Λεξιλογώντας για το Μεγάλο ταξίδι (Αστερίξ) [Σαραντάκος Νίκος, sarantakos.wordpress.com, 15/02/2017]

[germanicus]

Εδώ και 3 χρόνια, ο γνωστός γλωσσολόγος Νίκος Σαραντάκος (wiki) αναρτεί στο ιστολόγιο του άρθρα γύρω από διάφορα κόμικ του Αστερίξ  Ας τα παραθέσουμε εδώθε 

 

Έχουν προηγηθεί άρθρα για τους Βρετανούς, τους χαρακτήρες, την Κατοικία των θεών, τον Μάγο/Μάντη, τους Ελβετούς, τον Αγώνα των Αρχηγών, τον Αστερίξ στην Κορσική, τον Αστερίξ Λεγεωνάριο, τον Οβελίξ και σια, το Δώρο του Καίσαρα, την Ασπίδα της Αρβέρνης και το Χρυσό Δρεπάνι. Εδώ έχουμε ένα για το Μεγάλο Ταξίδι. Το άρθρο φυσικά είναι τίγκα στα σπόιλερ και μόνο για όσους το έχουν διαβάσει  
 
Καλή ανάγνωση αυτό το ηλιόλουστο Κυριακάτικο πρωινό 
 

 

===

 

 

Εδώ και δύο χρόνια έχω αρχίσει να παρουσιάζω, κάθε δυο μήνες, από μία περιπέτεια του Αστερίξ, ενός από τα πιο αγαπημένα μου κόμικς.

 

Όπως έχω πει, με μια δόση υπερβολής βέβαια, οι 24 τόμοι του Αστερίξ (εννοώ την κοινή δημιουργία του Ρενέ Γκοσινί και του Αλμπέρ Ουντερζό) είναι μια από τις σημαντικότερες προσφορές της Γαλλίας στον παγκόσμιο πολιτισμό μεταπολεμικά. Τουλάχιστον η γενιά μου, που γνώρισε τον Αστερίξ στα φοιτητικά της χρόνια, τον αγάπησε σχεδόν ομόθυμα -και η ανταπόκρισή σας σε αυτές τις δημοσιεύσεις ήταν πολύ θετική, οπότε είχα πει ότι θα αρχίσω να παρουσιάζω στο ιστολόγιο, έναν προς έναν, τους 24 τόμους του Αστερίξ, κάτι που, με μια συχνότητα έναν τόμο κάθε δίμηνο (και εφόσον δεν κάνω παρασπονδίες, όπως έκανα φέτος), θα μας πάρει τέσσερα χρόνια.

 

Ξεκινήσαμε τον Οκτώβριο του 2014, με μια παρουσίαση της περιπέτειας Αστερίξ στους Βρετανούς και μετά με μια γενική παρουσίαση των πρωταγωνιστών του κόμικς. Τον Δεκέμβριο είχαμε τη δεύτερη περιπέτεια, την Κατοικία των θεών, τον Φλεβάρη 2015 είδαμε τον Μάγο (ή Μάντη) ενώ στα τέλη Απριλίου παρουσίασα τον «Αστερίξ στη χώρα των Ελβετών». Τέλη Ιουνίου 2015 παρουσιάστηκε Ο αγώνας των αρχηγών, η πέμπτη περιπέτεια της σειράς, αλλά στα τέλη Αυγούστου δεν είχαμε περιπέτεια για τεχνικούς λόγους. O κύκλος συνεχίστηκε στα μέσα Οκτωβρίου με τον Αστερίξ στην Κορσική και η τελευταία δημοσίευση για το 2015 ήταν την παραμονή των Χριστουγέννων με τον Αστερίξ Λεγεωνάριο. Το 2016 ξεκίνησε με την περιπέτεια Οβελίξ και σία τον Φλεβάρη, ενώ τον Απρίλιο ανέβασα το Δώρο του Καίσαρα. Τον Ιούνιο είχε πέσει πολλή δουλειά, τον Αύγουστο είχαμε το… θερινό ραστόνι (και θα ήταν ευκαιρία να βάλουμε τον Αστερίξ Ολυμπιονίκη, κρίμα), οπότε ξαναπιάσαμε το νήμα τον Οκτώβριο με την Ασπίδα της Αρβέρνης. ενώ τον Δεκέμβριο ακολούθησε το Χρυσό δρεπάνι. Σήμερα έχουμε τη δωδέκατη περιπέτεια της παρουσίασής μας, δηλαδή βρισκόμαστε ακριβώς στη μέση (διότι, βέβαια, μετράμε μόνο τις περιπέτειες στις οποίες συμμετείχε ο Γκοσινί). Θα δούμε το Μεγάλο ταξίδι.

 

Θυμίζω ότι οι περιπέτειες του Αστερίξ κυκλοφόρησαν σε αυτοτελείς τόμους στα ελληνικά πρώτη φορά στα τέλη της δεκαετίας του 1970 από τις εκδόσεις Ψαρόπουλου (σε μετάφραση αρχικά του Κώστα Ταχτσή και μετά του Αργύρη Χιόνη) ενώ αργότερα κυκλοφόρησαν σε νέα μετάφραση (της Ειρήνης Μαραντέι) από τις εκδόσεις Μαμούθ, που είναι και η έκδοση που (νομίζω πως) βρίσκεται αυτή τη στιγμή στο εμπόριο.

 

Εγώ έχω γαλουχηθεί με τις μεταφράσεις του Ψαρόπουλου, και ομολογώ πως τις βρίσκω καλύτερες, αλλά αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι τις έχω συνηθίσει. Από την άλλη, ο δεύτερος μεταφραστής βρίσκεται σε δύσκολη θέση, διότι ίσως αισθάνεται αναγκασμένος να αποφύγει τα λογοπαικτικά ευρήματα του πρώτου. Ένα σταθερό χαρακτηριστικό των παρουσιάσεων που κάνω εδώ είναι η σύγκριση των δύο ελληνικών μεταφράσεων, Ψαρόπουλου και Μαμούθ. Η κυρία Ιρένε Μαραντέι, που έχει κάνει τις μεταφράσεις της σειράς Μαμούθ, μάς έκανε την τιμή να σχολιάσει εδώ και να επισημάνει ότι δεν προσπάθησε να αποφύγει τις μεταφραστικές επιλογές του Αργύρη Χιόνη, όπως είχα υποθέσει.

 

Την περιπέτεια, όπως εκδόθηκε από τον Ψαρόπουλο, τη σκανάρισε κάποιος φίλος. Την ανέβασα σε έναν ιστότοπο φιλοξενίας, απ’ όπου μπορείτε να την κατεβάσετε ή να τη διαβάσετε ονλάιν.

 

Το Μεγάλο ταξίδι στα Γαλλικά έχει τον τίτλο La grande traversée, κατά λέξη «ο μεγάλος διάπλους» ή «το μεγάλο πέρασμα». Είναι η 22η χρονολογικά από τις 24 περιπέτειες του Αστερίξ που μας χάρισε το δίδυμο Γκοσινί-Ουντερζό, πρόκειται δηλαδή για μια από τις ώριμες περιπέτειες, όταν όλα είχαν ρονταριστεί καλά. Παρουσιάστηκε σε συνέχειες στην εφημερίδα Συντ-Ουέστ το 1975 και τον ίδιο χρόνο κυκλοφόρησε σε αυτοτελή τόμο.

 

Είναι μια από τις «ταξιδιωτικές» περιπέτειες, και μάλιστα, όπως το λέει και ο τίτλος, παρουσιάζει το πιο μεγάλο ταξίδι απ’ όλα όσα έκαναν οι δυο ήρωες, αφού το σενάριο τούς θέλει να αποβιβάζονται στην Αμερική και μάλιστα λίγες μέρες νωρίτερα από τους Βίκινγκς. Είναι περιπέτεια πλούσια σε πλοκή, με αρκετές αξιομνημόνευτες σκηνές -αν και δεν θα την κατέτασσα στις 3-4 καλύτερες της 24άδας, θεωρώ πως σαφώς είναι στην πρώτη δωδεκάδα.

 

Το Μεγάλο ταξίδι έχει δυο ιδιαιτερότητες. Καταρχάς, αν δεν με γελάει η μνήμη μου, είναι η περιπέτεια με τη μικρότερη παρουσία Ρωμαίων -Ρωμαίοι εμφανίζονται μόλις σε δύο καρεδάκια, στο ένα τέταρτο μιας σελίδας (της σελ. 8 του άλμπουμ).

 

Η υπόθεση

 

 

Η δεύτερη ιδιαιτερότητα της περιπέτειας είναι πως, αν και πάλι δεν με γελά η μνήμη μου, είναι η μοναδική περιπέτεια που δεν αρχίζει με την τυποποιημένη εικόνα του γαλατικού χωριού όπου όλα κυλούν μέσα σε ειδυλλιακή γαλήνη, αλλά με διαλόγους που γίνονται σε άδειο άσπρο φόντο, χωρίς σκίτσο, μόνο με τα μπαλονάκια.

 

Για να μη σας κρατάω σε αγωνία, προτρέχω και λέω ότι πρόκειται για ναυτικούς Βίκινγκ που έχουν ξεκινήσει το ταξίδι που θα τους οδηγήσει στην ανακάλυψη της Αμερικής -δείτε τα σκανδιναβικά σύμβολα (την κάθετο και το κυκλάκι) πάνω από τα φωνήεντα των διαλόγων. Αλλά τους Βίκινγκ θα τους συναντήσουμε ξανά στο δεύτερο μέρος της περιπέτειας -προς το παρόν τούς αφήνουμε τυλιγμένους στα πέπλα της αδιαπέραστης ομίχλης και γυρίζουμε σελίδα -και πράγματι στη δεύτερη σελίδα βρίσκουμε το γνώριμο ανυπόταχτο γαλατικό χωριό.

Στο οποίο χωριό το ειδυλλιακό κλίμα έχει διαταραχτεί επειδή τα ψάρια του Καταλφαβητίξ είναι μπαγιάτικα (αργούν οι βοϊδάμαξες από τη Λουτέτσια επειδή, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την τιμή του σανού, πηγαίνουν αργά στους ρωμαϊκούς δρόμους) και δηλητηρίασαν τους βαστάζους του Μοναρχίξ.

 

 

 

Ακολουθεί ο συνήθης καβγάς, διότι ο Καταλφαβητίξ (ή Αλφαβητίξ στη νεότερη απόδοση της Μαραντέι), αν και το χωριό είναι παραθαλάσσιο, αρνείται να ψαρέψει και αγοράζει από τους καλύτερους χονδρέμπορους:

 

– Ψωνίζω απ’ τους καλύτερους χονδρέμπορους! Δεν θα πουλήσω εγώ ψάρια που βγαίνουν από το νερό χωρίς εγγύηση για την ποιότητά τους! -στην απόδοση του Χιόνη.

 

Ωστόσο, ο δρυίδης ο Πανοραμίξ έχει επείγουσα ανάγκη από φρέσκο ψάρι για το μαγικό του φίλτρο (μαγικό ζωμό για τους νεότερους) οπότε ο Αστερίξ με τον Οβελίξ προθυμοποιούνται να πάνε να ψαρέψουν, παρόλο που ο καιρός έχει αρχίσει να χαλάει.

 

Μέσα στη φουρτούνα, ο Αστερίξ λέει στον Οβελίξ να ρίξει το δίχτυ, παραλείποντας μια καίρια λεπτομέρεια: να του πει να το δέσει κάπου για να μην το χάσουν.

 

– Πρέπει να είσαι τρελός για να πετάξεις έτσι το δίχτυ!

 

– Μου είπες να το πετάξω, λοιπόν το πέταξα!

 

Όμως τα κύματα τούς παρασέρνουν μακριά. Όταν κοπάζει η θαλασσοταραχή, αρχίζουν να πεινάνε, αλλά για καλή τύχη πέφτουν επάνω στους γνωστούς πειρατές, οι οποίοι κατά σύμπτωση ετοιμάζουν ένα πρωτοφανές τσιμπούσι για να γιορτάσουν τα γενέθλια του καπετάνιου. Όλα τα τρόφιμα κατάσχονται εκτός από ένα σαλάμι, αλλά ο Οβελίξ τα τρώει όλα μονοκοπανιάς αφήνοντας ένα μήλο κι έτσι τις επόμενες μέρες αναγκάζονται να τρώνε φετούλες από το μήλο.

 

Πάνω που έχουν παραισθήσεις από την πείνα, φτάνουν σε κάποια στεριά, που νομίζουν πως βρίσκεται κοντά στο χωριό τους, παρόλο που κατοικείται από ένα άγνωστο πουλί, που το βαφτίζουν γλουγλού. Αναρωτιούνται αν τρώγεται, και αποδεικνύεται νοστιμότατο. «Λέω μήπως θάταν καλύτερο γεμιστό, με αγριογούρουνο για παράδειγμα», επισημαίνει ο Οβελίξ -φυσικά εδώ υπάρχει υπαινιγμός για την Ημέρα των Ευχαριστιών και τη γεμιστή γαλοπούλα.

 

Λίγο αργότερα ο Οβελίξ βρίσκει ανθρώπινα ίχνη -«Ρωμαίοι», λέει. Οι Ινδιάνοι, διότι γι’αυτούς πρόκειται, πιάνουν τον Αστερίξ, όμως ο Οβελίξ τον απελευθερώνει.

 

Μάλλον δεν είναι κανονικοί Ρωμαίοι, λέει ο Αστερίξ, θα είναι μισθοφόροι, ίσως Θράκες. Ο Οβελίξ ενστερνίζεται αυτή την άποψη και δίνει την ευκαιρία για ένα καταπληκτικό λογοπαίγνιο που δύσκολα μεταφράζεται. Οι Θράκες στα γαλλικά είναι Thraces, ενώ τα ίχνη είναι traces -οι λέξεις είναι ομόηχες.

 

Ο Οβελίξ λέει στον αρχηγό της φυλής (που τον νομίζει για εκατόνταρχο), σύμφωνα με τη μετάφραση του Χιόνη και πολύ παρόμοια της Μαραντέι: Είμαστε Γαλάτες και είμαστε στον τόπο μας! Γυρίστε στον δικό σας χωρίς ν’ αφήσετε Θράκες πίσω σας!

 

Χάνεται το λογοπαίγνιο με τα ίχνη, αν και θα μπορούσε να πει κανείς ότι κατά καλή τύχη διατηρείται λογοπαίγνιο με τη θράκα. Το λογοπαίγνιο αυτό το εκμεταλλεύονται και οι δυο μεταφραστές πιο κάτω, όταν ο Οβελίξ το επαναλαμβάνει.

 

Οπότε, είναι αναγκασμένοι να επικοινωνούν με τους Ινδιάνους με παντομίμα. Συμμετέχουν ωστόσο στο κυνήγι και στις γιορτές της φυλής και η κόρη του αρχηγού ερωτεύεται τον Οβελίξ, ο οποίος όμως τη βρίσκει ευτραφή και θέλει να μείνει εργένης -είναι λοιπόν καιρός να φεύγουν, και πράγματι το σκάνε.

 

 

Κατά σύμπτωση εκείνη τη στιγμή βλέπουν από μακριά το πλοίο των Βίκινγκ, του κάνουν σήμα -και ο καπετάνιος αποβιβάζεται στην άγνωστη ξηρά, προφέροντας τη γνωστή ρήση του Νιλ Άρμστρονγκ αλλά με… σκανδιναβική προφορά όπως φαίνεται από τα συμβολάκια στα φωνήεντα.

 

Οι Γαλάτες επιβιβάζονται στο σκάφος των Βίκινγκ και επιστρέφουν στην Σκανδιναβία, όπου ο καπετάνιος τούς επιδεικνύει σαν αποδείξεις του πλούσιου νέου κόσμου που ανακάλυψε. Ο βασιλιάς όμως είναι δύσπιστος -θεωρεί πως το ταξίδι ήταν χάσιμο χρόνου, και η δυσπιστία του αυξάνεται όταν οι νεοφερμένοι πιάνουν συζήτηση με έναν Γαλάτη σκλάβο  -άρα είναι Γαλάτες και όχι κάτοικοι του νέου κόσμου. Ακολουθεί καβγάς και πάνω στην αναμπουμπούλα οι τρεις Γαλάτες το σκάνε και με το ψαράδικο καϊκι του πρώην σκλάβου επιστρέφουν στη Γαλατία, και στον δρόμο ψαρεύουν και τα περιζήτητα φρέσκα ψάρια. Στο τσιμπούσι που επιστεγάζει την περιπέτεια, όπως συνήθως ένας Γαλάτης δεν συμμετέχει -δεν είναι όμως ο Κακοφωνίξ αλλά ο Αλφαβητίξ που αρνείται να γευτεί φρέσκα ψάρια!

 

Ονόματα ηρώων και λογοπαίγνια

 

Οι Ινδιάνοι δεν κατονομάζονται, μόνο οι Βίκινγκ, που έχουν όλοι ονόματα που τελειώνουν σε -σεν. Ο καπετάνιος λέγεται Kerosen (δεν βάζω τα συμβολάκια), απο την κηροζίνη, και αποδίδεται Κεροζεν από τον Χιόνη, Κηροζεν από τη Μαραντέι. Ο δεύτερος καπετάνιος λέγεται Avansen (από το avant-scène, προσκήνιο) και αποδίδεται Μασασεν (Χιόνης) και Πινασεν (Μαραντέι). Ο διανοούμενος της παρέας είναι ο Neullisursen (από το Neuilly sur Seine, αριστοκρατικό προάστιο του Παρισιού που είχε δήμαρχο τον Σαρκοζί) και αποδίδεται Ψωμολυσσεν (Χιόνης) και Μουφεκσεν (Μαραντέι). Όσο για τον βασιλιά, λέγεται Obsen (από το obscène, άσεμνος) και αποδίδεται Φαπασεν και Ουρλιασεν, αντίστοιχα.


 

Πέρα από τα ονόματα που τελειώνουν σε -σεν, ο Γκοσινί έχει βάλει κι άλλους δανέζικους υπαινιγμούς στην ιστορία. Ο σκύλος των Βίκινγκ είναι της γιγανόντόσωμης ράτσας που λέγεται δανέζικη (Great Dane), ενώ σε δυο σημεία ακούγονται πασίγνωστες φράσεις από τον Άμλετ (Να ζει κανείς ή να μη ζει και Κάτι δεν πάει καλά στο βασίλειό μου).

 

Ένας όμως δανέζικος υπαινιγμός νομίζω πως ξέφυγε και απο τους δυο μεταφραστές . Καθώς πλησιαζουν στο σκανδιναβικό λιμάνι, βλέπουν τον αρχηγό να τους περιμένει.

 

– Είναι ο Φαπασεν, ο τρομερός αρχηγός της φυλής μας.

 

– Και βέβαια είναι ο Φαπασεν! Τι νόμιζες ότι ήταν, καμιά μικρή σειρήνα;

 

Έτσι ο Χιόνης, και αντίστοιχα η Μαραντέι. Ωστόσο, εδώ υπάρχει υπαινιγμός στη μικρή γοργόνα που είναι το σήμα κατατεθέν της Κοπεγχάγης. Στα γαλλικά, λέγεται petite sirène, αλλά για τον Έλληνα αναγνώστη αυτό δεν λέει τίποτα -μάλλον έπρεπε να το πουν «μικρή γοργόνα».

 

Αφθονούν επίσης οι υπαινιγμοί στα αμερικανικά πράγματα. Για παράδειγμα, όταν οι Γαλάτες θέλουν να κάνουν σινιάλο στο καράβι των Βίκινγκ, ο Οβελίξ φτιάχνει έναν σωρό από πέτρες και ο Αστερίξ ανεβαίνει επάνω μ’ έναν πυρσό. Δεν χρειάζεται να σας πω ποιο διάσημο άγαλμα μιμείται το σκίτσο.

 

Παρομοίως, ο Αστερίξ λέει σε κάποιο σημείο πως όλα του θυμίζουν έναν νέο κόσμο, ενώ όταν ο Οβελίξ σφαλιαρίζει έναν Ινδιάνο τον κάνει να βλέπει αστράκια σαν της αμερικάνικης σημαίας.

 

Κι ένα λογοπαίγνιο στο αμερικανικό κλίμα. Στο πρώτο γεύμα που τους παραθέτει η ινδιάνικη φυλή, τους σερβίρουν κρέας με σάλτσα και ο Οβελίξ ρωτάει «Γλουγλού;» «Ουαχουάχ», του απαντάει ο φύλαρχος, κι ο Οβελίξ καταλαβαίνει (μάλλον κακώς) ότι του έχουν σερβίρει κρέας σκύλου. Οπότε, όταν μετά τους καλούν σε κυνήγι βίσωνα, ο Οβελίξ χαίρεται, διότι:

 

– Comme ça, je serai sûr de ne pas manger du chien chaud !

 

Έτσι θα’ μαι ήσυχος ότι δεν θα φάω καυτό σκύλο -και βέβαια υπάρχει υπαινιγμός για το hot dog, σήμα κατατεθέν των αμερικανικών πόλεων.

Και κλείνω την επισκόπηση με ένα τελευταίο λογοπαίγνιο. Όταν οι δυο Γαλάτες αποφασίζουν να φύγουν από την ινδιάνικη φυλή, κρυφά βεβαίως διότι φοβούνται μήπως τους εμποδίσουν, ο Αστερίξ λέει:

 

Cette nuit, nous filerons à la Bretonne.

 

Αυτό είναι λογοπαίγνιο με την έκφραση filer à l’anglaise (το σκάω αλά αγγλικά), που αντιστοιχεί ακριβώς στο δικό μας «το στρίβω αλά γαλλικά» ή στο αγγλικό take the French leave. Και οι δυο μεταφραστές το αποδίδουν «θα το σκάσουμε αλά βρετανικά», σωστά νομίζω, παρόλο που η δική μας έκφραση έχει γαλλικά αντί για αγγλικά/βρετανικά.

Σε δυο μήνες από σήμερα, θα δούμε κάποιαν άλλη ιστορία!
===

[Laz33]

"Είναι περιπέτεια πλούσια σε πλοκή, με αρκετές αξιομνημόνευτες σκηνές -αν και δεν θα την κατέτασσα στις 3-4 καλύτερες της 24άδας, θεωρώ πως σαφώς είναι στην πρώτη δωδεκάδα."

Aρκετά γενναιόδωρος ο Σαραντάκος που το βάζει στην top δωδεκάδα.
Είναι κοινώς αποδεκτό ότι πρόκειται για μια απ΄τις υποδεέστερες, αν όχι την πιο υποδεέστερη, ιστορίες του Goscinny.
Bέβαια περί ορέξεως κολοκυθόπιτα