Η υψηλή ποιητική μιας λαϊκής τέχνης [Κουκουλάς Γιάννης, efsyn.gr, 15/7/2017]

[ramirez]

Ο Ουμπέρτο Έκο είχε περιγράψει και αναλύσει επαρκώς τη δυναμική της μαζικής κουλτούρας και την αναγκαιότητα της εμβάθυνσης σε αυτήν ως προς τις κοινωνικοπολιτικές ερμηνείες που μπορεί να παρέχει. Τα ιταλικά κόμικς των δεκαετιών του 1960 και του 1970 αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα. Και εξέχουσα περίπτωση ανάμεσά τους είναι «Ο Άγνωστος» του Magnus που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά.

 

 

Η συλλήβδην και από θέση αρχής αξιωματική απόρριψη των πολιτιστικών προϊόντων της μαζικής κουλτούρας υπήρξε επί σειρά δεκαετιών η κυρίαρχη στάση της λεγόμενης διανόησης και ειδικότερα της αριστερής. Με τέτοιου τύπου γενικευτικούς και ισοπεδωτικούς αποκλεισμούς και με τη δημιουργία μανιχαϊστικών διπόλων ανάμεσα στην «υψηλή τέχνη» και την «pulp παραλογοτεχνία», μια μεγάλη μερίδα των κόμικς απέκτησε τη ρετσινιά των «σκουπιδιών» και καταχωρίστηκε στη «σκοτεινή» και ανάξια περαιτέρω μελέτης πλευρά της τέχνης.

 

Από διαφορετική οπτική και διαφορετικές αφετηρίες, πανεπιστημιακοί και διανοητές όπως ο Ουμπέρτο Έκο και ο Ερνστ Γκόμπριτς άμβλυναν με τις έρευνές τους τις διαφορές ανάμεσα στα «νόμιμα» και στα «απορριφθέντα» έργα και επιχείρησαν να γεφυρώσουν το χάσμα αναδεικνύοντας τα στοιχεία των δεύτερων που τα καθιστούν πολύτιμα εργαλεία κοινωνικοπολιτικών ερμηνειών. Ο διαρκώς αναπτυσσόμενος τομέας των πολιτισμικών σπουδών κατά τις τελευταίες δεκαετίες, αντιμετωπίζει με ακόμα μεγαλύτερη διαλλακτικότητα τη μαζική κουλτούρα και με δημοκρατικό τρόπο μελετά τα έργα της, επιχειρώντας μέσω αυτών να ρίξει φως στην κατανόηση της εποχής τους χωρίς να υποτιμά την κάποτε δαιμονοποιημένη ψυχαγωγική τους διάσταση.

 

 

Τα ιταλικά κόμικς μαζικής απεύθυνσης των δεκαετιών του 1960 και του 1970 αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων έργων που, αν και συνάρπασαν το κοινό, θεωρήθηκαν ευτελή στην εποχή τους από την επίσημη κριτική και αναγνωρίστηκαν χρόνια αργότερα, με αποτέλεσμα σήμερα να αναδημοσιεύονται και να ερευνώνται με μεγάλη ζέση. Τέτοια έργα είναι και αυτά του Magnus (Roberto Raviola, γεν. 1939), ενός δημιουργού που σπούδασε καλές τέχνες και σκηνογραφία, εργάστηκε ως δάσκαλος σχεδίου, θεατρικός σκηνογράφος, εικονογράφος και γραφίστας για να εγκαταλείψει τα πάντα με σκοπό να αφιερώσει τη δημιουργικότητά του στα κόμικς. Ως δημιουργός κόμικς συνεργάστηκε με μεγάλα ονόματα της εποχής σε περιπετειώδεις ιστορίες, με επίκεντρο το φανταστικό και σε σοφτ πορνογραφήματα, αλλά το έργο του απογειώθηκε το 1975 με την κυκλοφορία του «Αγνώστου».

 

 

«Η μεγάλη περιπέτεια του "Αγνώστου" βρίθει από εφιάλτες και ξαφνικά νυχτερινά ξυπνήματα, από παλιές ουλές και φρέσκα τραύματα ημέρας. Είναι μια ιστορία διακοσμημένη με συνεχή αναβλημένα ραντεβού θανάτου, μετά από τα οποία, αυτός ο ασπρομάλλης κύριος που ονομάζεται Unknow, μοιάζει να γονατίζει οριστικά και να φθάνει στο τέλος. Κι ενώ συνέρχεται και δείχνει πως έχει το απαιτούμενο σθένος για να αντιμετωπίσει τη βασανισμένη του ζωή, καταλήγει να περιμένει για μια ακόμη φορά το επόμενο ύπουλο χτύπημα. Τα ταξίδια προς το θάνατο από τον οποίο σώζεται κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή από κάποιο αόρατο ευσπλαχνικό χέρι, τοποθετούνται στην ιστορία του άλλοτε με τρόπο ειρωνικό κι άλλοτε με τρόπο σαδιστικό» γράφουν οι μεταφραστές της ελληνικής έκδοσης (εκδ. Jemma Press), Γιάννης Μιχαηλίδης και Κωνσταντίνα Ευαγγέλου στον πρόλογό τους.

 

Ο Magnus συνέχισε να φιλοτεχνεί τις ιστορίες με πρωταγωνιστή τον Άγνωστο μέχρι το 1984 διατηρώντας την ίδια βασική συνταγή: έναν ήρωα, πρώην λεγεωνάριο και μισθοφόρο, μοναχικό και λιγόλογο στα διαρκή τυχοδιωκτικά του ταξίδια στα πέρατα της Γης. «Τριγυρνάει χαμένος και μελαγχολικός ανά τον κόσμο: από το Μαρακές στη Ρώμη, από το Μοντ Σαν Μισέλ στην Αϊτή και από κει στη Βυρηττό. Για να επιβιώσει δέχεται περιστασιακές δουλειές, του περνάει η ιδέα της αυτοκτονίας, σκοτώνει για να μη σκοτωθεί. Όμως η μοίρα του τον κρατάει πάντα ζωντανό, έτοιμο να ξαναφύγει. Στα χωρίς προορισμό ταξίδια του συναντάει τρομοκράτες και αντάρτες, βιαστές και βασανιστές, επαγγελματίες δολοφόνους και ανώνυμους μαχαιροβγάλτες. Όπου και να κοιτάξει βλέπει να κυλάει το αίμα» επισημαίνουν οι μεταφραστές του βιβλίου.

 

 

Η ακρωτηριασμένη του ταυτότητα και προσωπικότητα αντανακλάται ακόμη και στο ανορθόγραφο όνομά του: «Unknow» και όχι Unknown όπως θα ήταν το σωστό. Όνομα ανορθόγραφο όπως των αντίστοιχων πρωταγωνιστών στα ιταλικά κόμικς της περιόδου (Kriminal, Satanik, Diabolik κ.ά.), ακρωτηριασμένο από την αδυναμία των εξωτικών συμπρωταγωνιστών του να το προφέρουν σωστά και από την πρόθεση του Magnus να τον στιγματίσει με μια ακόμη απουσία από τη ζωή του (ενός τελικού «n») όπως τόσες και τόσες απουσίες (κανονικότητας, φίλων, πατρίδας, επαγγέλματος, σταθερότητας, μέλλοντος).

 

Το σκοτεινό και ταραγμένο παρελθόν του, τα τραύματά του και ο πολυδαίδαλος ψυχισμός του παραπέμπουν σε ανάλογους χαρακτήρες της αστυνομικής λογοτεχνίας και των κόμικς. Αυτός όμως ξεχωρίζει για τον κυνισμό του, την αποξένωση από τους ανθρώπους, την έλλειψη ηθικών φραγμών. Ζει για να ζει σε ένα περιβάλλον εχθρικό και αφιλόξενο, σε ένα διαρκές αδιέξοδο που καταλήγει να γίνεται ψυχολογικά κλειστοφοβικό έστω και αν οι ιστορίες διαδραματίζονται σε ερήμους, ωκεανούς και μεγαλουπόλεις.

 

 

Μέσω αυτού του ήρωα που καταφέρνει να επιβιώνει χωρίς να ξέρει τι τον περιμένει στην επόμενη στροφή –και χωρίς να έχει τον χρόνο να πολυνοιαστεί για κάτι τέτοιο– ο Magnus στρέφει την απαλλαγμένη συναισθημάτων ματιά του προς τον περίπλοκο και ευμετάβλητο κόσμο της εποχής του και περιγράφει ευσύνοπτα, απλά, αλλά εμπεριστατωμένα, τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις του τέλους του προηγούμενου αιώνα σε συγκεκριμένα σημεία του πλανήτη, κυρίως σε θερμές ζώνες και ασταθείς περιοχές πολιτικής έντασης, πολέμων, συρράξεων κ.λ.π. Μέσα σ’ αυτό το ασφυκτικό κλίμα, ο Άγνωστος παραμένει πάντα ένας δυστυχισμένος που περιτριγυρίζεται από το έγκλημα και τη βία.

 

Ο δημιουργός του, ωστόσο, δείχνει να τον συμπαθεί. Ή, τουλάχιστον, να τον κατανοεί. Ίσως γι’ αυτό να παρουσιάζει συχνά τους διώκτες του, τους εχθρούς του, τους περιστασιακούς αντιπάλους του ως γκροτέσκες, παραμορφωμένες φιγούρες σε αντίστιξη με αυτόν που παρά τα ψυχολογικά του αδιέξοδα παραμένει ευθυτενής, ακμαίος και ετοιμοπόλεμος. Οι Μιχαηλίδης και Ευαγγέλου επισημαίνουν επ’ αυτού: «Αν η τραγικότητα και το γκροτέσκο ήταν τα δυο συστατικά στοιχεία της ποιητικής στη λαϊκή εμπορική παραγωγή του, στον “Άγνωστο” το στοιχείο της τραγικότητας γίνεται πιο φανερό μέσα από το συνεχή αγώνα του πρωταγωνιστή να σκεφτεί πως υπάρχει λύση στα αδιέξοδά του. Το γκροτέσκο λειτουργεί ώστε να μη μετατραπεί το έργο σε υπαρξιακό. Ίσως γιατί ο δημιουργός δε θέλει να επιβαρύνει τον αγαπημένο του ήρωα ακόμη περισσότερο. Να τον κάνει πιο δυστυχισμένο».

 

Η κυκλοφορία του «Αγνώστου», ενός cult διαμαντιού των (όχι ιδιαίτερα δημοφιλών στη χώρα μας κατά τα τελευταία χρόνια) ιταλικών fumetti της δεκαετίας του 1970 από τις εκδόσεις Jemma Press, σε μια πλούσια έκδοση 352 σελίδων αριθμημένη σε 500 αντίτυπα, καταγράφεται αναμφίβολα στα θετικά της ελληνικής παραγωγής. Η πιθανή επιτυχία μιας τέτοιας αξιέπαινης αλλά ρηξικέλευθης εμπορικά έκδοσης θα αποτελέσει παράδειγμα για αντίστοιχες μελλοντικές εκδόσεις, ειδών και κατηγοριών ευρωπαϊκών κόμικς που είναι σχετικώς ανεξερεύνητα στη χώρα μας, αλλά αξίζουν περαιτέρω προσοχής από ένα ειδικό κοινό.

 

 

 

 

Και το σχετικό link...