Αναζήτηση στην Κοινότητα

«Χωρίς τη μουσική, μάλλον θα είχα καταντήσει πιο τρελός από όσο ήδη είμαι», είχε πει ο Ζαν-Ζακ Σανπέ το 2017, με την κυκλοφορία του βιβλίου του «Musiques», στο οποίο μοιράζεται με το κοινό το μεγάλο του πάθος για τους μουσικούς και τις μουσικές που τον διαμόρφωσαν. Ο μεγάλος Γάλλος σκιτσογράφος έφυγε από τη ζωή ήσυχα, πριν από λίγες ημέρες, σε ηλικία 89 ετών, και ο απόηχος που άφησε δεν είναι μονάχα αυτός που αντηχεί πάνω από τις στέγες του Παρισιού και από το τσούρμο από σχολιαρόπαιδα στο οποίο πρωταγωνιστεί ο «Μικρός Νικόλας». Είναι και οι θεϊκές νότες στο πιάνο του «Duke», του Ντιουκ Έλινγκτον. Στο βιβλίο εκείνο, μιλώντας με τον βιογράφο του Μαρκ Λακαρπεντιέ, αφηγείται τα φανταστικά δείπνα του με τον «Δούκα», τον Ραβέλ, τον Σατί και τον Ντεμπισί, και εκμυστηρεύεται πώς η τζαζ τού έσωσε τη ζωή. Από μικρός ήθελε να γίνει πιανίστας και πάλευε να μάθει πιάνο σε όλη του τη ζωή. Μια ζωή στην οποία δεν έμαθε ποτέ ποιος ήταν ο πραγματικός του πατέρας, στην οποία κακοποιήθηκε από τον αλκοολικό πατριό του, αποβλήθηκε έφηβος από το σχολείο και δούλεψε σαν πωλητής οδοντόκρεμας και διανομέας κρασιού. Λέγοντας ψέματα για την ηλικία του, κατατάχθηκε 17 ετών στον στρατό διότι «ήταν το μόνο μέρος όπου μου έδωσαν μια δουλειά και ένα κρεβάτι». Όμως τον έδιωξαν και από εκεί διότι ζωγράφιζε συνεχώς. Βρήκε τον δρόμο του στο Παρίσι, στην καλλιτεχνική γειτονιά του Σαν-Ζερμέν, και ήρωάς του ήταν ο συμπατριώτης του Αντρέ Φρανσουά, ένας εκ των μεγάλων σκιτσογράφων του προηγούμενου αιώνα. Αλλά ήταν η αστική ζωή της οποίας έγινε τρυφερός ποιητής και ιδιοφυής σχολιαστής. Η γλώσσα και η ματιά του σκιτσογράφου Σολ Στάινμπεργκ διαφαίνονται στα έργα του: συχνά χωρίς λεζάντα, μια εικόνα του μπορεί και εκπέμπει ένα πανίσχυρο μήνυμα, λέγοντας δύσκολα πράγματα με χιουμοριστικό τρόπο. Η πολυπλοκότητα που εκφράζεται με ελαφρότητα είναι κάτι διάχυτο στα σκίτσα του, κάτι άλλωστε που χαρακτηρίζει και την αγαπημένη του τζαζ μουσική. Του αποδίδεται η φράση ότι «η τζαζ είναι για τη μουσική αυτό που είναι η γελοιογραφία για τη ζωγραφική», και αυτό αποτυπώνεται ολοζώντανα σε μία από τις εικόνες του, όπου μέσα σε ένα γκρι, μουντό και βροχερό αστικό τοπίο στη Νέα Υόρκη, στο κάτω μέρος του κάδρου εκπέμπεται ένα ζεστό κίτρινο φως από ένα ισόγειο τζαζ κλαμπ. Ζουμάροντας με τη ματιά μας διακρίνουμε έναν κοντραμπασίστα, έναν τρομπετίστα και έναν πιανίστα να παίζουν για ένα στριμωγμένο, ενθουσιασμένο κοινό. Πρόκειται για την ίδια αστική ποίηση την οποία αποτύπωσε στα περισσότερα από 100 εξώφυλλα που έκανε για το New Yorker και που τον συγκίνησε κατά τα πρώτα χρόνια του στο κέντρο του Παρισιού, εκεί όπου γνώρισε τον Ρενέ Γκοσινί, συγγραφέα του Αστερίξ. Μαζί δημιούργησαν τον «Μικρό Νικόλα» και την παρέα του, εκεί όπου ο κόσμος ήταν ιδωμένος μέσα από τα παιδικά τους μάτια. Οι σκηνές της πόλης, που εμφανίζονται στο φόντο των σχολικών περιπετειών τους, μετατρέπουν τη γαλλική πρωτεύουσα σε πρωταγωνίστρια και αναπάντεχα κοντινή στα δικά μας αστικά και σχολικά σκηνικά, λες και «Οι διακοπές του Μικρού Νικόλα» δεν διαδραματίζονταν στη Γαλλία, αλλά στην καρδιά του νευρωτικού οικογενειακού ελληνικού καλοκαιριού των δεκαετιών του ’70 και του ’80. Χωρίς πολλά λόγια, ο Σανπέ καταφέρνει με χιούμορ να αποτυπώσει στα σκίτσα του τις νευρώσεις και τη μελαγχολία της σύγχρονης κοινωνίας. Ξεφυλλίζοντας μάλιστα μια σπάνια έκδοση του 1973 με τίτλο «Face a Face» («Πρόσωπο με Πρόσωπο»), βλέπουμε αυτή την τρυφερή, μελαγχολική, γλυκιά σαρκαστική προσέγγισή του στις νευρώσεις της σύγχρονης κοινωνίας. Τα πλάνα που στήνει συνήθως είναι γενικά, ευρυγώνια. Πρέπει να εστιάσουμε μέσα σε σκοτεινά, δυστοπικά μητροπολιτικά τοπία, για να βρούμε τα μικρά του ανθρωπάκια να ερωτεύονται χωρίς αύριο, να σκουντουφλάνε μέσα στις μικρές τους αγωνίες και ελπίδες, να δημιουργούν μια φευγαλέα μαγεία μέσα στο αστικό τέρας. Σε μία από τις πιο δυνατές εικόνες του τόμου γινόμαστε μάρτυρες μιας μεγάλης μάχης που είναι έτοιμη να ξεκινήσει. Στα αριστερά μια τρομερή στρατιά από άντρες και στα δεξιά ένα εξίσου φοβερό στράτευμα από γυναίκες ορμούν κατά μέτωπο. Και οι δυο στρατιές κρατούν από ένα τεράστιο πανό που γράφει την ίδια λέξη: «Αγάπη». Και το σχετικό link...

Η φασαριόζικη παιδική παρέα του Μικρού Νικόλα είναι και πάλι εδώ ΣΠΥΡΟΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Οι εκδόσεις Πατάκη επανακυκλοφορούν σε όμορφες εκδόσεις τα βιβλία με τις περιπέτειες του Μικρού Νικόλα και μας ωθούν να θυμηθούμε εκ νέου το αγαπημένο (και ακούραστα χιλιοδιαβασμένο) αγόρι με την αφοπλιστική ευγένεια, τις αποστομωτικές απορίες και την αγιάτρευτη προδιάθεση στη σκανδαλιά. Ηταν στη δεκαετία του 1950, όταν ο Ζαν-Ζακ Σενπέ εικονογραφούσε ιστορίες με ένα αγοράκι που ονομαζόταν Νικόλας. Ο Ρενέ Γκοσινί, αυτός ο επαγγελματίας χιουμορίστας, ο δημιουργός του Αστερίξ (μαζί με τον Αλμπέρ Ουντερζό) και σεναριογράφος των καλύτερων ιστοριών του Λούκυ Λουκ (στα σχέδια του Μορίς), πλησίασε τον Σενπέ και του πρότεινε να δημιουργήσει κόμικς με αυτόν τον χαρακτήρα. Κάτι τέτοιο έγινε τον Σεπτέμβριο του 1955. Καθώς όμως δεν είχε συνηθίσει αυτήν τη μορφή έκφρασης, ο Σενπέ ανέθεσε τη συγγραφή στον Γκοσινί, ο οποίος ανέλαβε τα σενάρια, υιοθετώντας το ψευδώνυμο Agostini. Ομως ο Σενπέ δεν ένιωσε ποτέ άνετα ως δημιουργός κόμικς και επέστρεψε στο κλασικό εικονογραφημένο κείμενο. Με τη μορφή αυτή –κείμενα Ρενέ Γκοσινί, σχέδια Ζαν-Ζακ Σενπέ– κάνει την εμφάνισή του το 1959 στο ιστορικό εβδομαδιαίο περιοδικό Pilote ο Μικρός Νικόλας. Οι ιστορίες του Μικρού Νικόλα έγιναν λατρεία. Αυτή η φασαριόζικη παιδική παρέα που ζει σε μια ανώνυμη πόλη της Γαλλίας τη δεκαετία του ’50 (και που πολλές ομοιότητες έχει με κάποιους ανυπότακτους Γαλάτες) χαρίζει ακόμη γέλιο. Γέλιο και συγκίνηση. Οι μεγάλοι νοσταλγούν ενθυμούμενοι τα δικά τους κατορθώματα και οι μικροί βρίσκουν τον εαυτό τους. Παρά τα χρόνια που έχουν περάσει από τότε που οι ιστορίες αυτές τυπώθηκαν για πρώτη φορά, ίχνος από τη μαγεία τους δεν έχει χαθεί. Μαγεία που οφείλεται εν πολλοίς στο άριστο ταίριασμα συγγραφέα και σκιτσογράφου. Είναι η χροιά παιδικής αφέλειας και ξεγνοιασιάς στη γραφή του Γκοσινί, η οπτική από τα μάτια ενός μικρού παιδιού, και τα παιχνιδιάρικα σκίτσα του Σενπέ, που εναρμονίζονται δημιουργώντας έναν ιδανικό παιδικό μικρόκοσμο. «Το σύμπαν του Μικρού Νικόλα είναι ένας ιδανικός κόσμος», λέει ο Σενπέ. «Είναι η παιδική ηλικία που ο Γκοσινί κι εγώ θα θέλαμε να έχουμε. Είναι το μεγάλο ταλέντο του Γκοσινί που κατάφερε να δημιουργήσει έναν κόσμο παιδιών όπως όλοι μας τον ονειρευόμαστε. Δεν υπάρχει κανένα δράμα στη ζωή του Νικόλα». Και ερωτηθείς ο Γκοσινί αν ταυτίζεται με τον Μικρό Νικόλα θα πει: «Κατά μία έννοια, ναι. Δεν ήμουν ποτέ Γαλάτης, ούτε καουμπόης, ήμουν όμως παιδί, και ο Σενπέ το ίδιο, φυσικά. Οι ιστορίες γεννήθηκαν από τις δικές του αναμνήσεις, όπως μου τις αφηγήθηκε, και από τις δικές μου στην Αργεντινή· εντυπώσεις ήταν μάλλον παρά αναμνήσεις... Η μυρωδιά του κρουασάν με σοκολάτα μετά το σχολείο, η ατμόσφαιρα του διαλείμματος, όλο αυτό το ατελείωτο πηγαινέλα της παιδικής ηλικίας που ο Σενπέ, από την πλευρά του, είχε τόσο έντονα νιώσει». Να και το λινκ.