Κόρτο Μαλτέζε θα μπορούσε να βγει ακόμα και τώρα – ήταν μία έτοιμη συλλογή από μικρές ιστορίες, όπως ήταν «Οι Επισκέπτες της Νύχτας». Δεν έτυχε να βγει απλά επειδή δεν είχα την οικονομική ευχέρεια να το βγάλω και θεώρησα πως μια ακόμα μικρή συλλογή δε συνεισέφερε τίποτα σημαντικό στον ήδη μεγάλο όγκο τίτλων που έχω βγάλει. Να έχω έναν ακόμα μικρό τίτλο…; Θα μου πεις, έβγαλα το BITCH πρόσφατα, το οποίο όμως βγήκε από σπόντα: αρχικά ήταν να βγει σε πορνοσάιτ, αλλά δεν το εκτίμησαν από εκεί, εγώ όμως το εκτίμησα… και είπα να δω ποιοι άλλοι θα το εκτιμήσουν!

 

 

Το άλλο είναι μεγαλεπήβολο και πιστεύω ότι θα το περπατήσω αρκετά σύντομα. Αυτό δεν έγινε κόμικ γιατί έπρεπε πρώτα να γραφεί ένα παιχνίδι. Το project ουσιαστικά είναι βιντεοπαιχνίδι, το οποίο όμως θέλει και το κόμικ για να περπατάει το story. Στα videogames συμβαίνει πολύ συχνά, το campaign αντί για βιντεάκια να έχει κόμικς. Το παιχνίδι αυτό είναι δικό μου και είναι σχεδόν έτοιμο, αλλά πρέπει να γίνουν κάποια προσεκτικά βήματα. Είναι εξ ολοκλήρου δικής μου εμπνεύσεως και θέλω να πάει καλά.

 

JMZ: Αν και πρέπει να είναι δύσκολο να ζητάς από έναν πατέρα να ξεχωρίσει ανάμεσα απ’ τα παιδιά του, μπορείς να διαλέξεις κάποιο ως το αγαπημένο σου;

 

Χ.Σ.: Όχι, νομίζω τα αγαπάω εξίσου. Αν με ρωτήσεις ποιο αγαπάω αυτήν την περίοδο, θα σου απαντήσω το τελευταίο που έκανα, γιατί με απάλλαξε από τη διαδικασία του να το φτιάξω… το έχω πιο φρέσκο, είναι πιο κοντά στον τρόπο που σκεφτόμουν την ώρα που το δημιουργούσα. Ακόμα και το κόμικ σε αλλάζει. Πιο πολύ εκτιμάς κάτι το οποίο ήταν η πρόσφατη επιρροή σου. Άρα, τώρα θα έλεγα πως αυτό είναι το Ινζυστίν.

 

JMZ: Το τελευταίο διάστημα έχεις επιδοθεί σε… αισθησιακού περιεχομένου κόμικς. Καταρχάς, να υποθέσω πως είσαι από αυτούς που τους αρέσουν οι τσόντες με σενάριο…

(γέλια)

 

 

Χ.Σ.:  Κοίταξε, πρέπει να υπάρχει πάντα σενάριο! Μέχρι πέρυσι, δεν είχα κάτσει να σχεδιάσω πίνακα. Έβγαλα πρόσφατα ένα artbook και εκεί συνειδητοποίησα την άνεσή μου στο σχέδιο. Στο κόμικ, το σχέδιο απλά εξυπηρετεί την ιστορία, στο pin όμως απλά έχεις την εικόνα. Όταν είδα εκεί πώς έβγαινε η γραμμή, μου έκανε αρκετή εντύπωση και ήθελα να το δω λίγο παραπάνω… Άμα σου λένε όλοι ότι σχεδιάζεις πολύ ωραίες γυναίκες, είναι σε καλούν να δείξεις λίγα παραπάνω. Άμα δεν υπήρχε όμως η ιστορία δε θα γινότανε. Σίγουρα πρέπει να υπάρχει κάποιο υπόβαθρο. Ας πούμε για το F-Word Trooper σκεφτόμουν πολιτικά πράγματα. Την τσόντα την έβαλα γιατί μέρος της επαναστατικότητας ενός ανθρώπου είναι και η προσέγγισή του στον ερωτισμό. Το να αναφέρεται κανείς σε αυτά τα κόμικς ως τσόντες, είναι ένας φτηνός τρόπος να τα περιγράψει. Δεν είναι η τσόντα το νόημα. Ο Καμμένος μου έκανε έναν καταπληκτικό πρόλογο στο Ινζυστίν και λέει τελικά ότι αυτό δεν είναι τσόντα. Η Ινζυστίν για παράδειγμα είναι για θεατρικό – η δομή του είναι καθαρά θεατρική, τα πρόσωπα που συμμετέχουν, οι διαφορές τους, όλη η δράση περιορίζεται σε ένα χώρο –  αλλά άντε τώρα να ανέβει παράσταση με live sex simulation, βογγητά και δε συμμαζεύεται…

 

(γέλια)

 

JMZ: Το γυμνό άρα λειτουργεί σαν ένας τρόπος να αισθητοποιείς εντονότερα το σενάριο;

 

Χ.Σ.: Ναι, δεν είναι αυτοσκοπός. Δεν είναι ο σκοπός μου να προβοκάρω, και κατά την άποψή μου δε θα έπρεπε να προβοκάρει. Κάποιος αν το ένοιωθε όπως θέλω να το νοιώσει θα παρέκαμπτε τελείως τις ερωτικές σκηνές, τις σκηνές βίας, θα έμενε στην ιστορία και θα ένοιωθε ότι κολλούσε αυτό το πράγμα να μπει εκεί πέρα. Για να είμαι ειλικρινής, θα ήθελα να βάζω πολλή περισσότερη τσόντα… Δες π.χ. το Manara που φτιάχνει κόμικς με πρωταγωνίστριες μόνιμα σε ερωτική διάθεση… Εγώ περιορίζομαι κάπως, προσπαθώ να το παρουσιάζω λειτουργικά, όπως γίνεται και με τη βία. Στους Άρχοντες της Πορφυρής Κοιλάδας με ρωτούσαν όλοι «γιατί δεν έδωσες στη σκηνή της μάχης στο τέλος περισσότερη έμφαση;» και απάντησα πως «δεν ένοιωσα ότι χρειάζεται». Η αλήθεια είναι πως θα έδινε φοβερό αποτέλεσμα, οπτικά ιδίως, αλλά δε λειτουργούσε ως προς την αφήγηση, επομένως το περιέκοψα εσκεμμένα.

 

JMZ: Το F-Word Trooper ήταν μια προσπάθεια ανοίγματος στο εξωτερικό;

 

 

Χ.Σ.: Σίγουρα δεν ήταν μία τόσο ειλικρινής προσπάθεια ανοίγματος. Δεν κάνεις κάτι τόσο προβοκατόρικο για να βγεις σε μία αγορά η οποία όσο πάει και συντηριτικοποιείται. Είχα τον πόνο μου, και λέω να το κάνω αυτό, να το δούνε κάποιοι. Το έβγαλα για να το δείξω. Το είδανε κάποιοι δημιουργοί σε ένα φεστιβάλ κόμικς στη Μάλτα και πάθανε την πλάκα τους. Ένας editor που το είδε λίγο δαγκώθηκε και μου έκανε κάποιες υποδείξεις, οι οποίες προσιδιάζουν στο βρετανικό στυλ. Μία από τις συμβουλές του ήταν ας πούμε πως κάνω πολλά κοντινά πλάνα, που είναι εκτός της τεχνοτροπίας του. Το επόμενο βήμα που σκέφτομαι να κάνω είναι προς την Αμερική, κάτι που σκέφτομαι καιρό και πιστεύω πως κάποια έργα μου θα μπορούσαν να κινηθούν σε μια διεθνή αγορά.

 

JMZ: Τι ετοιμάζεις αυτήν την περίοδο;

 

Χ.Σ.: Λόγω του ότι έχω γίνει πρόσφατα πατέρας, δεν έχω πολύ χρόνο να ασχοληθώ με νέα projects, έχω σκεφτεί πολλά ωστόσο. Ένα σχέδιο που σκέφτομαι να ξεκινήσω να δουλεύω παρά τις αντίξοες συνθήκες είναι η Charlotte 3000. Γίνονται διαρκώς φεστιβάλ, τα οποία πληθαίνουν, και θες να έχεις νέα πράγματα να δείχνεις στο κοινό. Λειτουργούν και λίγο σαν deadline.

 

JMZ: Πριν κλείσουμε, με αφορμή τον ερχομό του Frank Miller στο THE Comic Con 4, θέλω να σε ρωτήσω… τι θέμα έχεις μαζί του; Θυμάμαι χαρακτηριστικά καρέ στο MARS και στη Μαύρη Φουστανέλα να τον «κράζεις» με το γάντι…

 

 

Χ.Σ.: Δεν τον έχω παρακολουθήσει σε όλες του τις δουλειές αλλά αυτό το πομπώδες ύφος στους χαρακτήρες του, τουλάχιστο σε αυτά που έχω διαβάσει είναι ανυπόφορο. Όλοι μιλάνε λες και τ’ αρχίδια τους ζυγίζουν 500 κιλά και όλος ο υπόλοιπος κόσμος είναι κρεμασμένος από αυτά. Εμείς εδώ στην Ελλάδα είμαστε χεσμένοι με τον Frank γιατί μας έχει κάνει μάγκες μέσα από τα κόμικς του (300), ή έτσι νομίζουμε. Στην πραγματικότητα αν οι αρχαίοι μας πρόγονοι ήταν όπως τους περιγράφει, τότε θα μας είχαν για να στελεχώνουν τα τσίρκα τους εκεί στην Περσία. Μου είναι τελείως αδιάφορος.