Η αποκωδικοποίηση της γλώσσας των κόμικς [Κουκουλάς Γιάννης, efsyn.gr, 20/04/2014]

[Strativarious]

Η αποκωδικοποίηση της γλώσσας των κόμικς

 

 

Xρησιμοποιώντας το ίδιο το μέσο των κόμικς ως αφηγηματικό όχημα, o Scott McCloud παρέχει πολύτιμες συμβουλές για την αποκρυπτογράφηση των τεχνικών, εικαστικών και γλωσσικών εργαλείων της ένατης τέχνης στο «Κατανοώντας τα κόμικς» που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά

 

 

Τα μυστικά της 9ης τέχνης

 

Κάποτε τα κόμικς «πετούσαν κάτω από τα ραντάρ της κριτικής», σύμφωνα με τον Art Spiegelman, με αποτέλεσμα να παραμένουν στο απυρόβλητο, να μην εντοπίζονται από τα «εχθρικά αεροσκάφη» της επίσημης θεωρίας και κριτικής της λογοτεχνίας και της ζωγραφικής και να συνεχίζουν ακάθεκτα την πορεία τους. Σήμερα, η θεωρία και η ιστορία των κόμικς είναι ένα επιστημονικό πεδίο ραγδαία αναπτυσσόμενο καθώς όλο και περισσότεροι πανεπιστημιακοί, ερευνητές, ιστορικοί, πολιτισμολόγοι καταπιάνονται με αυτά μελετώντας την εξέλιξή τους, τη γλώσσα τους, τη δομή τους, τις συμβάσεις τους, το εικαστικό και το αφηγηματικό τους οπλοστάσιο. Τον προηγούμενο αιώνα υπήρξαν πολλές αναζητήσεις και μελέτες για τη θεωρία των κόμικς, ωστόσο αποσπασματικά και χωρίς συγκροτημένο τρόπο. Μόνο τα τελευταία 30 χρόνια οι μελέτες έχουν γίνει πιο συστηματικές και η τεκμηρίωσή τους βασίζεται πλέον σε επιστημονικά δεδομένα και όχι σε συναισθηματικού τύπου αισθητικές ή πολιτικο-ιδεολογικές εγκρίσεις ή απορρίψεις συγκεκριμένων έργων. Την αρχή έκανε ο Will Eisner, ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς κόμικς της ιστορίας και «πατέρας» του όρου graphic novel (Συμβόλαιο με το Θεό -1978), με το εμβληματικό Comics and Sequential Art το 1985 όπου, χρησιμοποιώντας δεκάδες παραδείγματα από δικά του κόμικς, τοποθέτησε στο χειρουργικό κρεβάτι της ανάλυσης τη γλώσσα και τη λειτουργία του είδους. Τη σκυτάλη πήρε ο Scott McCloud, το 1994, με το Understanding Comics (Κατανοώντας τα Κόμικς) και οδήγησε τη θεωρία του μέσου ένα επίπεδο πιο πέρα από ό,τι ίσχυε μέχρι τότε. Ο McCloud, επίσης δημιουργός κόμικς (Zot), όπως και ο Eisner, επιλέγει να χρησιμοποιήσει το ίδιο το μέσο των κόμικς ως όχημα για να αναπτύξει τη θεωρία του. Το κάνει όμως καθ’ ολοκληρίαν και δημιουργεί έτσι ένα εντελώς πρωτότυπο graphic novel με πρωταγωνιστή τον εαυτό του σχεδιασμένο ποικιλοτρόπως σε ρόλο αφηγητή. Γι’ αυτό το Κατανοώντας τα Κόμικς μπορεί να θεωρηθεί ένα πολυδιάστατο έργο που μπορεί αφενός να κριθεί ως μια θεωρητική μελέτη, αφετέρου ως μια σαγηνευτική ιστορία για τους προβληματισμούς ενός καλλιτέχνη και τις απαντήσεις που δίνει επιχειρώντας να ερμηνεύσει, να εξηγήσει και να περιγράψει του μηχανισμούς λειτουργίας της ένατης τέχνης.

 

Ο McCloud στη μελέτη του επιχειρεί από νωρίς με έναν άκρως χιουμοριστικό τρόπο (το χιούμορ είναι διάχυτο σε όλη την έκταση του βιβλίου) να δώσει έναν, σχετικά ανοιχτό, ορισμό στα κόμικς, έστω και περιφραστικό, μετά από μια διαλεκτικού τύπου ευφυή διαδικασία ερωταπαντήσεων με ένα υποτιθέμενο κοινό. Μπορεί να διατηρεί επιφυλάξεις κάποιος για το αποτέλεσμα αλλά, όπως τονίζει και ο συγγραφέας, μόνο «με έναν συγκεκριμένο ορισμό υπόψη μας, ίσως μπορέσουμε να ρίξουμε λίγο νέο φως στην ιστορία των κόμικς». Περιδιαβαίνοντας, λοιπόν την ιστορία και την προϊστορία των κόμικς, από την τέχνη της Αρχαίας Αιγύπτου μέχρι την ταπισερί (ή μήπως εργόχειρο; )της Bayeux και από τα προκολομβιανά χειρόγραφα μέχρι τις γελοιογραφίες του Hogarth και τα πρωτόλεια κόμικς του TÖpffer, καταλήγει στον εικοστό αιώνα όπου με παράδειγμα το Ceci n’Est Pas Une Pipe του Μαγκρίτ ξεδιπλώνει τις βασικές αρχές του εικαστικού και γλωσσικού λεξιλογίου των κόμικς και των απειράριθμων εγγενών συμβάσεών τους. Αυτή η διαδικασία τον οδηγεί στη σχεδίαση του περίφημου τριγώνου εντός του οποίου μπορούν να ταξινομηθούν και να κατανεμηθούν τα κόμικς ως προς την εικαστική αλλά ταυτόχρονα και ως προς τη γλωσσική τους διάσταση. Οσο φορμαλιστικό κι αν ακούγεται αυτό, οι βαθμοί ελευθερίας που παρέχει ο McCloud σε ένα δυναμικό μέσο όπως τα κόμικς καθώς και το ευμετάβλητο των προσωπικών στιλ των καλλιτεχνών εντέλει επιτρέπουν στο τρίγωνο να λειτουργήσει και να υπηρετήσει τη θεωρία του συγγραφέα.

 

 

Στη συνέχεια ο McCloud αφιερώνει το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου στην έννοια της διαδοχής και στο θεμελιωδώς σημαντικό ζήτημα της μετάβασης (όχι μόνο χρονικής αλλά και θεματικής) από εικόνα σε εικόνα και από λέξη σε λέξη στα κόμικς. Και πάλι φορμαλιστικά, αλλά με πληρότητα επιχειρημάτων και πληθώρα παραδειγμάτων που ενισχύουν τους ισχυρισμούς του, ερμηνεύει την αφηγηματική λειτουργία της ένατης τέχνης μέσω των διαφόρων τεχνικών που παρέχει ο πλούτος των δυνατοτήτων της συμπαράθεσης εικόνων και λέξεων σε αλληλουχία. Με σαγηνευτικό τρόπο και πανέξυπνα σχέδια επιχειρεί να αποδείξει τις απεριόριστες εκδοχές που μπορούν να παρουσιάσουν και τις μορφές που μπορούν να πάρουν τα κόμικς για να καταλήξει στο ότι «τα κόμικς προσφέρουν τρομερές πηγές σε όλους τους σεναριογράφους και σχεδιαστές: πίστη, έλεγχο, μια ευκαιρία να ακουστούν μακριά χωρίς τον φόβο του συμβιβασμού. Προσφέρουν εύρος και ποικιλομορφία μαζί με όλες τις εικαστικές προοπτικές του κινηματογράφου και της ζωγραφικής συν την οικειότητα του γραπτού λόγου».

 

Η έκδοση είναι ιδιαιτέρως προσεγμένη και με λιγοστές μεταφραστικές αστοχίες (π.χ. τo «juxtaposed pictures» αποδίδεται ως «παρακείμενες εικόνες» αντί για το πιθανώς ορθότερο «προσαρμοσμένα στον χώρο σχέδια» και το «representative edge» του τριγώνου αποδίδεται ως «αντιπροσωπευτική άκρη» αντί για το μάλλον ορθότερο «αναπαραστατικό άκρο»). Η γλώσσα ωστόσο είναι ρέουσα και το κείμενο διαβάζεται ομαλά. Το Κατανοώντας τα Κόμικς αποτελεί ένα απαραίτητο ανάγνωσμα στη θεωρία των κόμικς και εν γένει στην κατανόηση της αφηγηματικής λειτουργίας και η κυκλοφορία του στα ελληνικά, αν και καθυστέρησε είκοσι ολόκληρα χρόνια, επιτέλους είναι γεγονός.

 

πηγή