Αναζήτηση στην Κοινότητα

Ο πόλεμος στην πρώην Γιουγκοσλαβία, όσα χρόνια κι αν περάσουν, δύσκολα θα ξεχαστεί και θα στοιχειώνει πάντα τις μνήμες της «φιλειρηνικής» Ευρώπης. Στη διατήρηση της μνήμης συμβάλλουν καθοριστικά οι δημοσιογραφικές ανταποκρίσεις του Joe Sacco μέσα από τις αφηγήσεις διάσημων αλλά και «ανώνυμων» πρωταγωνιστών του πολέμου. Η κόμικς δημοσιογραφία αποτελεί σήμερα μια από τις πλέον δημοφιλείς κατευθύνσεις και τάσεις της ένατης τέχνης και όλο και περισσότεροι δημιουργοί επιλέγουν να μεταφέρουν στο χαρτί ή στην ηλεκτρονική οθόνη τις εμπειρίες τους από τα σημεία του πλανήτη στα οποία γράφεται η Ιστορία. Ο εξηντάχρονος Αμερικανομαλτέζος δημιουργός Joe Sacco είναι ένας από τους πρωτοπόρους του είδους, καθώς εδώ και περίπου τρεις δεκαετίες οργώνει τις πιο θερμές ζώνες της Γης και καταγράφει με τα κόμικς του πολέμους, εισβολές, αποκλεισμούς περιοχών, καταστάσεις ακραίας φτώχειας, λιμούς, πολιορκίες. Ποτέ όμως αποστασιοποιημένος αλλά πάντα παίρνοντας θέση απέναντι στα περιστατικά και θέτοντας στο προσκήνιο των ιστοριών του τους ανθρώπους που έζησαν και ζουν μέσα στη δίνη των γεγονότων. Στα τριάντα αυτά χρόνια έχει ταξιδέψει και μεταφέρει τα βιώματά του από την Παλαιστίνη, το Ιράκ, την Τσετσενία, τις ΗΠΑ και τις περιοχές που μαστίζει η ανεργία και η εγκληματικότητα, από τη Μάλτα και τη δυστυχία των Αφρικανών προσφύγων. Μια από τις μεγαλύτερες δημοσιογραφικές αποστολές του ήταν αυτή στη Βοσνία κατά την περίοδο του γιουγκοσλαβικού πολέμου που οδήγησε στον διαμελισμό της χώρας και άφησε ανεπούλωτες πληγές στους κατοίκους της. Προϊόν της μακρόχρονης παραμονής του στη Βοσνία ήταν το μεγάλης έκτασης «Safe Area Gorazde» (κυκλοφόρησε το 2000), που αφορά την περίοδο 1992-1995 και την κατάσταση αποκλεισμού στην Ανατολική Βοσνία. Ως συνέχεια του «Safe Area Gorazde» μπορεί να θεωρηθεί το «The Fixer» (2003) με πρωταγωνιστή έναν αφανή «καταφερτζή» στη Βοσνία και θέμα τις αφηγήσεις του προς τον Joe Sacco γύρω από τον πόλεμο και την πολιτική κατάσταση στην περιοχή και τις συζητήσεις μεταξύ των δύο ανδρών. Η έκδοση αυτή κυκλοφόρησε αργότερα επαυξημένη με επιπλέον ιστορίες από την παραμονή του Sacco στη Βοσνία με τίτλο «The Fixer and Other Stories». Από αυτήν την έκδοση άντλησε το Κινηματικό Αρχείο Ιωαννίνων τις δύο ιστορίες που περιλαμβάνονται στο «Τέλος Πολέμου – Προφίλ από τη Βοσνία 1995-96». Σύμφωνα με το πολιτικό σκεπτικό των υπεύθυνων του Κινηματικού Αρχείου, «η παρούσα έκδοση έρχεται να συμπληρώσει την παλαιότερη έκδοση από την ομάδα “Ενάντια στη Λήθη” με τίτλο “The Fixer” […] To κόμικ αυτό αποτελείται από δυο ιστορίες που περιγράφουν και αναδεικνύουν τη μυρωδιά από την κατάσταση της περιόδου 1995-96. Στην πρώτη ιστορία με τίτλο “Soba”, αποκαλύπτεται ο φιλόδοξος χαρακτήρας από την πλευρά των θυμάτων, ο οποίος κατάφερε να εμφανίζεται στον περίγυρο ως ήρωας πολέμου. Στη δεύτερη, ο Sacco παίρνει συνέντευξη από τον Σέρβο διεθνή εγκληματία πολέμου Κάρατζιτς. Ο Κάρατζιτς, ο τότε πρόεδρος της “σερβικής δημοκρατίας”, υπήρξε σύμμαχος των εθνικιστικών πολιτικών και του επεκτατισμού του ελληνικού κράτους αλλά και πιστός φίλος των πολιτικών βιτρινών της εποχής, της Αριστεράς συμπεριλαμβανομένης. Η έκδοση αποσκοπεί στην ανακίνηση του θέματος του ελληνικού επεκτατισμού και του σερβικού εθνικισμού. Επιδίωξή της είναι η διατήρηση της μνήμης και η εναντίωση στην κυρίαρχη ελληνική αφήγηση για τους “ορθόδοξους Σέρβους αδερφούς”. Στόχος μας είναι να ενισχύσουμε πολιτικά την προσπάθεια των ολικών αρνητών στράτευσης». Στην πρώτη ιστορία, δημιουργημένη το 1998 από τον Joe Sacco, πρωταγωνιστής, όπως συμβαίνει στις περισσότερες από τις καταγραφές του, είναι ένας άνθρωπος που δεν έγινε ποτέ γνωστός στο ευρύ κοινό ούτε έκανε κάτι ξεχωριστό κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η αφήγησή του όμως είναι συγκλονιστική και περιλαμβάνει εν περιλήψει τις εμπειρίες του και τα βιώματά του. «Ήταν πραγματική κόλαση. Η μεγαλύτερη μέρα της ζωής μου… Κρατιόμουν από τις ρίζες των δέντρων επειδή άνθρωποι τινάζονταν στον αέρα. Έχασα την ακοή μου για 10 μέρες. Ο κόσμος ήταν χωμένος στα χαρακώματα. Τριακόσια άτομα σκοτώθηκαν μέσα σε δυο ημέρες…» είναι τα λόγια του «Soba», που περιγράφει στον Sacco όλα όσα είδε και αισθάνθηκε με τη μέγιστη δυνατή λεπτομέρεια, χωρίς εξωραϊσμούς και στρογγυλέματα. Στη δεύτερη ιστορία, πρωταγωνιστής είναι ο Ράντοβαν Κάρατζιτς και το βασικό της θέμα είναι η περιγραφή της προετοιμασίας και της πραγματοποίησης μιας έστω και σύντομης συνέντευξης με τον αρχηγό των Σερβοβόσνιων από τον Joe Sacco και δυο φίλους και συνεργάτες του δημοσιογράφους, ανήμερα τα Χριστούγεννα στο περιθώριο μιας λειτουργίας σε εκκλησία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε αυτή την ιστορία έχει η πρωτοπρόσωπη αφήγηση του Sacco, που εκμυστηρεύεται στους αναγνώστες του όλα όσα ένιωθε τις κρίσιμες στιγμές πριν από τη συνέντευξη και κατά τη διάρκειά της αλλά και αμέσως μετά, όταν μαζί με μια οικογένεια Σέρβων της Βοσνίας που δεν ήταν υποστηρικτές του Κάρατζιτς παρακολούθησαν στις ειδήσεις την επίσκεψη του Σέρβου ηγέτη στην εκκλησία και ο ίδιος ο Sacco κρυβόταν για να μη φανεί σε κοινή θέα σε εθνικό τηλεοπτικό δίκτυο. Αυτή είναι και μια από τις μεγαλύτερες αρετές του Joe Sacco στις εξιστορήσεις του από κάθε εμπόλεμη ζώνη. Δεν κάνει μόνο μια τεκμηριωμένη έρευνα, δεν βασίζεται μόνο στα ντοκουμέντα και στις μαρτυρίες, αλλά τοποθετεί τον εαυτό του ως πρωταγωνιστή των ιστοριών, παίρνει μέρος σε αυτές. Ο ίδιος άλλωστε ποτέ δεν έκρυψε ότι οι «ανταποκρίσεις» του δεν υπακούν σε μια ασαφή και νεφελώδη υποτιθέμενη αντικειμενικότητα. Σε όλες τις αφηγήσεις του και στα σχέδιά του παίρνει θέση, τοποθετείται με σαφή και κατηγορηματικό τρόπο απέναντι στα γεγονότα. Παρουσιάζει τη «δική του» πραγματικότητα και έτσι εμμέσως τάσσεται με τους αδύναμους και τους αδικημένους σε κάθε σύρραξη, σε κάθε πόλεμο, σε κάθε κοσμοϊστορικό γεγονός από το οποίο, φυσικά, χαμένοι βγαίνουν οι αθώοι και όσοι δεν έχουν συμφέροντα. Στο πλαίσιο αυτό της στρατευμένης, στο πλευρό των λαών και όσων έχουν δίκιο απέναντι σε εθνικιστές, πολεμόχαρους και εξουσιαστές, δημοσιογραφίας εντάσσεται αναμφίβολα και το «Τέλος Πολέμου», ένα βιβλίο που λειτουργεί ως υπενθύμιση των γεγονότων στη Βοσνία και ως παρακίνηση για την άμεση ανάληψη δράσης ώστε να αποφευχθεί η επανάληψή τους. Και το σχετικό link...

Η ζωή ενός αμφιλεγόμενου μεσάζοντα Τη δεκαετία του 1990, αυτό που φαινόταν κάποτε αδιανόητο έπαψε να είναι. Ενας ακόμη πόλεμος στην Ευρώπη ξεκινά. Σε κάθε πόλεμο κάποιοι παίζουν τον βρόμικο (αλλά αναπόφευκτο ρόλο του μεσάζοντα, του δαιμόνιου καταφερτζή. Που θα επιβιώσει και θα τη βγάλει καθαρή ανεξαρτήτως συνθηκών. Τουλάχιστον στα μάτια των άλλων. Ποια είναι η πραγματικότητα, όμως; Τη βιογραφία ενός τέτοιου μεσάζοντα και μέσω αυτής την ιστορία του πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία φιλοτεχνεί ο Joe Sacco στο The Fixer που επιτέλους κυκλοφόρησε στα ελληνικά. Το δίλημμα τίθεται συχνά στους αναγνώστες των σύγχρονων εναλλακτικών κόμικς: Τελικά ο Joe Sacco είναι ένας επιτυχημένος δημιουργός κόμικς ή ένας δαιμόνιος πολεμικός ανταποκριτής; Η απάντηση δεν είναι η προφανής. Γιατί ο Joe Sacco δεν είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο. Είναι ένας καλλιτέχνης που αξιοποιεί την τέχνη των κόμικς ως προς τη φόρμα της επιτέλεσης με πρώτη ύλη τις προσωπικές του μαρτυρίες από τις εμπόλεμες ζώνες του πλανήτη. Το αποτέλεσμα της δουλειάς του, ωστόσο, δεν είναι ένα ρεπορτάζ δοσμένο σε κόμικς. Ο συνδυασμός των ικανοτήτων του δημιουργεί ένα πολλαπλασιαστικό υβριδικό αποτέλεσμα που δεν μπορεί να κρίνεται μόνο με τους όρους των κόμικς ούτε μόνο με τους όρους της δημοσιογραφίας. Αλλά ως έργο τέχνης που, αν και βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα, υλοποιείται ως κόμικς και φυσικά εμπεριέχει στοιχεία μυθοπλασίας και πρόζας σε βαθμό που η γνώση της «αλήθειας» δεν έχει πια καμιά σημασία. Αλλωστε η «αλήθεια» δεν είναι ποτέ ουδέτερη, αλλά διαμορφώνεται ως προσωπική κρίση και χρωματίζεται ανάλογα από τις προσλαμβάνουσες και τις προθέσεις αυτού που τη βιώνει. Ο ίδιος ο Sacco έχει δηλώσει επανειλημμένα ότι η αντικειμενικότητα είναι μια φενάκη, μια αυταπάτη κενή περιεχομένου. Ο ίδιος προτιμά να δημιουργεί κόμικς. Οχι να καταγράφει την «αντικειμενική αλήθεια». Αν και έγινε ευρύτερα γνωστός τη δεκαετία του 1990 για το Palestine με την απόδοση σε κόμικς όσων έζησε στη Δυτική Οχθη και τη Λωρίδα της Γάζας, ο Joe Sacco έχει ταξιδέψει σε πολλές ταραγμένες περιοχές και έχει δημιουργήσει έργα για διάφορους πολέμους. Ενας από αυτούς, οδυνηρός και μακροχρόνιος, έλαβε χώρα κοντά στα βόρεια σύνορά μας, στα διαχρονικά τυρβώδη Βαλκάνια. Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και όσα τραγικά τη συνόδεψαν ήταν ένα (ακόμη) σοκ για την εφησυχασμένη και βολικά απαθή Ευρώπη, που εμβρόντητη παρακολούθησε μάχες σώμα με σώμα ανάμεσα σε πρώην γείτονες και συγγενείς, ΝΑΤΟϊκούς βομβαρδισμούς σε live συνδέσεις, μαζικές σφαγές, ομαδικούς τάφους κ.λπ. Τα γεγονότα ήταν τέτοια που δεν άφησαν ασυγκίνητο τον Joe Sacco. Εσπευσε στο θέατρο των συγκρούσεων το 1994 και ξεκίνησε να καταγράφει όσα έβλεπε, να συνομιλεί με κατοίκους, να φωτογραφίζει κατεστραμμένες γειτονιές και γκρεμισμένα κτίρια, να επισκέπτεται δυσπρόσιτες και απαγορευμένες περιοχές. Από την επιτόπια έρευνά του προέκυψε το πρώτο του βιβλίο για τον πόλεμο στη Βοσνία, που κυκλοφόρησε το 2000 με τίτλο Safe Area Gorazde. Στην προσπάθειά του, όμως, να αποκτήσει πρόσβαση σε όλο και περισσότερες πληροφορίες, σε επικίνδυνα μέρη και επικίνδυνους ανθρώπους, είχε την ανάγκη ενός μεσάζοντα. Και τον βρήκε στο πρόσωπο του Neven. Ο Sacco, άλλωστε, δεν είχε την υποστήριξη κανενός μεγάλου τηλεοπτικού καναλιού, δεν ήταν απεσταλμένος καμιάς εφημερίδας, δεν μπορούσε και δεν ήθελε να ζήσει στην ασφάλεια των πολυτελών ξενοδοχείων, όπως έπρατταν κάποιοι άλλοι πολεμικοί ανταποκριτές που «κατέγραφαν» και μετέδιδαν τις συρράξεις από το παράθυρο της σουίτας τους. Ηταν ένας καλλιτέχνης στην αναζήτηση της δικής του αλήθειας. Την ιστορία τού Neven παρουσιάζει το The Fixer (εκδόσεις Ενάντια στη Λήθη). Ενα βιβλίο που ολοκληρώθηκε ύστερα από ακόμα μία επίσκεψη του Sacco στη Βοσνία το 2001, εν καιρώ ειρήνης πλέον, για να συμπληρώσει τα κομμάτια του παζλ που του έλειπαν. Ο μεσάζοντας του The Fixer παρά τις «βρόμικες» δουλειές του σκιαγραφείται με συμπάθεια «Το The Fixer γράφεται στο Σαράγεβο μετά την εποχή της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας. Σε αυτό το κόμικ θα συναντήσουμε κατά βάση τις ιστορίες κάποιων από τα αποβράσματα του Σαράγεβο, τη θέση την οποία πήραν κατά τη διάρκεια του πολέμου αλλά και τη μετέπειτα πορεία τους. Επειδή δεν θα συναντήσουμε τόσο τις μαρτυρίες των άμαχων κατοίκων και αυτών που αντιτάχθηκαν όσο μπορούσαν στον πόλεμο, είναι απαραίτητο να επισημάνουμε μερικά πράγματα. »Η Γιουγκοσλαβία αποτελούσε ένα μωσαϊκό λαών, συνεπώς συνυπήρχαν και συμβίωναν άνθρωποι με διαφορετικές κουλτούρες και πολιτισμούς. Η Βοσνία ήταν το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα, με την πρωτεύουσά της, το Σαράγεβο, να έχει τους πιο πολλούς μικτούς γάμους. Η κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ τη δεκαετία του ’90 θα κάνει τα Βαλκάνια να μοιάζουν με καζάνι που βράζει. »Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας σηματοδοτεί τη σύγκρουση δύο εθνικισμών, του σέρβικου και του κροάτικου, επάνω στη χάραξη νέων συνόρων. Κάπως έτσι ξεκινά το αιματοκύλισμα με την υπεροχή των Σέρβων να είναι ξεκάθαρη, καθώς διέθεταν τον πρώην γιουγκοσλαβικό στρατό», επισημαίνει η ομάδα Ενάντια στη Λήθη στο προλογικό της σημείωμα. Η προσωπικότητα, το πολυτάραχο παρελθόν και η δράση του μεσάζοντα Neven συμπυκνώνουν πολλά από τα αντιφατικά στοιχεία της γιουγκοσλαβικής κρίσης. Είχε πατέρα Σέρβο και μητέρα μουσουλμάνα, κατατάχτηκε στον γιουγκοσλαβικό στρατό τη δεκαετία του ’80, θεωρούσε τον εαυτό του Σέρβο εθνικιστή, έμπλεξε με ένοπλες συμμορίες υψηλής παραβατικότητας και όταν ξέσπασε ο πόλεμος στη Βοσνία τάχθηκε στις γραμμές των Πράσινων Μπερέδων, μιας παραστρατιωτικής μουσουλμανικής οργάνωσης. Με δυο αριστουργηματικά άλμπουμ του ο Joe Sacco περιγράφει τον πόλεμο στη Βοσνία «Ο Neven γνωρίζει στον Joe Sacco διάφορες προσωπικότητες που έχουν να του διηγηθούν ιστορίες από την εποχή, αλλά και ο ίδιος μεταφέρει τις δικές του. Οι ιστορίες συνθέτουν ένα σκηνικό φρίκης με βιασμούς, δολοφονίες και λεηλασίες, ενώ επίσης αναδεικνύονται οι κεντρικές πολιτικές στρατηγικές στον πόλεμο από μεριάς κράτους, στρατού αλλά και οργανωμένων ομάδων. Ιστορίες με πρωταγωνιστές κάθε λογής υποκείμενα, από οργανωμένους κατοίκους ενάντια στις σερβικές σφαγές μέχρι μετέπειτα διαπλεκόμενους στο νέο πολιτικό σύστημα. Από επαγγελματίες πολιτικούς μέχρι στυλοβάτες του μαύρου κεφαλαίου, απαραίτητους για τη μετέπειτα βοσνιακή κοινωνία», επισημαίνει η ομάδα Ενάντια στη Λήθη. Σε ένα τέτοιο ζοφερό κλίμα, ο Neven εξελίσσεται σε έναν «άνθρωπο για όλες τις δουλειές», με άκρες σε κάθε πληροφορία και υλικά αγαθά που προσφέρεται να τα μοιραστεί με τον παράξενο δυτικό επισκέπτη Joe Sacco διά του κατάλληλου αντιτίμου. Μέσα στην τραγικότητά του, το The Fixer προσφέρει άφθονες στιγμές χιούμορ από την ετοιμότητα και τον κυνισμό τού Neven σε κάθε απαίτηση του Sacco. Ολα μπορούν να βρεθούν και να πωληθούν, μια διεύθυνση, ένας οδηγός, ένας χάρτης, ένας καφές, μια γνωριμία, μερικές πόρνες, ένα προσωρινό κατάλυμα. Αρκεί να υπάρχουν γερμανικά μάρκα. Αυτή η πολυπραγμοσύνη και η συσσωρευμένη εμπειρία του Neven, διαμορφωμένη και σφυρηλατημένη στις πιο αντίξοες συνθήκες, τον μεταμορφώνει προοδευτικά στα μάτια του Sacco σε μια πατρική φιγούρα, σε έναν αντιήρωα που γίνεται συμπαθής. Το The Fixer του Joe Sacco κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ενάντια στη Λήθη Η παράνομη «επαγγελματική» σχέση τους καταλήγει σε αμφίπλευρη φιλία που, αν και δεν συνομολογείται, γίνεται προφανής από τα σχόλια του Sacco. Σε βαθμό που αφήνεται να εννοηθεί πως η δεύτερη επίσκεψή του στη Βοσνία έγινε περισσότερο για να συναντήσει αυτόν τον πρώην καταφερτζή, κατεστραμμένο ψυχικά και σωματικά πλέον, παρά να καταγράψει τις κοσμογονικές αλλαγές στα Βαλκάνια. Αυτό το ανθρώπινο στοιχείο καθιστά το The Fixer τόσο γοητευτικό και συναρπαστικό ανάγνωσμα, μια και εντέλει εστιάζει στον σημαδεμένο από τις κακουχίες και τις προσωπικές ενοχές άνθρωπο που δεν είναι ούτε άγιος αλλά ούτε και διάβολος. Βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα, επιβίωσε με θεμιτά και αθέμιτα μέσα και δεν βγήκε αλώβητος. Ο Sacco αποφεύγει την κριτική της ηθικής του διάστασης και την αφήνει στον αναγνώστη-συνένοχο. Πηγή Ακολουθήστε τα λινκ, για να διαβάσετε τις παρουσιάσεις των έργων του Joe Sacco, που αναφέρονται στο πολύ ωραίο άρθρο. Επίσης έχει κυκλοφορήσει στα ελληνικά και το κόμικ του Sacco Οι Ανεπιθύμητοι. Αφιέρωμα στο Joe Sacco. Ξεκινήστε τη μελέτη!