Το «Αϊβαλί» του Soloup και του Κόντογλου [Γκιώνης Δημήτρης, Εφημερίδα των Συντακτών (Η), 20/06/2015]

[leonidio]

Το «Αϊβαλί» του Soloup και του Κόντογλου

 

Φώτης Κόντογλου (αυτοπροσωπογραφία) 1895-1965 και δίπλα το εξώφυλλο του βιβλίου του Soloup

 

Για τον Φώτη Κόντογλου είχα σκοπό να γράψω κοντά στην ημερομηνία των 50 χρόνων από τον θάνατό του (13 Ιουλίου 1965, στα 70 του). Προέκυψε όμως το θέμα της διένεξης μεταξύ του κομίστα Soloup (Αντώνη Νικολόπουλου) και των κληρονόμων (συγκεκριμένα των εγγονών του Κόντογλου, Φώτη και Παναγιώτη Μαρτίνου, γιων της κόρης του), σχετικά με το graphic novel του Soloup «Αϊβαλί», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Κέδρος», στο οποίο περιλαμβάνονται και αποσπάσματα από το βιβλίο του Κόντογλου «Αϊβαλί, η πατρίδα μου», καθώς και σκίτσα εμπνευσμένα από εικόνες του (στο ίδιο βιβλίο υπάρχουν κείμενα και εικόνες από βιβλία του Ηλία Βενέζη, της αδελφής του Αγάπης Βενέζη-Μολυβιάτη και του Τουρκοκρητικού Αχμέτ Γιορουλμάζ).

 

Η άδεια

 

Ο λόγος: δεν ζητήθηκε η άδεια των κληρονόμων του Κόντογλου, οι οποίοι διαφωνούν με τη μεταχείριση του έργου του από τον κομίστα. Το πράγμα έφτασε και στη Δικαιοσύνη, με τους κληρονόμους να ζητούν την κατάσχεση του βιβλίου. Τα ασφαλιστικά μέτρα που ζήτησαν, όμως, απορρίφθηκαν από το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών, στη δε δικάσιμο της 12ης Ιουνίου, της οποίας η οριστική απόφαση υπολογίζεται ότι θα χρονίσει, δεν υπήρξε συμβιβασμός.

 

Εν τω μεταξύ, το βιβλίο του Soloup, του οποίου η πρώτη έκδοση (5.000 αντίτυπα), όπως αναφέρθηκε, έχει εξαντληθεί, ετοιμάζεται για δεύτερη έκδοση, με προθήκες που, κατά τον δημιουργό τους, είχαν συμφωνηθεί από το χειμώνα με τους κληρονόμους. Παρ’ όλα αυτά οι τελευταίοι δεν ενδίδουν, δηλώνοντας ότι το αίτημά τους δεν είναι οικονομικό.

 

Οι λόγοι που με κάνουν ν’ ασχοληθώ σήμερα με το θέμα είναι κατ’ αρχάς συναισθηματικοί, καθώς είμαι θαυμαστής του γραπτού και του εικαστικού έργου του Κόντογλου. Τον Απρίλιο του 1982, μάλιστα, είχα το ρεπορτάζ ενός τηλεοπτικού πορτρέτου του από την εκπομπή «Παρασκήνιο», με σκηνοθέτη τον Τάκη Χατζόπουλο.

 

Ο άλλος, ο και σοβαρότερος, είναι ότι η εν λόγω διένεξη ακουμπάει στον νόμο 2121 του 1993, τον σχετικό με τα πνευματικά δικαιώματα, που έχει μεν βάλει κάποια τάξη στο χάος που υπήρχε ώς τότε, αλλά χρειάζεται κάποιες βελτιώσεις (κάτι πήγε να κάνει ο πρώην υπουργός Πολιτισμού Πάνος Παναγιωτόπουλος, αλλά βάλτωσε με την αποχώρησή του).

 

Ο υπάρχων νόμος, εν πάση περιπτώσει, απαιτεί την άδεια των κληρονόμων, για την χρησιμοποίηση οποιουδήποτε έργου τέχνης, και ισχύει για 70 χρόνια από τον θάνατο του δημιουργού του (πριν ήταν 50).

 

Η διένεξη

 

Στη συγκεκριμένη περίπτωση δόθηκε κάποια άδεια στον «Κέδρο» από τις εκδόσεις «Αγκυρα», που έχουν βγάλει το «Αϊβαλί» του Κόντογλου, αλλά δεν αρκούσε – χρειαζόταν και η άδεια των κληρονόμων (κάτι ανάλογο συμβαίνει και με την ΑΕΠΙ, που διαχειρίζεται τα δικαιώματα των καλλιτεχνικών δημιουργών –συνθετών και στιχουργών– όπου όμως έχουν λόγο και οι ίδιοι ή οι κληρονόμοι τους).

 

Με συνέπεια την προαναφερόμενη αντίδραση των κληρονόμων του Κόντογλου, με την κατηγορία ότι το βιβλίο του Soloup «προσβάλλει κατάφωρα το πνευματικό του έργο, τόσο το εικαστικό όσο και το συγγραφικό». Στη δε δίκη υποστηρίχθηκε ότι «περιέχει σε μεγάλη έκταση συγγραφικό και εικαστικό έργο του Κόντογλου παραποιημένο και τροποποιημένο σε κόμικ».

 

Από την πλευρά του ο Soloup υποστηρίζει ότι το βιβλίο του είναι «ένας ύμνος και φόρος τιμής, τόσο για τον Κόντογλου όσο και για τους υπόλοιπους 3 Αϊβαλιώτες συγγραφείς», ενώ προέκυψαν και υποστηριχτές του (με τη συλλογή και υπογραφών), επικαλούμενοι την ελευθερία του πνεύματος.

 

Η προσωπική μου άποψη: Το βιβλίο του Soloup είναι εξαιρετικό σε εμφάνιση και περιεχόμενο. Είναι όμως δύσκολο για τον αναγνώστη να καταλάβει πού αρχίζουν και πού τελειώνουν τα «δάνεια» από τους τέσσερις συγγραφείς. Επιπλέον, στο κοπιράιτ αναγράφεται: Κείμενα και σχέδια Soloup, Eκδόσεις Κέδρος Α.Ε. Χρειαζόταν συνεπώς μια καλύτερη συνεννόηση μεταξύ εκδοτών, κομίστα και κληρονόμων και –μακάρι– μακριά από εντάσεις και δικαστικές αίθουσες.

 

 

Στο πλαίσιο

 

Ο μνημονευόμενος παραπλεύρως νόμος 2121/93 έχει τη μικρή του ιστορία: Εβαλε σε κάποια τάξη το θέμα των πνευματικών δικαιωμάτων (δημιουργών και κληρονόμων) στην Ελλάδα, που ώς τότε ήταν σκορποχώρι. Ακόμη, ότι καθιέρωνε πρώτη φορά τα λεγόμενα συγγενικά δικαιώματα – ήγουν, τη δυνατότητα των εκτελεστών ενός έργου (τραγουδιστών, μουσικών, ηθοποιών κ.λπ.) να εισπράττουν κι αυτοί ποσοστά από την εκμετάλλευση των έργων στα οποία συμμετέχουν. Με αποτέλεσμα, πλην της ΑΕΠΙ, που διαχειρίζεται τα δικαιώματα των δημιουργών (συνθετών - στιχουργών), να ιδρυθούν εταιρείες για τα δικαιώματα των εκτελεστών.

 

Το δεύτερο αυτό, τα συγγενικά δικαιώματα, συνάντησε τότε την αντίδραση των δημιουργών (μουσικοσυνθετών, στιχουργών κυρίως), οι οποίοι ισχυρίζονταν ότι οι εκτελεστές (τραγουδιστές, μουσικοί) αποκτούσαν το δικαίωμα ν’ απαγορεύουν τη συμμετοχή τους σε κάποιο έργο - δικαίωμα, πρόσθεταν, πίσω από το οποίο κρύβονταν οι δισκογραφικές εταιρείες, που ήθελαν να τους αποδυναμώσουν. Αποτέλεσμα, να προκληθούν εντάσεις, που έφτασαν μέχρι του σημείου να απαγορευτεί από την Ενωση Δημιουργών Ελληνικού Τραγουδιού (ΕΔΕΤ) που ίδρυσαν, στους επικεφαλής τότε της Ενωσης Τραγουδιστών Ελλάδας (Χάρι Αλεξίου, Γιώργο Νταλάρα και Δήμητρα Γαλάνη) να λένε τραγούδια τους. Γεγονός που αποτελεί μια μελαγχολική ιστορία, που απαιτεί εκτενέστερη αναφορά.

 

Ο 2121/93 έγινε τελικά νόμος – όχι από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, που τον συνέταξε, αλλά επί Μητσοτάκη, με την υπογραφή τής τότε υπουργού Πολιτισμού Ντόρας Μπακογιάννη. Και αυτό χωρίς να προκληθεί τίποτε από αυτά που ισχυρίζονταν οι της ΕΔΕΤ, στην οποία συμμετείχαν οι περισσότεροι δημιουργοί, που είχαν αποσπαστεί από την Ενωση Μουσικοσυνθετών Στιχουργών Ελλάδας (ΕΜΣΕ). Λίγο αργότερα άλλωστε η ΕΔΕΤ διαλύθηκε…

 

ΚΑΙ… «… μα είναι κι ένα μονοπάτι πονηρό, που πάει ντουγρού στην κατηφόρα τη μεγάλη» – από παλιό τραγούδι.

 

Πηγή

 

Περισσότερα, για να έχετε μια πλήρη εικόνα, μπορείτε να διαβάσετε σε αυτό το ποστ

καθώς και σε αυτά τα άρθρα

 

Το «Αϊβαλί» κινδυνεύει

Το «Αϊβαλί» στα δικαστήρια

Η Δίκη για το «Αϊβαλί»

 

και εδώ.

[ramirez]

Αλλο graphic novel, άλλο λογοτεχνία

 

 

 

Πήραμε από τον Αντώνη Νικολόπουλο (Soloup), τον δημιουργό του γκράφικ νόβελ «Αϊβαλί» επιστολή, που αναφέρεται στο κείμενο του Δημήτρη Γκιώνη στην «Εφ.Συν.» (20/6) για το θέμα της αντιδικίας του με τους κληρονόμους του Φώτη Κόντογλου. Ο Soloup κάνει κάποιες διευκρινήσεις που θεωρεί σημαντικές.

 

«Η υπόθεση όντως έχει εκδικαστεί και περιμένουμε την απόφαση, αλλά υπάρχει ταυτόχρονα μια προσπάθεια και από τις δυο πλευρές μιας εξωδικαστικής συμφωνίας. Στοιχείο που αγνοεί το άρθρο σας δημιουργώντας εντελώς λάθος εντυπώσεις.

 

[...]Όλες οι “ενστάσεις” που αναφέρετε για το graphic novel έχουν ήδη λυθεί στη δεύτερη έκδοσή του.

 

[...]Το “Αϊβαλί” δεν είναι “λογοτεχνία” αλλά ένα τελείως διαφορετικό είδος, ένα graphic novel. Αν θέλει κάποιος να είναι δίκαιος σχολιαστής, πρέπει να το κρίνει ως graphic novel, με τους δικούς του κανόνες αφήγησης, και όχι με κριτήρια για ένα άλλο είδος, π.χ. το Μυθιστόρημα. Αναφέρετε (θετικά σχολιάζοντας) πως “το βιβλίο είναι εξαιρετικό σε εμφάνιση και περιεχόμενο… Είναι όμως δύσκολο για τον αναγνώστη να καταλάβει πού αρχίζουν και πού τελειώνουν τα ‘δάνεια’ από τους τέσσερις συγγραφείς”.

 

Ο παραπάνω σχολιασμός θα μπορούσε να προέρχεται από έναν φυλλομετρητή της έκδοσης παρά από έναν αναγνώστη του graphic novel “Αϊβαλί”. Γιατί απλούστατα δεν υπήρξε μέχρι σήμερα αναγνώστης που να εκφράστηκε δημόσια λέγοντας πως δεν κατάλαβε, για παράδειγμα, πως στο κεφάλαιο “Φώτης” δεν μιλάει ο Φώτης Κόντογλου, αλλά ο Ηλίας Βενέζης ή κάποιος άλλος… συνονόματος. Όταν “μιλούν” οι συγγραφείς χρησιμοποιείται ευδιάκριτα η παλιά γραμματοσειρά των βιβλίων didot, που ξεχωρίζει εντελώς από τη χειρόγραφη γραμματοσειρά της Παυλίνας Καλλίδου, η οποία χρησιμοποιείται στα υπόλοιπα κείμενα.

 

Τέλος όταν το… μπαλονάκι των κόμικς που “μιλάει” στο κεφάλαιο “Φώτης” (με γραμματοσειρά didot), καταλήγει σε σχέδιο εμφανώς εμπνευσμένο από τις πλέον διάσημες εικόνες του εικαστικού Φώτη Κόντογλου (“Ζωγράφος και κόρη”), δεν νομίζω πως υπάρχει περίπτωση να μην καταλάβει ο αναγνώστης ενός graphic novel “πού αρχίζουν και πού τελειώνουν” τα εμβόλιμα κείμενα του συγγραφέα. Και όταν τα συνοδευτικά κείμενα στο παράρτημα είναι γεμάτα από σχόλια και βιβλιογραφικές σημειώσεις για τους 4 συγγραφείς που ανθολογούνται στο graphic novel».

 

 

Ο Δημήτρης Γκιώνης έχει την ακόλουθη απάντηση: «Από την όλη επιστολή του κ. Αντώνη Νικολόπουλου (Soloup) κρατάω την αναφορά του ότι “υπάρχει ταυτόχρονα μια προσπάθεια και από τις δυο πλευρές μιας εξώδικης συμφωνίας”. Κάτι άλλωστε που εύχομαι (“μακάρι”) κι ελόγου μου στην κατακλείδα του κειμένου μου».

 

 

 

Εφημ. Συντ. 23/06/2015