Μετάβαση στο περιεχόμενο

Αναζήτηση στην Κοινότητα

Εμφάνιση αποτελεσμάτων για ετικέτες 'ρατσισμός'.

  • Αναζήτηση ανά ετικέτες

    Πληκτρολογήστε ετικέτες χωρισμένες με κόμματα.
  • Αναζήτηση ανά συγγραφέα

Τύπος περιεχομένου


Ενότητες

  • ΓΝΩΡΙΜΙΑ - ΝΕΑ - ΒΟΗΘΕΙΑ
    • ΓΝΩΡΙΜΙΑ - ΒΟΗΘΕΙΑ
    • ΝΕΑ
  • ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ
    • ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ
    • ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ
  • ΧΑΛΑΡΩΜΑ
    • ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ
    • ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΡΙΟ
    • ΤΟ ΠΑΖΑΡΙ
  • ΝΤΙΣΝΕΥ's Διάφορα
  • ΝΤΙΣΝΕΥ's Ντόναλντ
  • ΝΤΙΣΝΕΥ's Super Μίκυ
  • ΝΤΙΣΝΕΥ's Κόμιξ
  • ΝΤΙΣΝΕΥ's Μίκυ Μάους
  • ΝΤΙΣΝΕΥ's Μπλα μπλα
  • VINTAGE's Συζήτηση
  • VIDEO GAMES's Γεν. Συζήτηση για Video Games

Blogs

  • Valt's blog
  • Dr Paingiver's blog
  • GCF about comics
  • Vet in madness
  • Θέμα ελεύθερο
  • Film
  • Comics, Drugs and Brocc 'n' roll
  • I don't know karate, but i know ka-razy!
  • Γερμανίκεια
  • ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΠΡΑΜΑΤΑ ή Η ΑΧΡΗΣΤΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
  • ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΠΡΑΜΑΤΑ ή Η ΑΧΡΗΣΤΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
  • Κομικσόκοσμος
  • The Unstable Geek
  • Σκόρπιες Σκέψεις
  • Dhampyr Diaries
  • Περί ανέμων και υδάτων

Ημερολόγια


Βρείτε αποτελέσματα σε ...

Βρείτε αποτελέσματα που ...


Ημερομηνία Δημιουργίας

  • Αρχή

    Τέλος


Τελευταία ενημέρωση

  • Αρχή

    Τέλος


Φιλτράρετε με αριθμό ...

Εγγραφή

  • Αρχή

    Τέλος


Ομάδα


Member Title


MSN


Website URL


Yahoo


Skype


Πόλη


Επάγγελμα


Ενδιαφέροντα

  1. Έκθεση: Βάλ’τους Χ – Ο Μαύρος Χάρτης της Αθήνας Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων 13 - 25 Μαρτίου 2019 Εγκαίνια Τετάρτη 13 Μαρτίου 19.00 Στην έκθεση θα παρουσιαστεί η καμπάνια «Βάλ’τους Χ – Ο Μαύρος Χάρτης της Αθήνας» και θα εκτεθούν τα 50 έργα κόμικς των 25 δημιουργών που εικονοποιούν τις πρώτες 50 ρατσιστικές επιθέσεις της καμπάνιας. Στόχος της καμπάνιας είναι να εντοπίσει και να αναδείξει στους δρόμους της πόλης τα συγκεκριμένα σημεία των ρατσιστικών επιθέσεων. Ένα αυτοκόλλητο με τυπωμένο το QR Code της κάθε επίθεσης είναι κολλημένο στο σημείο που έγινε η επίθεση. Μόλις σκαναριστεί με το κινητό οδηγεί στην συγκεκριμένη ηλεκτρονική διεύθυνση της επίθεσης στο https://valtousx.gr. όπου υπάρχει η περιγραφή της επίθεσης και η εικόνα της. Αναγνωρίζοντας ότι το 2019 αποτελεί μια κομβική χρονιά για την εξέλιξη της δίκης της Χρυσής Αυγής, η διαδικασία της οποίας έφερε στο φως δεκάδες από τα ρατσιστικά εγκλήματά της, το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ και η HumanRights360, δημιουργήσαμε αυτό το κοινό εγχείρημα που στόχο έχει να συγκροτήσει την τοπογραφία της ρατσιστικής βίας και να κάνει γνωστή στο ευρύ κοινό την επικινδυνότητά της. Ο χάρτης που δημιουργήθηκε αποτυπώνει τόσο τις ίδιες τις επιθέσεις όσο και τις ιστορίες της ρατσιστικής βίας που βρίσκονται πίσω από αυτές. Με μία περιήγηση στα σημεία του, ο επισκέπτης συνειδητοποιεί ότι καθένα από αυτά δεν είναι απλώς μια διεύθυνση, αλλά ένας τόπος βίας, ένα σημείο όπου μια βίαιη υπόθεση έλαβε χώρα στις γειτονιές της Αθήνας, δίπλα μας. Στην έκθεση συμμετέχουν οι: Αδαμοπούλου, Αναστασίου, Βαβαγιάννης, Γιακουμάκης, Δερβενιώτης, Θεοδωροπούλου, Καραγεωργίου, Καραμπάλιος, Κεφαλάς, Κουντούρης, Μικάλεφ, Μπότσος, Νικολαίδου, Οθωναίου, Πετρόπουλος, Πέτρου, Χαλκιάς, Aspallax, Bratimoto, John Antono, No Bugdet Epics, Panagos, PanPan, Piotr, Tasmar Τα έργα των είκοσι πέντε αυτών δημιουργών θα παρουσιαστούν σε έκθεση που θα διεξαχθεί στην Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων από την Τετάρτη 13 έως και την Δευτέρα 25 Μαρτίου 2019, υπό την αιγίδα του Συμβουλίου Ένταξης Μεταναστών. Οι ώρες λειτουργίας της έκθεσης θα είναι 12.00-21.00, ενώ θα πλαισιώνεται με παράλληλες συζητήσεις. Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων: Πειραιώς 100, Γκάζι, 213 0109300, 213 0109324 press@athens-technopolis.gr , www.technopolis-athens.com Το event στο Facebook Administration Note Λόγω της ιδιαιτερότητας του θέματος, παρακαλούνται τα περιττά σχόλια που δεν θα έχουν άμεση σχέση με τον καθεαυτού σχολιασμό τη έκθεσης, να εκλείψουν!
  2. Με αφορμή την κυκλοφορία του ‘X-Men: Apocalypse”, το PopCode θυμάται τις στιγμές της Ιστορίας που οι μεταλλαγμένοι της Marvel δεν άφησαν ασχολίαστες. “Πες στον Μάρτιν να σταματήσει να βγάζει έξω τα έπιπλα και εγώ θα διασφαλίσω ότι τα τεύχη μας θα φέρουν λεφτά”. Με αυτή τη φράση υποδέχτηκε κλαίγοντας ο Stan Lee τον συνεργάτη του Jack Kirby στα γραφεία της Marvel το 1958, τότε Atlas Comics ακόμα. Ο ίδιος ο Lee υποστηρίζει πως ο παλιός του φίλος ήταν υπερβολικός στην περιγραφή, αλλά η εικόνα που σκιαγραφείται αντικατοπτρίζει πολύ αντιπροσωπευτικά και τον πανικό του εκδότη της Atlas, Martin Goodman, και τη γενικότερη πανωλεθρία που είχε υποστεί ο χώρος των κόμικ - διστάζουμε να τον αποκαλέσουμε βιομηχανία ακόμα - από τα μέσα της δεκαετίας του ‘50. Τίποτα δεν έδειχνε ότι λιγότερο από μία πενταετία από εκείνη την ημέρα, οι υπερήρωες θα γίνονταν ξανά της μόδας, σημαίνοντας την αρχή μιας νέας εποχής. Σίγουρα τίποτα δεν έδειχνε ότι μία μικρή ομάδα μεταλλαγμένων με προβλήματα λίγο διαφορετικά από εκείνα των Fantastic Four και του Spider-Man, θα άνοιγε έναν ασκό που δεν έχει κλείσει μισόν αιώνα μετά. Εάν όμως δε δώσουμε πρώτα μία ιδέα για τον κόσμο που θα υποδεχόταν σύντομα τους τυχερούς άτυχους κατόχους του X-Gene, θα έχουμε κάνει μισές δουλειές. Μετά τη εξάπλωση των πολεμικών κόμικ στις αρχές των ‘50s, άμεσο επακόλουθο της κλιμάκωσης του πολέμου στην Κορέα, και μετά από μία καταπληκτική χρονιά πωλήσεων το 1952, η Atlas ετοιμάζεται να υποστεί τις συνέπειες της δημοτικότητας του horror genre. Η κοινή γνώμη ανησυχεί για την επίδραση του είδους στη νεολαία και δημοφιλή περιοδικά όπως το Reader’s Digest επιτίθενται στις εταιρίες κόμικ για τη χρήση βίας. Ο συνδυασμός του κλίματος αυτού με την εμφάνιση των εφήβων ως νέα αγοραστική δύναμη με συνεχώς αυξανόμενη επιρροή στα κοινωνικά πράγματα, ήταν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ που αργά ή γρήγορα η Αμερικανική κυβέρνηση θα θεωρούσε απαραίτητο να αντιμετωπίσει. Το ‘Seduction of the Innocent’ του ψυχίατρου Frederic Wertham, το best-seller που κατηγορούσε τα κόμικ για τη διαφθορά των νέων γενεών, σημαίνει και την αρχή του τέλους μιας πολλά υποσχόμενης δεκαετίας για τις αγαπημένες έγχρωμες σελίδες. Για να αποφύγει την παρέμβαση της κυβέρνησης, o Σύνδεσμος Εκδοτών Κόμικ φτιάχνει δικό του κώδικα απαγόρευσης σκηνών βίας, λέξεων όπως “terror” ή “horror” σε τίτλους, υπερφυσικών πλασμάτων όπως ζόμπι και βαμπίρ και οποιασδήποτε απεικόνισης ασέβειας των Αρχών. Την ίδια περίοδο, οι αντιδράσεις στην απόφαση κατάργησης του φυλετικού διαχωρισμού στα σχολεία και η σύλληψη της Αφροαμερικανής Rosa Parks γιατί αρνήθηκε να δώσει τη θέση της σε λευκό συνεπιβάτη στο λεωφορείο που επέβαινε, οδηγούν στο κάλεσμα του Martin Luther King Jr. για μποϊκοτάζ των λεωφορείων του Μοντγκόμερι που διαρκεί έναν χρόνο. Το Kίνημα Ατομικών Δικαιωμάτων παίρνει πλέον σάρκα και οστά. Οι αλλαγές περνούν πάνω από τις εκδόσεις κόμικ σαν οδοστρωτήρας. Εσωτερικοί συνεργάτες γίνονται freelancers, οι αμοιβές κόβονται στη μέση και η πάλαι ποτέ πολυγραφότατη Atlas δε χάνει μόνο το 80% των τίτλων της, αλλά και το όνομά της. Όπως το κλισέ που θέλει τον φοίνικα να ανασταίνεται από τις στάχτες του όμως, η εταιρεία αντιμετωπίζει τις μαζικές απώλειες ως ξεσκαρτάρισμα και κρατάει κοντά της αυτούς που θα αποτελέσουν τους βασικούς παίκτες της στροφής της προς τους υπερήρωες: Stan Lee, Jack Kirby, Steve Ditko, Don Heck, Larry Lieber, Paul Reinman, Stan Goldberg, Al Hartley, Dick Ayers. Και πιάνουν δουλειά πολύ σύντομα. Μέχρι το 1963 μας είχαν δώσει τους Fantastic Four, τον Hulk, τον Spider-Man, τον Iron Man, τον Thor και τον Ant-Man. Ο Lee, όμως, χρειαζόταν έναν ακόμη τίτλο. Μια φορά κι έναν καιρό Έναν μήνα μετά τον εμβληματικό λόγο “I Have A Dream” του King, τον Σεπτέμβριο του ‘63 - μετά από μαζικές εξεγέρσεις και δύο θανάτους - ο James Meredith είναι ο πρώτος μαύρος φοιτητής στο Πανεπιστήμιο του Μισσισσίπι. Η νέα σχολική χρονιά, όμως, ξεκινάει και στις σελίδες της Marvel, με τη διαφορά ότι στο μυστήριο “Σχολείο για Χαρισματικούς Νέους” φοιτούν μονάχα πέντε μαθητές, ο καθένας με διαφορετικά “χαρίσματα”. Ο Cyclops (Scott Summers), ο Beast (Hank McCoy), ο Angel (Warren Worthington III), o Iceman (Bobby Drake) και η Marvel Girl (Jean Grey) είναι οι Original Five, όπως βλέπουμε να τους αποκαλούν συχνά οι φαν, και έχουν ένα γονίδιο που τους κάνει μεταλλαγμένους με υπερδυνάμεις. Ο καθηγητής τους Professor X τους προειδοποιεί πως όταν δε θα είναι προστατευμένοι από τους τοίχους του σχολείου, θα έρθουν αντιμέτωποι με την προκατάληψη των ανθρώπων. Πόσο πιο πετυχημένα θα μπορούσαν να αγγίξουμε τους νέους που νιώθουν φρικιά και outsiders, σκέφτηκε η Marvel. Σε δεύτερο επίπεδο ανάλυσης εκτός από αυτήν των παραγκωνισμένων εφήβων, μπορεί ακόμα κανείς να εντοπίσει ομοιότητες μεταξύ του ρατσισμού που αντιμετωπίζουν οι μεταλλαγμένοι στη σφαίρα της φαντασίας και αυτού που βιώνουν οι μαύροι Αμερικανοί στην αληθινή τους ζωή. Η ανάλυση αυτή παραμένει αντικείμενο διαλόγου μέχρι και σήμερα. Στην πραγματικότητα ωστόσο, ο Stan Lee δεν είχε υπόψιν του κάτι τέτοιο όταν συνέλαβε τους νεαρούς ήρωες. Χρειαζόταν χαρακτήρες που θα είχαν απήχηση στους νέους και που δε θα χρειαζόταν να κάτσει να βρει μία-μία τις ιστορίες για την απόκτηση των δυνάμεών τους. Το X-Gene ήταν μία εύκολη λύση που ταυτόχρονα θα τους επέτρεπε να έχουν έναν εχθρό που διαφέρει από τους άλλους. Μιλώντας για εχθρούς, η δημιουργία των Sentinels - τα ρομπότ που εντοπίζουν και εξουδετερώνουν τους μεταλλαγμένους - ως βασικό εχθρό τους, ήταν εμπνευσμένη από το σώμα των SS της ναζιστικής Γερμανίας και κάνουν την αρχική ιδέα της αλληγορίας για τους απανταχού κατατρεγμένους ακόμα πιο έντονη. Η σύνδεση, δε, του παρελθόντος του Εβραίου Magneto στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί που αποκαλύφθηκε αρκετά αργότερα στα κόμικ, έχει σίγουρα τις ρίζες της εδώ. Τα βασικά θεμέλια των X-Men ήταν να προσπαθήσουν να είναι μία ιστορία αντι-μισαλλοδοξίας που να δείχνει ότι υπάρχει καλό μέσα σε κάθε άνθρωπο - Stan Lee Μπορεί ο κοινωνικός σχολιασμός να μην ήταν η πρωταρχική αφορμή της δημιουργίας των X-Men, ήταν όμως το αυθόρμητο αποτέλεσμα της περιόδου που τους γέννησε. Συγκεκριμένα, ο Lee θεώρησε ότι θα ήταν μία καλή μεταφορά για τον παλμό που έδινε στην εποχή το Κίνημα Ατομικών Δικαιωμάτων, την ίδια στιγμή που το φεμινιστικό κίνημα όπως και το κίνημα των ομοφυλοφίλων, συνυπάρχουν μαζί του. Δυστυχώς όμως, παρότι οι έφηβοι ήρωες κέρδισαν σύντομα δικό τους κοινό, το 1970 η σειρά διακόπτεται λόγω κακών πωλήσεων. Σε μία εποχή διεκδίκησης και ανακατατάξεων, η αποτυχία αποτελεσματικής μετάφρασης του φαινομένου της γονιδιακής μετάλλαξης σε φυλή, φύλο ή σεξουαλικότητα, δημιούργησε ένα κενό που οι εξελίξεις στον πραγματικό κόσμο το έκαναν να φαίνεται όλο και μεγαλύτερο. Αυτό όμως θα αλλάξει σύντομα όταν το τιμόνι αναλαμβάνει ο Chris Claremont. Το νέο πρόσωπο των X-Men Το 1975 οι X-Men ξαναγεννιούνται εκ νέου από τον Claremont και τον Dave Cockrum, ως ένα διεθνές κάδρο μεταλλαγμένων με ποικίλες και συχνά τραυματικές προσωπικές ιστορίες. Ανάμεσα στους νέους ήρωες βρίσκεται η Storm, μία μεταλλαγμένη γυναίκα από την Αφρική που μπορεί να ελέγχει τα καιρικά φαινόμενα, ο Thunderbird, ένας Ινδιάνος με υπεράνθρωπη δύναμη και ο Sunfire, ένας Γιαπωνέζος που εκτοξεύει θερμό plasma και μπορεί να πετάξει. Δίπλα τους πρωταγωνιστούσαν ο Nightcrawler, ένας εξοστρακισμένος λόγω της ιδιαίτερης εμφάνισής του Γερμανός μεταλλαγμένος με την ικανότητα να διακτινίζεται, ο μεγαλωμένος σε μία φάρμα κολεκτιβοποίησης Ρώσος Colossus που μετατρέπει το δέρμα του σε ατσάλι, ο Ιρλανδός πράκτορας της Interpol, Banshee, με τις υπερηχητικές κραυγές και ο Wolverine, ένα πειραματόζωο του προγράμματος Weapon X από τον Καναδά, με αυτοθεραπευτικές δυνάμεις. Κάποιοι απ’ αυτούς πολύ σύντομα αφαιρέθηκαν από το μόνιμο καστ, αλλά από τότε μέχρι σήμερα, οι X-Men αποτελούν ένα τεράστιο κράμα εθνικοτήτων, θρησκειών και ταυτοτήτων. Οι X-Men μισιούνται, προκαλούν φόβο και περιφρονούνται συλλογικά από την ανθρωπότητα για κανέναν άλλο λόγο από το ότι είναι μεταλλαγμένοι. Έτσι αυτό που έχουμε, επίτηδες ή όχι, είναι βιβλία για τον ρατσισμό, τη μισαλλοδοξία και την προκατάληψη - Chris Claremont Την πρώτη γεύση της συθέμελης αλλαγής έδωσε κατευθείαν το Giant X-Men #1, με τους νέους χαρακτήρες να ξεπηδούν πολύχρωμοι μπροστά από τους σχεδόν διάφανους Original Five. Δεν το γνώριζαν ακόμα, αλλά μέχρι τα μέσα του ‘80, οι φρέσκοι X-Men θα γίνονταν το μεγαλύτερο χιτ της Marvel, αφήνοντας πίσω ακόμη και τον Spider-Man. Στο μεταξύ, η έμφαση που δίνεται στη Storm αλλά και στην καλύτερή της φίλη Jean Grey, μέσα από ιστορίες που τονίζουν την αυτονομία και τις πρωτοβουλίες που έχουν εντός της ομάδας, αλλά και την πραγμάτωση των εσωτερικών τους αναζητήσεων, εκφράζει αναμφισβήτητα το κοινό αίσθημα του φεμινιστικού κινήματος που διεκδικούσε την απελευθέρωση από τα δεσμά της πατριαρχίας. Η Jean και η Storm είναι μία από τις πολλές δυνατές γυναικείες φιλίες στα κόμικ των X-Men Ταυτόχρονα, δεδομένων των αντιπαραθέσεων εντός του κινήματος εξαιτίας φυλετικών και ταξικών διαφορών, η παραστατική δυνατή φιλία δύο γυναικών διαφορετικού χρώματος με εκ διαμέτρου αντίθετες καταβολές, ήταν προχωρημένη για την εποχή της και αποτύπωνε τον ιδανικό στόχο ενότητας που απουσίαζε. Όσο για τον γενικότερο παραλληλισμό των μεταλλαγμένων με τη μαύρη κοινότητα, αυτός επί Claremont πήγε σε άλλο επίπεδο. Οι χαρακτήρες των Professor X και Magneto αναπτύχθηκαν με τρόπο τέτοιο, που πλέον συμβόλιζαν ξεκάθαρα τους Martin Luther King Jr. και Malcolm X αντίστοιχα, φέρνοντας σε έντονη αντιπαράθεση τις ιδεολογίες και τους τρόπους αντιμετώπισης που θεωρούσε καθένας από τους δύο αποτελεσματικούς σε σχέση με τα προβλήματα που βίωναν οι μεταλλαγμένοι. Ο συσχετισμός των δύο χαρακτήρων με τα ιστορικά τους ισοδύναμα και της αλληγορίας αυτής γενικότερα, δίνει τροφή σε αναλύσεις μέχρι και σήμερα, χωρίς να δέχεται πάντοτε τις καλύτερες των κριτικών. Μέρος του σύγχρονου σχολιασμού υποστηρίζει πως το να παραλληλίζεται ο Malcolm Χ με έναν από τους βασικότερους κακούς που πρέπει να πολεμήσουν οι X-Men - όσο συχνά κι αν αλλάζει τη στάση του ειδικά την τελευταία δεκαπενταετία στα κόμικ - ουσιαστικά απεικονίζει την ιστορική φυσιογνωμία σαν κάποιον που ονειρεύεται γενοκτονίες. Αντίστοιχα υποστηρίζεται, ότι το βάρος που ρίχνει ο Professor X στην προστασία των τυράννων, όπως είναι συχνά οι πολίτες και οι κυβερνήσεις στο σύμπαν της Marvel, από την ομάδα των υπερηρώων που έχει στήσει, στην πραγματικότητα μετατοπίζει την ευθύνη από τους δυνάστες στα θύματα και σίγουρα δεν είναι κάτι που ο King θα έκανε με τους ακόλουθούς του. Το βασικό σλόγκαν της σειράς άλλωστε είναι διαχρονικά το “[Οι X-Men είναι] Ορκισμένοι να προστατεύουν έναν κόσμο που τους μισεί και τους φοβάται”. Αrt από Dave Wachter Η αντιπαραβολή αυτή, πάντως, δεν ξέφυγε ούτε από τον Bryan Singer, σκηνοθέτη και σεναριογράφο των ταινιών X-Men, ο οποίος στην τελευταία σκηνή της ταινίας του 2000 είχε τον Magneto να λέει στον παλιό του φίλο ότι σκοπεύει να αγωνιστεί στον πόλεμο που έρχεται “με κάθε απαραίτητο μέσο”, φράση αυτούσια ξεσηκωμένη από λόγο του Malcolm X. Η πρόθεση του Singer θα μπορούσε, βέβαια, να είχε μεταφραστεί και στην προσθήκη περισσότερων μελών διαφορετικής φυλής εκτός από τη Storm στην ομάδα, αλλά τουλάχιστον εκεί είχε κεντρικό ρόλο, σε αντίθεση με τον περιφερειακό που είχε στο ‘X-Men: Apocalypse’. Ήταν, επίσης, λογικό το στούντιο να επενδύσει σε χαρακτήρες που ήταν ήδη γνωστοί - και λευκοί. Ο Bryan Singer αγκαλιάζει την προσέγγιση με τους Martin Luther King Jr. και Malcolm X σε σχέση με τις αξίες που παρουσιάζονται στην ταινία” - Ralph Winter, παραγωγός του X-Men (2000) Αν όμως ο ρόλος της Storm μπορεί να διευρυνθεί σε μελλοντικές ταινίες, δεν μπορεί να γίνει το ίδιο και με τον Darwin, τον πρώτο θάνατο του ‘X-Men: First Class’. Το να πεθαίνει πρώτα ο μαύρος χαρακτήρας σε μία ταινία είναι γνωστή μέθοδος, αλλά το να πεθαίνει ο μαύρος χαρακτήρας που βάσει των υπερδυνάμεών του στα κόμικ (βλ. αντίσταση/ανοσία σε οτιδήποτε βλαβερό μέσω εξελικτικής προσαρμογής - εξ ου και το όνομα-κωδικός του) είναι σχεδόν αδύνατον να σκοτωθεί, χαλάει το DNA των ίδιων των X-Men. Το μέλλον του franchise λογικά είναι μεγάλο ωστόσο, οπότε θα υπάρξουν πολλές ευκαιρίες για να συμπεριληφθούν χαρακτήρες διαφορετικού χρώματος. Μιας που μιλήσαμε για χαρακτηριστικές φράσεις όμως, σλόγκαν στα κόμικ όπως το “Ο μόνος καλός μεταλλαγμένος είναι ο νεκρός μεταλλαγμένος” που παραπέμπει ανοιχτά στη διαβόητη φράση του Στρατηγού Philip Sheridan “Ο μόνος καλός Ινδιάνος είναι ο νεκρός Ινδιάνος”, τονίζουν ακόμη περισσότερο τις ομοιότητες μεταξύ της προκατάληψης που βιώνουν οι μεταλλαγμένοι με αυτήν των φυλετικών διακρίσεων. Marvel Graphic Novel #5 - 'God Loves, Man Kills' Ταυτόχρονα, η εμφάνιση ομάδων βίας όπως οι ‘Φίλοι της Ανθρωπότητας’, ‘Εκκλησία της Ανθρωπότητας’’ και ‘Εξαγνιστές’ - Ku Klux Klan κανείς;- και κάποιες παραστατικές επιλογές, όπως αυτή με τα μαύρα μεταλλαγμένα παιδιά που δολοφονούνται από τους Εξαγνιστές και κατόπιν κρεμιούνται σε κούνιες της παιδικής χαράς στο ‘God Loves, Man Kills’ του Claremont το ‘82, δεν αφήνουν πολλά στη σφαίρα της πιθανολογίας. Γνωρίζοντας πολύ καλά ότι η τεράστια επιτυχία που γνωρίζουν οι X-Men την περίοδο εκείνη οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην υιοθεσία του κοινωνικού σχολιασμού, ο Claremont κάνει τα περιοδικά να συμβαδίζουν και με την τότε σύγχρονη Ιστορία. Έτσι, ο μεταλλαγμένος πληθυσμός που βρίσκουν οι X-Men στο φανταστικό νησί Genosha είναι καταπιεσμένος και σκλαβωμένος με τρόπο που παραλληλίζει ξεκάθαρα το καθεστώς του Apartheid στη Νότια Αφρική. Καθόλου τυχαία μάλιστα, το νησί βρίσκεται κοντά στην ακτή της Νοτιοανατολικής Αφρικής. Η πετυχημένη ιστορία ξεκινούσε με τις φράσεις “Αυτό είναι το παρόν” και “Αυτός είναι ο κόσμος”. Η ουτοπία του νησιού Genosha δεν ήταν αυτό που φαινόταν Η χρυσή εποχή του Claremont λήγει τελικά το 1991 μετά τη συνεργασία του με τον Jim Lee. Μαζί κυκλοφορούν μία νέα σειρά X-Men με πέντε διαφορετικά εξώφυλλα για το πρώτο τεύχος. Το τεύχος αυτό παραμένει το κορυφαίο σε πωλήσεις κόμικ μέχρι σήμερα με οχτώ εκατομμύρια αντίτυπα. Τρία τεύχη αργότερα, ο Claremont αποχωρεί από την εταιρεία κάνοντας λόγο για δημιουργικές διαφορές και δε θα ανακατευτεί με τους X-Men για σχεδόν μία δεκαετία. Legacy Virus ή αλλιώς AIDS; Κάτι οι πολλοί κλώνοι μαζεμένοι, κάτι οι νεκραναστάσεις ηρώων με αμφίβολα αποτελέσματα, κάτι οι συλλεκτικές εκδόσεις που μόνο συλλεκτικές δεν ήταν και κάτι ο μέτριος έως κακός Rob Liefeld, ένας από τους πιο δραστήριους συγγραφείς και εικονογράφους στα γραφεία της Marvel τότε, η δεκαετία του ‘90 δεν έχει μείνει χαραγμένη στην καρδιά των κόμικ φαν ως και η πιο αξιοσημείωτη. Έβαλε, ωστόσο, τους X-Men σε μία περιπέτεια που κράτησε μέχρι το 2001. Εξαιρετικά επικίνδυνος και θανατηφόρος, ο ιός Legacy είναι το καινούριο storyline των μεταλλαγμένων και μάλιστα πλήττει μονάχα αυτούς. Ο παραλληλισμός του ιού αυτού με τον ιό του HIV/AIDS δεν έγινε σαφής μονάχα βάσει του κόνσεπτ της ιδέας, αλλά κυρίως λόγω της ομοιότητας στην αντιμετώπιση που είχαν οι μεταλλαγμένοι από το υπόλοιπο σύμπαν της Marvel, σε σχέση με την πραγματικότητα που βίωναν οι ομοφυλόφιλοι φορείς του HIV εκείνη την εποχή. Σε μία χαρακτηριστική στιγμή της ιστορίας, ο Pyro πεθαίνει από τον ιό αφού έχει προστατεύσει τον βαθιά προκατειλημμένο ενάντια στους μεταλλαγμένους, γερουσιαστή Robert Kelly Ο ιός Legacy είχε προσβάλλει πολλούς μεταλλαγμένους κατά τη διάρκεια της ιστορίας, ορισμένοι εκ των οποίων και αρκετά “μεγάλα ονόματα” στα κόμικ των X-Men, όπως η Magik, ο Pyro, ο Multiple Man και η Moira MacTaggert. Παρ’ όλα αυτά, κανένας Iron Man δεν έδωσε μέρος της περιουσίας του για να γίνει έρευνα, κανένας Mr. Fantastic δεν ξημεροβραδιαζόταν στο εργαστήριό του για να βρει θεραπεία και καμία S.H.I.E.L.D. δεν είχε επιστρατευτεί από την κυβέρνηση ως χέρι βοηθείας. Οι μεταλλαγμένοι είχαν αφεθεί μόνοι στον φαινομενικά άνισο πόλεμο με τον ιό. Μπορεί η ιδέα ότι το AIDS προσβάλλει μονάχα τους ομοφυλόφιλους να έχει σ’ έναν μεγάλο βαθμό καταπολεμηθεί μετά από χρόνιες μάχες επιστημόνων και ακτιβιστών, αλλά κάποτε υπήρξε το οδυνηρό στερεότυπο που στιγμάτισε μία ολόκληρη κοινότητα και στέρησε τη ζωή πολλών ασθενών, λόγω της αδράνειας της τότε προεδρίας του Ronald Reagan. Τα πρόσφατα τιμητικά σχόλια της Hillary Clinton για τη Nancy Reagan μετά τον θάνατο της δεύτερης, επικρίθηκαν πολύ και δικαιολογημένα, αφού ο υποτιθέμενος ακτιβισμός της πρώην Πρώτης Κυρίας που ανέφερε η Clinton σε σχέση με την επιδημία που στοίχισε τη ζωή σε πάνω από 650.000 Αμερικανούς, δεν υπήρξε ποτέ. Αντίθετα, ο Reagan ήταν Πρόεδρος για σχεδόν πέντε χρόνια πριν ξεστομίσει τη λέξη “AIDS”. Πέρασαν, επίσης, σχεδόν εφτά χρόνια για να δώσει τον γνωστό λόγο του για την “κρίση υγείας” που μάστιζε την Αμερική. Ο Αρχιχειρούργος της τότε Προεδρίας και υπεύθυνος για θέματα δημόσιας υγείας, δόκτωρ Charles Everett Koop, υποστήριξε σε σχετικές δηλώσεις του ότι, “Επειδή τότε ήταν αντιληπτό ότι η μετάδοση του AIDS είχε να κάνει κυρίως με τα άτομα που ανήκαν στον πληθυσμό των ομοφυλοφίλων και με όσους έκαναν χρήση ναρκωτικών ενδοφλέβια, οι σύμβουλοι του Προέδρου πήραν θέση που έλεγε ‘παίρνουν μόνο ό,τι δικαίως τους αξίζει’.” Η δε Πρώτη Κυρία είχε αρνηθεί τη βοήθειά της στον πάσχοντα ηθοποιό και φίλο του ζευγαριού, Rock Hudson, ο οποίος κατέρρευσε στη Γαλλία και δυσκολευόταν να εισαχθεί για θεραπεία γιατί ήταν ξένος υπήκοος. Σύμφωνα με το ερευνητικό Ίδρυμα για το AIDS, amfAR, το 1993 - οπότε και ξεκίνησε το storyline στα κόμικ - 234.225 από τους 360.909 ανθρώπους που είχαν τον ιό μέχρι τότε, είχαν ήδη βρει τον θάνατο. Παρά το γεγονός ότι η Marvel δεν είπε ποτέ επισήμως πως η ιστορία με τον Legacy είχε βασιστεί στον ιό του HIV/AIDS, οι φαν δε χρειάστηκαν καμία ανακοίνωση για να επισημάνουν από μόνοι τους την αναλογία. Αντιθέτως, το feedback του κοινού οδήγησε την εταιρεία σε άλλους, εξίσου ευθείς τρόπους για να παραλληλίσει τις δοκιμασίες των μεταλλαγμένων με αυτές της ΛΟΑΤ κοινότητας. Είναι τελικά οι X-Men αλληγορία για τη ΛΟΑΤ κοινότητα; Την ίδια χρονιά με την έναρξη της ιστορίας του ιού Legacy, το σόου κινουμένων σχεδίων ‘X-Men Animated Series’ εισήγαγε ως κόνσεπτ τη λύση της “θεραπείας” για το γονίδιο X που οδηγεί σε μετάλλαξη και μετέπειτα εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Στο επεισόδιο ‘The Cure’, η Rogue μπαίνει σε πειρασμό να δοκιμάσει τη θεραπεία, ενώ οι υπόλοιποι X-Men την εκλαμβάνουν ως προδοσία. Η θεραπεία έκανε την εμφάνισή της και στα κόμικ, αρκετά αργότερα από την τηλεοπτική αναφορά, ως ‘Hope Serum’. Η δημιουργός του, Dr. Kavita Rao, κατέληξε να ξεφορτωθεί τη φόρμουλά του στον κόλπο του Σαν Φρανσίσκο, την ανεπισήμως γνωστή ως πόλη-Μέκκα για ομοφυλόφιλους. Διόλου τυχαίο. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στη θεραπεία και στο ‘X3: The Last Stand’, με τη Rogue να έχει μία παρόμοια εμπειρία με αυτή της σειράς, μαζί με άλλους μεταλλαγμένους που θέλουν να ζήσουν μία απλούστερη ζωή χωρίς διακρίσεις. Λίγο πριν την πρεμιέρα του ‘Χ3’, ο Ian McKellen που είχε βρεθεί στο Φεστιβάλ των Καννών, είχε μία πολύ χαρακτηριστική δήλωση να κάνει: “Ως ομοφυλόφιλος άνδρας, μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι θα έπρεπε να θεραπευτώ και να γίνω πάλι φυσιολογικός, και το βρίσκω όσο προσβλητικό είναι κάποιος να λέει ότι έχει θεραπεία για το χρώμα του δέρματος. Η συγκεκριμένη ιστορία ήταν κοντά στην καρδιά μου. Έχει ένα σημαντικό μήνυμα για τους νέους ανθρώπους που μπορεί για τον έναν ή τον άλλο λόγο να είναι δυσαρεστημένοι με την κοινωνία, διότι η κοινωνία επισημαίνει τις διαφορές τους και τους λέει ότι είναι κατώτεροι από τους υπόλοιπους.” 'X-Men: The Last Stand' (2006) Δε θα ήταν καθόλου ακραίο να συμπεράνει κανείς δηλαδή, ότι πρόκειται ουσιαστικά για έναν κεκαλυμμένο σχολιασμό σε σχέση τις διάφορες “θεραπείες” που εφαρμόζονται σε κέντρα “υγείας” σε όλον τον κόσμο, με σκοπό την υποτιθέμενη γιατρειά των αμαρτωλών νέων από τις βλαβερές ορμές τους. Το 2014, με αφορμή την αποκάλυψη της Ellen Page για τη σεξουαλικότητά της, ο McKellen δήλωσε περαιτέρω πως ο Bryan Singer τον έπεισε να υποδυθεί τον Magneto, γιατί του παραλλήλισε τους μεταλλαγμένους με τους ομοφυλόφιλους. “Όπως σε όλα τα κινήματα πολιτικών δικαιωμάτων, θα πρέπει να αποφασίσουν: Είτε θα πάρεις τη γραμμή Xavier - το οποίο με κάποιο τρόπο σημαίνει να αφομοιωθείς και να στέκεσαι όρθιος και να είναι υπερήφανος γι’ αυτό που είσαι, αλλά και να τα ‘χεις καλά με όλους - είτε θα ακολουθήσεις την εναλλακτική άποψη - η οποία λέει πως, αν είναι απαραίτητο, θα χρησιμοποιήσεις τη βία για να υπερασπιστείς τα δικαιώματα σου. Και αυτό είναι αλήθεια. Έχω συναντήσει τη διαίρεση αυτή μέσα στο κίνημα των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων", εξήγησε. "Bobby, have you tried not being a mutant?" - 'X2' Ακόμα πιο ολοφάνερη είχε γίνει η αλληγορία ήδη από την ταινία ‘X2’, σε μία coming-out σκηνή όπου οι γονείς του Iceman μαθαίνουν για τη μετάλλαξή του και τον ρωτούν “πότε κατάλαβε ότι ήταν τέτοιος” και “εάν έχει προσπαθήσει να μην είναι”. Γνώριμος διάλογος για πολλούς που πήραν την απόφαση να εκμυστηρευτούν τη σεξουαλικότητά τους στους γονείς τους. Ο συσχετισμός μεταξύ των X-Men και της ΛΟΑΤ κοινότητας έχει γενικώς πάρει τέτοια έκταση διαχρονικά, που η απουσία σχολιασμού από την πλευρά της εταιρείας, όταν ο γάμος μεταξύ ομοφυλοφίλων έγινε το νούμερο ένα θέμα στα Αμερικανικά μέσα, θα ήταν τουλάχιστον ατυχής. Τρία χρόνια πριν το Ανώτατο Δικαστήριο της Αμερικής θεσπίσει ως νόμιμους τους γάμους ομοφυλοφίλων σε όλες τις πολιτείες, ο πρώτος gay υπερήρωας των X-Men, Northstar, παντρεύτηκε τον σύντροφό του Kyle στο ‘Astonishing X-Men #51’, σε μία τελετή που παρακολούθησε σύσσωμο το καστ των X-Men και όχι μόνο. Ο γάμος γιορτάστηκε σε πολλά μαγαζιά με κόμικ, από το προοδευτικό Λος Άντζελες μέχρι το πιο συντηρητικό Τέξας με διάφορους τρόπους, όπως πραγματικοί γάμοι μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου, bachelor parties με καλεσμένους άτομα της ΛΟΑΤ κοινότητας και διανομή ‘Gay-Ok’ t-shirts. Επιπλέον, το εξώφυλλο του τεύχους απεικόνιζε κορνίζες από τους υπόλοιπους γάμους που έχουν τελεστεί στις σελίδες της Marvel, συμπεριλαμβανομένων και των Northstar και Kyle, μαζί με μία κεντρική άδεια κορνίζα για να κολλήσουν οι φαν φωτογραφία από τον δικό τους γάμο. Κι αν κάποιοι κατέκριναν την κίνηση της Marvel ως αφορμή για να εκμεταλλευτεί οικονομικά το πιο καυτό θέμα της επικαιρότητας, αυτό δε φάνηκε να απασχόλησε την ίδια την κοινότητα που αγκάλιασε το γεγονός πάρα πολύ ζεστά. Κομμάτια ενός ιστορικού παζλ Εκτός από το νησί Genosha και τον ομόφυλο γάμο των Northstar και Kyle, η Marvel αφουγκράστηκε κι άλλες φορές την ατμόσφαιρα της εποχής. Xαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η μίνι σειρά ‘X-Men: Children of the Atom’, απόρροια της τραγωδίας στο Columbine το 1999. To ‘Children of the Atom’, μία ανανεωμένη εισαγωγή στη ζωή και το παρελθόν των πρώτων X-Men για το κοινό των ‘90s, ήταν ήδη στα σκαριά όταν δύο μαθητές στο Columbine του Κολοράντο άνοιξαν πυρ εναντίον των υπολοίπων μαθητών του σχολείου τους, σκοτώνοντας τελικά δεκατρία άτομα. Το γεγονός ήταν αφορμή για τον μεγάλο διάλογο σχετικά με τον έλεγχο όπλων που διαρκεί μέχρι σήμερα, τον αντίστοιχο διάλογο για το bullying και γενικώς την κουλτούρα των νέων της εποχής. Ήταν όμως η αφορμή να επηρεαστεί και ο τόνος που είχε δώσει ο Joe Casey στην καινούρια ιστορία μέχρι εκείνη τη στιγμή, που τελικά κατέληξε να δίνει έμφαση στα άγχη της εφηβείας και το coming-of-age δράμα. Τα έξι τεύχη της σειράς σκιαγραφούν την πορεία των πρώτων X-Men από τη δύσκολη καθημερινότητά τους μέχρι τα σκαλιά της έπαυλης του Professor X, σε μία ιστορία που αγγίζει τον διαχωρισμό μεταξύ δημοφιλών και περιθωριοποιημένων μαθητών, την οικογενειακή βία, τον ρατσισμό και την κατάθλιψη. Όλα θέματα που είχαν απασχολήσει έντονα τότε τα ΜΜΕ της Αμερικής, σε μία προσπάθεια να αποκρυπτογραφήσουν τους λόγους που είχαν οδηγήσει τον Eric Harris και τον Dylan Klebold να προχωρήσουν στο μακελειό του Columbine. *** Ένα γενικό συμπέρασμα που μπορεί να βγάλει κανείς από όλα τα παραπάνω, είναι πως τα κόμικ είναι προϊόντα της εποχής τους. Αλλά αυτό σημαίνει δύο πράγματα. Ότι μπορούν να σχολιάζουν την επικαιρότητα με πολύ άμεσο τρόπο, συχνά πιο άμεσο από άλλα καλλιτεχνικά μέσα, αλλά ότι θα υπάρχουν και φορές που οι περιορισμοί που έχει κάθε χρονική περίοδος, θα τους βάζουν όρια σε όσα έχουν να πουν. Οι μεταλλαγμένοι για να λειτουργήσουν σωστά, θα πρέπει να ερμηνεύονται ως μία παραστατική μεταφορά καταπίεσης σε ένα γενικότερο πλαίσιο, παίρνοντας κάθε φορά τη θέση κάθε εξοστρακισμένης, ξεχωριστής περίπτωσης, είτε αυτή είναι μία φυλή εκτός της λευκής, είτε μία κοινότητα εκτός της straight, είτε απλώς ταλαιπωρημένοι έφηβοι ή ενήλικες με δύσκολη καθημερινότητα. Δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν ως αλληγορία για κάποιο πολύ συγκεκριμένο περιθωριοποιημένο γκρουπ. Αν αναλυθούν κατ’ αυτόν τον τρόπο, θα βρεθούν κάθε φορά με μεγάλα και, ενίοτε, τελείως ανεύθυνα λάθη. Επειδή, όμως, αναφέρθηκαν τα όρια κάθε εποχής που συχνά περιχαρακώνουν τις ελευθερίες των καλλιτεχνών και σίγουρα πολλές φορές χαρακτηρίζουν και τους ίδιους τους επαγγελματίες του χώρου, θα πρέπει να χτυπήσουμε τους X-Men φιλικά στην πλάτη για τη σταθερά κοινωνική τους διάσταση. Ακόμα και σε εποχές που δεν μπορούσαν να τα πουν ακριβώς όπως θα θέλανε. Ακόμα και σήμερα που κάποιες ιστορίες τους, όσο καλοπροαίρετες και να είναι, προκαλούν αντιδράσεις. Τουλάχιστον στους X-Men, υπάρχει αρκετή φροντίδα από τους συντελεστές ώστε να εισακουστούν τα παράπονα και να απαντηθούν, όχι μόνο σε κάποια συνέντευξη, αλλά και μέσα στα ίδια τα κόμικ. Οι X-Men δεν είναι μία ομάδα όπως οι Avengers ή η Justice League που μαζεύτηκαν όλοι μαζί για να λύσουν τα προβλήματα του κόσμου. Ήρθαν κοντά λόγω μιας κοινής κληρονομιάς που τους κάνει τόσο πολύτιμους και επίκαιρους ως επινόηση, που ακόμα κι όταν αχνοφαίνεται μία ακτίνα ελπίδας για την επιβίωσή τους, η Marvel φροντίζει να τους γκρεμίζει τα όνειρα με αντιδημοκρατικά νομοσχέδια και γενοκτονίες, για να μη χάσουν ποτέ αυτό που τους κάνει να διαφέρουν. Όσες θετικές αλλαγές κι αν τους βρίσκουν ενίοτε, μπορείς πάντα να υπολογίζεις στην πολύ κακή μέρα που θα καταστρέψει ό,τι κατάφεραν να χτίσουν. Αλλά πώς αλλιώς θα μπορούσαν να μιλήσουν και για σένα; Πηγές: The New Mutants: Superheroes and the Radical Imagination of American Comics (Ramzi Fawaz), X-Men and the Mutant Metaphor: Race and Gender in the Comic Books (Joseph J. Darwoski), X-Men and Philosophy: Astonishing Insight and Uncanny Argument in the Mutant X-Verse (William Irwin), Comics through Time: A History of Icons, Idols and Ideas (M. Keith Booker), Marvel Chronicle: A Year by Year History (Tom DeFalco, Peter Sanderson, Tom Brevoort, Matthew Manning) Πηγή
  3. Μόνο καταφύγιο τα κόμικς Η περιπέτεια του δεκαπεντάχρονου Ιμπραήμ από το Ιράν μέχρι το Λονδίνο φιλοτεχνείται ιδανικά από την Karrie Fransman υπό την αιγίδα του βρετανικού Ερυθρού Σταυρού. Για μεγάλη μερίδα Ευρωπαίων οι πρόσφυγες και οι οικονομικοί μετανάστες δεν είναι παρά εν δυνάμει εγκληματίες που έρχονται για να μας πάρουν τις δουλειές. Τα δράματα που κρύβονται πίσω από τις ζωές τους σπάνια γίνονται γνωστά και συνήθως για μελοδραματικούς λόγους τηλεθέασης. Ο ρατσισμός και η απανθρωπιά της Δύσης θα αμβλύνονταν με μια, έστω και γρήγορη, ματιά σε ορισμένα πρόσφατα κόμικς που επικεντρώνονται στη ζωή των προσφύγων. Τα πρόσφατα κύματα μεταναστών προς την Ευρώπη από χώρες της Αφρικής, της Ασίας και της εγγύς Ανατολής επανέφεραν με τραγικό τρόπο στην επικαιρότητα τις έννοιες του ανθρωπισμού και της αλληλεγγύης. Εννοιες που η Ευρώπη φαίνεται να ξεχνά, κλείνοντας τα μάτια (και τα σύνορα) στη σκληρή πραγματικότητα που εξωθεί χιλιάδες ανθρώπους στο μακρινό ταξίδι προς το άγνωστο. Οι μετανάστες δεν έχουν πολλές επιλογές. Οι περισσότεροι είναι πρόσφυγες από χώρες σε κατάσταση πολέμου. Ταξιδεύουν χιλιάδες χιλιόμετρα για να ξεφύγουν από βόμβες και πυροβολισμούς που πέφτουν αδιακρίτως στα κεφάλια τους. Και οι περισσότεροι πασχίζουν να σώσουν τα παιδιά τους. Η Δύση και οι χώρες που ακόμη τελούν υπό καθεστώς σχετικής οικονομικής ευμάρειας, αδυνατώντας να συμβάλουν στη λύση των προβλημάτων που ωθούν τους ανθρώπους στην προσφυγιά, επιλέγουν τη βία, τους φράχτες και τα όπλα. Μόνο κάποιες μαχητικές ομάδες αλληλέγγυων και ακτιβιστών, με αυτοθυσία και αλτρουισμό, κρατούν ψηλά τη σημαία της χάρτας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Και αγωνίζονται για τα αυτονόητα. Κόντρα σε κυβερνήσεις και ρατσιστές. Το φυλλάδιο της αυστραλιανής κυβέρνησης κυκλοφόρησε για να τρομοκρατήσει και να αποτρέψει τους πρόσφυγες Πρόσφατα, το υπουργείο Μετανάστευσης και Προστασίας των Συνόρων της κυβέρνησης της Αυστραλίας, σε μια προσπάθεια να αποτρέψει την είσοδο οικονομικών μεταναστών και προσφύγων, κυρίως από το Αφγανιστάν, τη Σρι Λάνκα, το Βιετνάμ και την Ινδονησία, στη χώρα, αξιοποίησε την τέχνη των κόμικς, στη χειρότερη εκδοχή τους, για να διαδώσει τον φόβο και τον τρόμο. Κυκλοφόρησε ένα δεκαοκτασέλιδο φυλλάδιο που παρουσιάζει το δράμα ενός μετανάστη κατά την άφιξή του στην Αυστραλία, τις ταπεινώσεις που δέχεται, τους κινδύνους που θα αντιμετωπίσει, το στρατόπεδο συγκέντρωσης στο οποίο τοποθετείται κ.λπ. To αυστηρό μήνυμα βρίσκεται στην τελευταία σελίδα και είναι σαφές: «Αν πας στην Αυστραλία μέσω θαλάσσης και χωρίς βίζα, δεν θα μείνεις στην Αυστραλία». Αλλωστε η καμπάνια είχε τίτλο «No Way» και στόχος της ήταν να τρομοκρατήσει όσους αναζητούν άσυλο. Ευτυχώς, η ένατη τέχνη έχει να επιδείξει και πολλά άλλα έργα που κινούνται στους αντίποδες των προθέσεων της αυστραλιανής κυβέρνησης και χαρακτηρίζονται από λιγότερη διάθεση εκφοβισμού και εκδικητικότητας απέναντι σε απελπισμένους αλλά όχι παραιτημένους ανθρώπους. Μια τέτοια περίπτωση είναι το «Meet the Somalis» των Benjamin Dix και Lindsay Pollock (διατίθεται δωρεάν στο διαδίκτυο) που δημιουργήθηκε και κυκλοφόρησε με την προτροπή και υπό την αιγίδα του Open Society Foundation. Η σειρά, που αποτελείται από δεκατέσσερις διαφορετικές ιστορίες, καταγράφει και μεταφέρει τις εμπειρίες μεταναστών πρώτης και δεύτερης γενιάς και προσφύγων από τη Σομαλία που διαμένουν σε επτά διαφορετικές ευρωπαϊκές πόλεις (Αμστερνταμ, Κοπεγχάγη, Ελσίνκι, Λέστερ, Λονδίνο, Μάλμε και Οσλο) και προέκυψε μετά από ενδελεχή, μακροχρόνια έρευνα αλλά και μέσω συνεντεύξεων με Σομαλούς πρόσφυγες που αναζήτησαν στην Ευρώπη μια καλύτερη τύχη. Οι Benjamin Dix και Lindsay Pollock υπό την αιγίδα του Open Society Foundation παρακολουθούν τη ζωή των Σομαλών μεταναστών και προσφύγων στην Ευρώπη Οι μαρτυρίες και οι αφηγήσεις τους είναι συγκλονιστικές, καθώς περιγράφουν με λεπτομέρειες την κατάσταση στη χώρα τους και τους λόγους που τους ανάγκασαν να απομακρυνθούν από αυτήν. Ο πόλεμος, οι απειλές απέναντι στη ζωή αυτών και των παιδιών τους, η άθλια οικονομική κατάσταση, οι ασθένειες τους όπλισαν με το θάρρος να κάνουν το μεγάλο βήμα. Το ταξίδι δεν ήταν εύκολο για κανέναν, καθώς σχεδόν πάντα έγινε σε καθεστώς παρανομίας. Και όλοι έχουν να θυμούνται τους νεκρούς τους, συγγενείς και φίλους που δεν κατάφεραν να «αποδράσουν». Αλλά εξίσου σημαντική είναι και η μεταφορά των εμπειριών τους από την καθημερινότητά τους στον δυτικό κόσμο. Μια καθημερινότητα που είναι γεμάτη ταπεινώσεις και εξευτελισμούς, ρατσιστική συμπεριφορά, απίστευτη γραφειοκρατία, ανυπέρβλητες δυσκολίες ακόμα και για την άσκηση οποιουδήποτε επαγγέλματος, νεοναζιστικές απειλές, αποκλεισμούς από κάθε κοινωνική και εκπαιδευτική δραστηριότητα. «Το “Meet the Somalis”… περιλαμβάνει ιστορίες νέων και ηλικιωμένων ανθρώπων, άλλων ευτυχισμένων και άλλων με προβλήματα, άλλων που ζουν με άνεση και άλλων που είναι φτωχοί. Κάποιοι γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στην Ευρώπη, είναι επαγγελματίες και έχουν οικογένειες που οι ταυτότητές τους ενώνουν τις κουλτούρες της Σομαλίας και της Ευρώπη. Αλλοι έφτασαν πρόσφατα έχοντας αφήσει πίσω τους τη βία, τον φόβο και τα στρατόπεδα προσφύγων και προσπαθούν ακόμη να κατανοήσουν τις νέες ζωές τους σε μια ανοίκεια γη», επισημαίνουν οι δημιουργοί του βιβλίου για τους πρωταγωνιστές του. Σε παρόμοιο κλίμα κινείται και το «Over Under Sideways Down» της Karrie Fransman, που υλοποιήθηκε με την υποστήριξη του βρετανικού Ερυθρού Σταυρού (επίσης διατίθεται δωρεάν στο διαδίκτυο). Η Fransman φιλοτεχνεί την πραγματική ιστορία του Ιμπραήμ, ενός νεαρού Ιρανού κουρδικής καταγωγής που ταξίδεψε από το Ιράν μέχρι το Λονδίνο σε ηλικία μόλις δεκαπέντε ετών, χωρίς την οικογένειά του. Ο ίδιος δηλώνει στον επίλογο της ιστορίας: «Δεν θα άφηνα την πατρίδα μου αν δεν ήμουν υποχρεωμένος να το κάνω. Δεν ήρθα εδώ για πλάκα», και περιγράφει με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες το ταξίδι του περπατώντας και σκαρφαλώνοντας στα βουνά της Τουρκίας εν μέσω απειλών και σωματικής βίας από τους «συνοδούς» του και στη συνέχεια στο φορτίο μιας νταλίκας χωρίς φαγητό και παίρνοντας ειδικά χάπια για να μην ουρεί επί δεκαπέντε ημέρες. Μόνη του περιουσία, μια τσάντα με ρούχα. Κατά την άφιξή του στο Λονδίνο, οι μεταφορείς του τον εγκατέλειψαν μόνο, χωρίς χρήματα και χωρίς χαρτιά. Και εκεί ξεκίνησε μια νέα Οδύσσεια γραφειοκρατίας, καθώς έπρεπε να πείσει τις Αρχές στις οποίες απευθύνθηκε για την πραγματική ηλικία του. Οδηγήθηκε σε ίδρυμα, ανακρίθηκε ατέλειωτες φορές και μετά από πολλούς μήνες «υιοθετήθηκε» από τον Ερυθρό Σταυρό και κατόρθωσε να πάει ξανά στο σχολείο. Οι «Ανεπιθύμητοι» Αφρικανοί πρόσφυγες στη Μάλτα βρίσκονται στο επίκεντρο της κόμικς δημοσιογραφίας του Joe Sacco Με επιτόπια έρευνα, ρεπορτάζ και συνεντεύξεις στη Μάλτα, ο Joe Sacco δημιούργησε την ιστορία με τον εύγλωττο και ειρωνικό τίτλο «Οι Ανεπιθύμητοι» (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Barricada Antifa – βλ. «Εφ.Συν.», 3-5-2014). Οι «ανεπιθύμητοι» στο νησί της Μεσογείου δεν είναι άλλοι από τους μετανάστες από την υποσαχάρια Αφρική, την Αλγερία, το Μαρόκο και άλλες χώρες με έντονα πολιτικά και οικονομικά προβλήματα. Ο Sacco επικεντρώνεται στις αιτίες που αναγκάζουν τους Αφρικανούς στην προσφυγιά και στη σκληρή καθημερινότητά τους, συνήθως ως κρατούμενοι και άλλοτε ως φτηνό εργατικό δυναμικό, συχνά ως θύματα ρατσιστικών επιθέσεων και σίγουρα όχι αποδεκτοί από την τοπική κοινωνία. Δίνει λόγο, ωστόσο, και στους ντόπιους, ακούγοντας με προσοχή τα επιχειρήματά τους. Αφήνει έτσι στον αναγνώστη την ελευθερία και τα περιθώρια για την εξαγωγή συμπερασμάτων αναφορικά με το ξέσπασμα της ξενοφοβίας και ενός καλπάζοντος ρατσιστικού αισθήματος στις χώρες υποδοχής μεταναστών. Μια τέτοια χώρα είναι και η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Που μέχρι τώρα δεν έχει καταφέρει σε επίπεδο κρατικών δομών να αντιμετωπίσει με αίσθημα ανθρωπισμού την κατάσταση. Αυτό επιτείνει τα ρατσιστικά ξεσπάσματα και δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο τις δυσκολίες στη ζωή των ανθρώπων που ξεσπιτώθηκαν αναζητώντας αξιοπρέπεια. Δυο πρόσφατα ελληνικά κόμικς που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν διδακτικά ως προς την κατανόηση του παρελθόντος και τις ελληνικές εμπειρίες από τον ξενιτεμό είναι το «Αϊβαλί» του Soloup (εκδόσεις Κέδρος) και οι «Μικρές Ζωές» των Θεόδωρου Παπαδόπουλου και Φώτη Παπαστεφάνου (εκδόσεις Ενατη Διάσταση). Γιατί φαίνεται πως όσο οι Ελληνες ξεχνούν το παρελθόν τους και τις κακουχίες τους ως μετανάστες και ξεριζωμένοι τόσο πιο έντονα και οδυνηρά ωθούν στις ίδιες και χειρότερες κακουχίες τους σύγχρονους πρόσφυγες. Και επειδή έχει ο καιρός γυρίσματα, η αλληλεγγύη και η ανθρωπιά θα έπρεπε να είναι παντός καιρού. Πηγή
  4. Τεν Τεν: ο ρατσιστής είναι γυμνός! «Ο Τεν Τεν στο Κονγκό» δεν είναι και το πιο... αθώο τεύχος της σειράς κόμικ με ήρωα τον νεαρό βέλγο δημοσιογράφο. Ο ίδιος ο δημιουργός του, ο Ερζέ, το έχει χαρακτηρίσει λάθος της νεότητάς του (κυκλοφόρησε σε σειρά το 1930 και ολοκληρωμένο έναν χρόνο αργότερα). Το περιεχόμενό του θεωρείται απροκάλυπτα ρατσιστικό (κι ας έχει αποφανθεί δικαστήριο των Βρυξελλών το 2012 ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει), καθώς υπεραμύνεται της αποικιοκρατίας και της ανωτερότητας της λευκής έναντι της μαύρης φυλής. Ακόμη και οι φιγούρες των Κονγκολέζων χρειάστηκε να ξανασχεδιαστούν από τον Ερζέ στη δεκαετία του '40 για να γίνουν λιγότερο «ενοχλητικές». Δεν είναι τυχαίο ότι στην Αγγλία, «Ο Τεν Τεν στο Κονγκό» κυκλοφόρησε μόλις το 1991, με την προσθήκη κειμένου που εξηγούσε το ιδεολογικό πλαίσιο της εποχής στην οποία δημιουργήθηκε το κόμικ. Ο καλλιτέχνης Τομά Λεμπρούν θέλησε να ξεγυμνώσει τον ρατσιστή Τεν Τεν, και επέλεξε να το κάνει... κυριολεκτικά. Στο κόμικ του «Ο Τεν Τεν στο Κονγκό γυμνός» έχει φροντίσει να απομακρύνει τα ρούχα του πρωταγωνιστή από κάθε καρέ του πρωτότυπου. Και ως πρωτότυπο εννοούμε εκείνο του 1930, πριν από τις «διορθώσεις» του Ερζέ. Φυσικά δεν θα καταφέρει να το εκδώσει ποτέ λόγω πνευματικών δικαιωμάτων, ωστόσο οι 48 πρώτες σελίδες είναι διαθέσιμες εδώ. πηγή
  5. Καθαρές απαντήσεις στην Ακροδεξιά εφημερίδα των συντακτών http://www.efsyn.gr/sites/efsyn.gr/files/wysiwyg/akrodexia.jpg 06.12.2014 Συντάκτης: Γιάννης Κουκουλάς Μια έκδοση (με σπουδαία κόμικς) απαντά στη ρητορική του μίσους Οι αισιόδοξοι θεωρούσαν μέχρι πρότινος ότι η ναζιστική ιδεολογία, ο ρατσισμός, οι φασιστικές αντιλήψεις, η ξενοφοβία ήταν περιθωριακές αγκυλώσεις κάποιων γραφικών νοσταλγών τού χθες. Τα πράγματα, όμως, άλλαξαν. Για να μην εξαπλωθεί περισσότερο η ακροδεξιά ρητορική και οι βίαιες πρακτικές της, ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Ας μιλήσουμε καθαρά για την Ακροδεξιά» προσφέρει τα απαραίτητα εργαλεία. Οι δημιουργοί κόμικς Μάρω Καλογερή - Σπύρος Δερβενιώτης, Δημήτρης Βανέλης - Θανάσης Πέτρου, Αλέξια Οθωναίου και Τάσος Μαραγκός συμβάλλουν με τον τρόπο τους και με το χιούμορ τους στην κατανόηση του φαινομένου του νεοναζισμού. Στην αναζήτηση φαντασιακών ταυτοτήτων σε έναν κόσμο πολλαπλών εντάξεων σε πληθυσμιακά σύνολα και υποσύνολα, η πιο εύκολη λύση είναι η διαίρεση σε ένα αόριστο «εμείς» σε διαρκή αντιπαράθεση με ένα ακόμα πιο ακαθόριστο «οι άλλοι». Ολοι και όλες έχουμε βρεθεί συχνά κατά πρόσωπο αντιμέτωποι με την ακροδεξιά ρητορική του μίσους εναντίον των «άλλων» (ξένοι, ομοφυλόφιλοι, Τσιγγάνοι, Εβραίοι, Αλβανοί, μαύροι και τόσες ακόμα πληθυσμιακές ομάδες), τον ανορθολογισμό, την ισοπεδωτική και εύκολη στοχοποίηση των αδύναμων, την επίκληση της βίας εναντίον κάποιων εξιλαστήριων θυμάτων. Τι γίνεται όταν συνυπάρχεις με κάποιον που εκφράζει όλα τα κλισέ της Ακροδεξιάς; Τον αφήνεις να θριαμβολογεί και να αποκτά ακροατήριο και θαυμαστές, ιδιαίτερα όταν απευθύνεται σε νέους; Ο Κωστής Παπαϊωάννου, πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και πρώην πρόεδρος του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας, δημιούργησε έναν χρηστικό οδηγό «απαντήσεων» που απευθύνεται σε όλους, αλλά κυρίως στους νέους, μαθητές και φοιτητές, και στους εκπαιδευτικούς για να τους παράσχει κάθε βοήθεια ώστε να μην υποκύψουν στις ακροδεξιές Σειρήνες και να αποκτήσουν όλα τα εφόδια για να αντιπαρατεθούν με επιτυχία σ' αυτές. Το βιβλίο λειτουργεί παράλληλα ως ενημερωτικό και ψυχαγωγικό ανάγνωσμα, περιέχει βασική ορολογία και λεξιλόγιο, εντοπίζει την ακροδεξιά ιδεολογία στον καθημερινό λόγο, αφηγείται την ιστορία του φασισμού και περιλαμβάνει «οδηγίες χρήσης» για την ανάληψη δράσης προτείνοντας επιστημονικά τεκμηριωμένες απαντήσεις σε κάθε ηλιθιότητα που μπορεί να εκστομίσει ανέξοδα ένας ρατσιστής ακροδεξιός. Επιπλέον, φιλοξενεί τέσσερις εξαιρετικές ιστορίες κόμικς από Ελληνες δημιουργούς (Μάρω Καλογερή - Σπύρος Δερβενιώτης, Δημήτρης Βανέλης - Θανάσης Πέτρου, Αλέξια Οθωναίου, Τάσος Μαραγκός), που συμβάλλουν με τον τρόπο τους και με το χιούμορ τους στην κατανόηση του φαινομένου της ακροδεξιάς ανόδου αλλά και στη λοιδορία της ακροδεξιάς αντίληψης, πράξη απαραίτητη όταν όλα τα άλλα εργαλεία εξαντληθούν ή αδυνατούν να ανταποκριθούν στις περιστάσεις. Οι Καλογερή – Δερβενιώτης δημιουργούν μια τραγικά χιουμοριστική ιστορία παραλληλισμού των συνθηκών που έφεραν τον Χίτλερ στην εξουσία με τις σημερινές συνθήκες. «Το σενάριο της Μάρως Καλογερή βασίστηκε σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις για το πώς φαίνεται σαν κάποιος να πήρε μια λίστα των συστατικών της Βαϊμάρης και σιγά σιγά συμπληρώνει ό,τι χρειάζεται για να αναπαραγάγει τις συνθήκες που οδήγησαν στην άνοδο του Χίτλερ. Διαφορές στο μίγμα και την ποσότητα μπορούν να κάνουν τιτάνιες διαφορές στο τελικό αποτέλεσμα, αλλά τελικά αν κάτι μας μαθαίνει η Ιστορία είναι ότι, ανεξάρτητα από το αν επαναλαμβάνεται σαν κωμωδία ή δράμα, πάντως επαναλαμβάνεται» δηλώνει στην «Εφ.Συν.» ο Σπύρος Δερβενιώτης. Και η Αλέξια Οθωναίου (στο προηγούμενο Καρέ Καρέ, ο πρωταγωνιστής του ολοσέλιδου κόμικς της περίμενε το μετρό στη «Στάση Βαϊμάρη»), που αφηγείται μια φανταστική συνάντηση ενός ψυχιάτρου με έναν νεοναζιστή με απρόσμενη κατάληξη, συμπληρώνει: «Στη Γερμανία του Μεσοπολέμου, όπως και στην Ελλάδα τού σήμερα, υπήρξε το φαινόμενο της απότομης φτώχειας και της ανεργίας. Επίσης, η Δημοκρατία της Βαϊμάρης ήταν μια δημοκρατία, στα πλαίσια της οποίας υπήρξε αφαίρεση κοινωνικών δικαιωμάτων με την πρόφαση της καπιταλιστικής ανάπτυξης, χαρακτηρίστηκε από τη βιαιότητα των κρατικών κατασταλτικών μηχανισμών και ήταν μια “δημοκρατία” που έδωσε χώρο στους ναζί να έρθουν στην εξουσία. Οπότε, ναι, σαφώς θεωρώ πως υπάρχουν ομοιότητες με τη σύγχρονη Ελλάδα». Κόμικς εναντίον νεοναζί Πόσο χιούμορ, όμως, χωράει σε τέτοια ζητήματα; Και κατά πόσο οι εκφραστές ναζιστικών ιδεών μπορούν να προσφέρουν χιούμορ ως πρωταγωνιστές σε κόμικς; «Γενικά το χιούμορ είναι καλό αντίδοτο απέναντι σε όλα αυτά που συμβαίνουν πλέον δίπλα μας ή και μακριά μας. Ο κόσμος έχει αρχίσει και γίνεται μια μαύρη κωμωδία και οι φασίστες έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο σ' αυτή την παράσταση. Σίγουρα θα προτιμούσα να μην τους έπιανα καθόλου στο μολύβι μου αλλά με τον έναν ή τον άλλο τρόπο καταλήγουν σε κάποια σελίδα. Η αλήθεια είναι πως κάποια από τα πιο δημοφιλή comic strip που έχω κάνει από τότε που άρχισε το πανηγύρι με τη Χρυσή Αυγή, έχουν πρωταγωνιστές αυτά τα τυπάκια με τη λοβοτομή. Πιθανότατα και ο κόσμος έχει ανάγκη να τους δει να γελοιοποιούνται γιατί, κατά βάθος, πίσω από την επιθετικότητα και τη βία που πλασάρουν, είναι εντελώς γελοίοι» μας λέει ο Τάσος Μαραγκός, που καυτηριάζει τη ζωή ενός νεοναζί εφοπλιστή. Για τη δυναμική των κόμικς και τη δυνατότητά τους να καταπιάνονται με χιούμορ με μεγάλα πολιτικά ζητήματα, ο Σπύρος Δερβενιώτης επισημαίνει: «Τα κόμικς πάντα ήταν και παραμένουν ένας νεανικός κώδικας επικοινωνίας. Η δυναμική του graphic storytelling αποδείχτηκε ότι μπορεί να “απογειώσει” βαριά πολιτικά ζητήματα και να τα κάνει κτήμα πολλών, με τον τρόπο που μια μελέτη ή ένα δοκίμιο θα έκανε να φαίνεται “σοβαρή αγγαρεία”. Ορόσημα των κόμικς όπως το Maus, το Persepolis, το V for Vendetta κατάφεραν έτσι να προσελκύσουν ένα κοινό που ίσως δεν θα είχε στις προτεραιότητές του το Ολοκαύτωμα, την πολιτική πραγματικότητα του Ιράν ή την Αναρχία, με δέλεαρ την αφήγηση με εικόνες. Το χιούμορ είναι ακόμα μεγαλύτερης πυροδύναμης όπλο, γι' αυτό η χρήση του θέλει προσοχή. Οσο εύκολο φαίνεται σαν δέλεαρ για να εισαγάγεις ένα δύσκολο θέμα, τόσο εύκολο είναι και να αποξενώσει τμήματα του κοινού που θα θέλανε την πληροφορία, αλλά δεν αντιδρούν καλά στην ειρωνεία». Είναι τα κόμικς, λοιπόν, ένα πρόσφορο μέσο για να ευαισθητοποιήσουν τους νέους; «Νομίζω ότι είναι ο καλύτερος τρόπος. Τα μακρόσυρτα κείμενα που κάνουν υπερανάλυση, πολλές φορές κουράζουν. Σίγουρα χρειάζονται και αυτά, αλλά σε ένα πρώτο στάδιο τα κόμικς μπορούν πολύ πιο εύκολα να μεταφέρουν ένα μήνυμα, χωρίς αυτό να σημαίνει και ότι όλα τα κόμικς είναι εύκολα αναγνώσματα. Γενικά πιστεύω πως τα κόμικς θα μπορούσαν να ευαισθητοποιήσουν παιδιά και νέους σε πολλά πράγματα. Θα ήταν ένα πολύ δυνατό και χρήσιμο εργαλείο στην εκπαίδευση αλλά δυστυχώς είμαστε ακόμα μακριά από κάτι τέτοιο, μιας και η εποχή του Μικιμάους ακόμα δεν έχει περάσει» τονίζει ο Τάσος Μαραγκός. Με την ελπίδα ότι αυτή η έκδοση, που διανέμεται δωρεάν τόσο σε έντυπη όσο και σε ηλεκτρονική μορφή, θα διαβαστεί από όσο το δυνατόν περισσότερους νέους και πιθανώς από κάποιους που φλερτάρουν με τον νεοναζισμό για να τους αλλάξει τα μυαλά, ρωτάμε την Αλέξια Οθωναίου αν, εντέλει, σύμφωνα με την εφιαλτική εκδοχή της ιστορίας της, εμείς ζούμε ανάμεσά τους ή αυτοί ανάμεσά μας. «Υπάρχουν αυτοί και υπάρχουμε εμείς, και ανάμεσα σ' εμάς και αυτούς ζουν χιλιάδες ανόητοι, οι οποίοι είτε από έλλειψη παιδείας, είτε επειδή είναι βολεμένοι, αρνούνται να δουν τα πράγματα για αυτό που είναι και να παλέψουν για κάτι καλύτερο». Το «Ας μιλήσουμε καθαρά για την Ακροδεξιά» είναι ακόμη ένα εργαλείο για να παλέψουμε για κάτι καλύτερο. * Το βιβλίο διατίθεται δωρεάν σε ηλεκτρονική μορφή στις διευθύνσεις www.fes-athens.org και www.hlhr.gr. Για αντίτυπα επικοινωνήστε στα e-mail: info@fes-athens.org και info@hlhr.gr. Η έκδοση είναι έργο της Ελληνικής Ενωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και του Πολίτη, με την υποστήριξη του Ιδρύματος Friedrich – Ebert – Stiftung.
×
×
  • Δημιουργία νέου...

Σημαντικές πληροφορίες

Χρησιμοποιώντας αυτή τη σελίδα, αποδέχεστε τις Όρους χρήσης μας.