Το σινεμά σε κόμικς [Κουκουλάς Γιάννης, efsyn.gr, 09/04/2017]

[leonidio]

Το σινεμά σε κόμικς

 

 

Συντάκτης:Γιάννης Κουκουλάς

 

Ο κινηματογράφος και τα κόμικς είναι συγγενείς τέχνες από τις απαρχές της ύπαρξής τους. Εχουν πολλά σημεία συνάντησης και συνομιλίας αλλά και πολλές διαφορές. Ο Βρετανός δημιουργός κόμικς Edward Ross υπενθυμίζει αυτή την αμφίδρομη σχέση, καθώς αφηγείται με συναρπαστικό τρόπο την πορεία 120 ετών του κινηματογράφου, παρακινώντας τον αναγνώστη να ξαναδεί υπό νέα οπτική εκατοντάδες εμβληματικές ταινίες

 

Το «Filmish – Ενα εικονογραφημένο ταξίδι στον κινηματογράφο» που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Χαραμάδα (μετάφραση: Μαρία Χρίστου) δεν επιδιώκει να απαριθμήσει ονόματα και γεγονότα. Με πρωταγωνιστή και αφηγητή τον ίδιο του τον δημιουργό αποτελεί μια ιδιοσυγκρασιακή και κριτική ματιά στον τρόπο με τον οποίο η έβδομη τέχνη χειρίζεται και παρουσιάζει διαχρονικά θέματα και μοτίβα (σώμα, χρόνος, εξουσία, ιδεολογία, τεχνολογία κ.λπ.). Ο Edward Ross μιλά για το επίτευγμά του στην «Εφ.Συν.», με την αγάπη του για τον κινηματογράφο και τα κόμικς να ξεχειλίζει.

 

 

Το βιβλίο σου δεν είναι μία ακόμα «Ιστορία του κινηματογράφου». Δεν ακολουθεί μια χρονολογική σειρά, αλλά είναι ένα μη γραμμικό ταξίδι με αμέτρητες ταινίες για σταθμούς. Εσύ πώς θα το περιέγραφες;

 

Ως ένα λαμπερό, νέο φως στις αγαπημένες μας ταινίες. Οσες φορές κι αν έχει παρακολουθήσει κάποιος το «Πολύ σκληρός για να πεθάνει» ή το «2001: Οδύσσεια του Διαστήματος», μάλλον δεν τον έχει απασχολήσει η χρήση της αρχιτεκτονικής στο πρώτο ή η χρήση της ανθρώπινης φωνής στο δεύτερο. Θέλω να ξαναδούν οι θεατές αυτές τις ταινίες με νέα οπτική και να τις απολαύσουν με εντελώς νέο τρόπο.

 

Ακόμα κι αν οι τεχνικές αλλάζουν, τα βασικά θέματα στον κινηματογράφο παραμένουν σταθερά;

 

Σε όλη την ιστορία του σινεμά, υπάρχουν πολλά που ενώνουν τις ταινίες που παρακολουθούμε γιατί πολλά από αυτά που μας απασχολούν ως ανθρώπινες υπάρξεις, παραμένουν ίδια. Από τα βάθη της Ιστορίας, η τέχνη έχει καταπιαστεί με πολλά από αυτά τα θέματα: τη φύση του βλέμματος, το θνητό και ευάλωτο σώμα, το πέρασμα του χρόνου και την επίδραση της πολιτικής στις ζωές μας. Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, ότι και οι ταινίες ακολούθησαν τις ίδιες εμμονές, αποκαλύπτοντάς μας πολλά για τα τελευταία 120 χρόνια της Ιστορίας μας. Την ίδια στιγμή, συγκρίνοντας ταινίες από ολόκληρη την ιστορία του κινηματογράφου, μπορούμε να εντοπίσουμε το πώς αλλάζει με την πάροδο του χρόνου η σχέση μας με αυτά τα θέματα. Η εμμονή μας με το ανθρώπινο σώμα είναι παντοτινή, αλλά ο τρόπος που εκδηλώνεται αυτή η εμμονή αλλάζει διαρκώς. Με ενδιαφέρει πολύ να παρατηρώ τις αλλαγές που φέρνει ο χρόνος και τον τρόπο που αυτές οι αναπαραστάσεις αντανακλούν τους πολιτισμούς που τις δημιούργησαν.

 

 

Υπάρχουν αμέτρητα βιβλία και ντοκιμαντέρ για τον κινηματογράφο και άλλα τόσα για τα κόμικς. Υπάρχουν, επίσης, κόμικς για τα κόμικς. Ωστόσο, εκτός από τον Rick Tremble που το έκανε με εντελώς διαφορετικό τρόπο, είσαι ο πρώτος καλλιτέχνης που δημιουργεί κόμικς για τον κινηματογράφο. Γιατί δεν επέλεξες να δώσεις το σενάριό σου σε έναν σκηνοθέτη να το κάνει ταινία;

 

Ενα κόμικς γύρω από τον κινηματογράφο ήταν για εμένα ο ιδανικός τρόπος να συνδέσω τις δύο εμμονές μου. Σπούδασα κινηματογράφο στο Πανεπιστήμιο με σκοπό να γίνω κινηματογραφιστής. Οταν, όμως, αποφοίτησα είδα το πάθος μου για τα κόμικς να επιστρέφει. Αν και είχα αγαπήσει τον τρόπο που η θεωρία του κινηματογράφου μπορούσε να εκτοξεύσει την αντίληψή μου για το σινεμά, δεν με ενδιέφερε πια να κάνω ταινίες. Το «Filmish» ήταν ένας τρόπος να μοιραστώ το ενδιαφέρον μου για τις ταινίες και να αξιοποιήσω τη δύναμη των κόμικς για να το πετύχω. Τα κόμικς μού επιτρέπουν να αποστάξω τις ταινίες σε κάτι περισσότερο από τα συστατικά τους, να δημιουργήσω εικονιστικές εκδοχές των πρωτοτύπων. Κάνοντάς το, ο αναγνώστης εισέρχεται σε έναν πιο πρωτότυπο χώρο, συμπληρώνει τα κενά ανάμεσα στις εικόνες, απελευθερώνεται από τις πρότερες συμβάσεις και τους πιθανούς συνειρμούς.

 

Πόσο εφικτό είναι για ένα μέσο (π.χ. κόμικς) να περιγράψει ένα άλλο (π.χ. κινηματογράφος); Είναι δύσκολο και ανταγωνιστικό ή απελευθερωτικό και πιο αντικειμενικό να χρησιμοποιείς τα εργαλεία μιας γλώσσας για να περιγράψεις μια άλλη;

 

Υπάρχουν προκλήσεις και οφέλη όταν μιλάς για ένα μέσο με ένα άλλο. Το να χρησιμοποιώ ένα άλλο μέσο μού επέτρεψε να εστιάσω στα πιο κρίσιμα σημεία των ταινιών και να τα παρουσιάσω στους αναγνώστες. Και να μπορέσω να συνδέσω ακόμα καλύτερα τις ταινίες μεταξύ τους, ακόμα και να τοποθετήσω εντελώς διαφορετικές ταινίες στο ίδιο καρέ. Οι δυσκολίες ανακύπτουν όταν προτίθεσαι να μιλήσεις γι' αυτά που ο κινηματογράφος και μόνο ο κινηματογράφος μπορεί να πετύχει τόσο αποτελεσματικά. Πώς να περιγράψεις την ανθρώπινη φωνή σε ένα σιωπηλό μέσο όπως τα κόμικς; Πώς να παρουσιάσεις το πέρασμα του χρόνου στο στατικό και μακράν πιο χωρικά καθορισμένο μέσο των κόμικς; Από την άλλη, αυτές οι προκλήσεις πρόσφεραν και ευκαιρίες. Από τη συζήτηση για το μοντάζ στο «Θωρηκτό Ποτέμκιν», προέκυψε η ανάγκη να βρω έναν τρόπο οπτικοποίησης σε κόμικς των εικόνων της ταινίας. Για να το πετύχω έπρεπε να αναθεωρήσω εντελώς τον τρόπο που διαρθρώνονται οι σελίδες μου, κατατέμνοντας τη δομή τους σε βαθμό που να μην είναι ξεκάθαρη πια η διαδοχή των καρέ έτσι ώστε να μπορούν να διαβαστούν με πολλαπλούς τρόπους.

 

 

Κάποιοι ισχυρίζονται ότι τα κόμικς, κατά τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, έπαιξαν έναν εξισορροπητικό ρόλο απέναντι στο σινεμά, προσπαθώντας να διατηρήσουν ζωντανή την αναγνωστική ανάγκη για τις χωροχρονικές ασυνέχειες. Πιστεύεις ότι οι δύο τέχνες είχαν παράλληλη εξέλιξη;

 

Δεν είμαι ειδικός στην ιστορία των κόμικς για να απαντήσω. Νομίζω, όμως, πως τα κόμικς και ο κινηματογράφος είναι δύο μορφές τέχνης που έχουν ταξιδέψει παράλληλα αλλά και με μεγάλες διαφορές. Αν κοιτάξουμε τα mainstream κόμικς, υπάρχει μια σαφής τάση των δημιουργών να αξιοποιήσουν την κινηματογραφική γλώσσα για να αφηγηθούν τις ιστορίες τους. Και όσο τα κόμικς γίνονται πιο κινηματογραφικά, άλλο τόσο οι ταινίες τα τελευταία χρόνια μοιάζουν όλο και περισσότερο στα κόμικς, με μια τάση προς τη θεαματική εικονοποίηση που θυμίζει εντυπωσιακά καρέ των κόμικς. Αλλά είναι εντελώς διαφορετικές μορφές τέχνης και αυτή η σύγκλιση δεν μειώνει σε τίποτα την αξία τους. Ο κινηματογράφος πετυχαίνει πολλά μέσω του χρόνου, του ήχου, των ερμηνειών που τα κόμικς δεν μπορούν ούτε καν να αγγίξουν. Τα κόμικς από την άλλη χαρακτηρίζονται από τη ζωή και την προσωπικότητα του καλλιτέχνη τους, από τις υπέροχες δυνατότητες που προσφέρει μια σελίδα, από τον τρόπο που η αναγνωστική εμπειρία αποσυνδέεται από τη δέσμευση του χρόνου. Μια ταινία προχωρεί προς τα μπρος, ανεξάρτητα από τους θεατές της. Ενα κόμικς εξελίσσεται μόνο όταν ο αναγνώστης το επιθυμεί, με τη σειρά και τον ρυθμό που αυτός επιλέγει.

 

Ποιες είναι οι τρεις αγαπημένες ταινίες σου;

 

Δύσκολο. Θα αναφέρω τις ταινίες-σταθμούς στην εξέλιξη μου ως εραστή του σινεμά, ταινίες που σέβομαι εξίσου μέχρι σήμερα. 1:«Οι κυνηγοί της χαμένης κιβωτού». Η πρώτη ταινία που θυμάμαι. Δράση και περιπέτεια ιδανικά συνδυασμένες. 2: «Το μίσος». Η γνωριμία μου με το ευρωπαϊκό σινεμά. Πολιτικό θέμα με χαμηλό προϋπολογισμό που μου φανέρωσε τι μπορεί να επιτύχει μια ταινία. 3: «Ολομόναχοι μαζί». Παράξενη, αιθέρια ιστορία αγάπης που εδραίωσε την εμμονή μου με τον κορεατικό κινηματογράφο.

 

 

Και τα τρία κόμικς;

 

1. «Calvin and Hobbes». Αστείο και φιλοσοφικό με υπέροχο σχέδιο. Ολα όσα πρέπει να έχει ένα παιδικό κόμικς αλλά εξίσου σπουδαίο και για τους ενήλικους. 2: «Jimmy Corrigan: The smartest kid on Earth». Επική και ταυτόχρονα εσωτερική αφήγηση. Η χρήση της σελίδας από τον Chris Ware ανατινάζει το μυαλό μου. 3: «Tomboy». Μια συναρπαστική, οικεία αυτοβιογραφική ιστορία γύρω από το φύλο.

 

Στο τέλος του «Filmish» εκφράζεις μια αισιόδοξη άποψη για το μέλλον του κινηματογράφου. Αισθάνεσαι το ίδιο και για τα κόμικς;

 

Τα κόμικς αντιμετωπίζουν μια πρόκληση αναφορικά με το αναγνωστικό τους κοινό. Ενώ ο κινηματογράφος είναι μια από τις δεσπόζουσες μορφές της μαζικής κουλτούρας, τα κόμικς παραμένουν παραγκωνισμένα. Φυσικά αυτό δεν πρέπει να παραμείνει έτσι. Από ό,τι βλέπω στο Ηνωμένο Βασίλειο, τα κόμικς αναπτύσσονται με γρήγορους ρυθμούς. Υπάρχει μια ολόκληρη γενιά καλλιτεχνών που ξεπηδούν τώρα και δεν αμφιβάλλουν για τη θεώρηση των κόμικς ως μορφής τέχνης και μια νέα γενιά αναγνωστών που συμφωνούν. Υπάρχουν αναγνώστες κάθε δυνατής προέλευσης και είναι συναρπαστικό ότι βγαίνουν συνεχώς και δημιουργοί διαφορετικής προέλευσης που αφηγούνται τις δικές τους ιστορίες και προσεγγίζουν ένα νέο κοινό που τα mainstream κόμικς είχαν παραμελήσει. Δημιουργοί που δεν περιμένουν μια καλή εκδοτική συμφωνία, αλλά βγαίνουν εκεί έξω και λένε τις ιστορίες που τους ενδιαφέρουν. Θα έρθει ο καιρός που αυτό θα επιβραβευθεί προσελκύοντας όλο και περισσότερους αναγνώστες. Μόνο με τη διεύρυνση του αναγνωστικού κοινού, τα κόμικς μπορούν να αναπτυχθούν και να παραμείνουν ισχυρά στο μέλλον που έρχεται.

 

 

Πηγή