Αναζήτηση στην Κοινότητα

Πόλεις του πιθανού: (δι)επιστημονική φαντασία στην πολεογραφία των εικονόγραπτων Ιωάννης Ρέντζος Δρ Πολιτισμικής Γεωγραφίας Τμ. Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, Παν. Αιγαίου Ανάλογα με το περιεχόμενο και την τεχνική του εικονόγραπτου, η εικόνα της πόλης ενδέχεται να είναι παρούσα, να υπονοείται ή να απουσιάζει. Πίσω από τις πλάτες των ηρώων, μέσα από τα παράθυρα των κτιρίων και κάτω από τα πόδια των υπερηρώων, το σκηνικό της πόλης συνοδεύει τη ροή του εικονόγραπτου. Σκιάζεται μόνο από τα συννεφάκια των διαλόγων αλλά στοιχειώνει –ίσως– τη σκέψη του δημιουργού που, ανάλογα με το σενάριο, θα πρέπει να αποφασίσει αν η πόλη «υπάρχει» και πώς είναι αυτή. Ντεκόρ ρουτίνας, μεγεθυσμένη λεπτομέρεια ή ολοσέλιδη αναπαράσταση, πάντως, το αστικό τοπίο των κόμικς είναι για έναν αιώνα τώρα το συνηθέστερο πλαίσιο αυτής της εικονολογοτεχνίας. Αλλά πόσο το γνωρίζουμε και πόσο μας ενδιαφέρει η θέα του, η δομή του και, ενδεχόμενα, οι προτάσεις του για μια καλύτερη πόλη; Στόχος, περιεχόμενο και μέθοδος της παρούσας εισήγησης Η πόλη αποτελεί πια το χώρο διαβίωσης του μισού του γήινου πληθυσμού με πολυάριθμα εκατομμυριακά και πολυεκατομμυριακά πολεοδομικά συγκροτήματα. Η πόλη συνδέεται με τον πολιτισμό και την ελευθερία αλλά ο χώρος της γίνεται και θέατρο βίας και υποταγής. Και πως άλλωστε να μη συμβαίνει αυτό αφού η πόλη ήταν πάντα το κέντρο συγκέντρωσης της εξουσίας. Αρκεί να θυμηθούμε την αρχαία ελληνική «πόλη-κράτος» και να σκεφτούμε, για παράδειγμα, πως το Παρίσι παρήγαγε μια χώρα, τη Γαλλία, αντί να γίνει το αντίστροφο. Αλλά παντού μέσα στις πόλεις υπάρχει και η βία της καθημερινής ζωής που εκδηλώνεται απέναντι στο απλό άτομο, όπως το ζούμε έντονα και στις ελληνικές πόλεις με την πυκνοκατοίκηση, τις ατελείς υποδομές, την αισθητική της πολυκατοικίας και την κυριαρχία του αυτοκινήτου, στο χώρο και στα μυαλά. Τα άμεσα αυτά στοιχεία παρατήρησης παραπέμπουν σε γνωστά θέματα τέτοια όπως: η συνειδητή απουσία του σχεδιασμού, η κερδοσκοπία και η αυθαιρεσία, η άλωση ή η αλλοτρίωση του δημόσιου χώρου, η αλλοίωση της συλλογικής και ατομικής μνήμης, η καταστολή, η πολεοφιλική λογοκοπία, ο κοινωνικός αποκλεισμός, που αποτελούν λέξεις κλειδιά για την αντίληψη της πόλης. Στόχος της παρούσας εισήγησης είναι να «διαβάσει» τα μυθοπλαστικά/φανταστικά εικονόγραπτα μέσα από το πρίσμα ενός γεωγράφου-διδασκάλου της πόλης, ο οποίος αναζητά προεκτάσεις του πραγματικού που θα μπορούσαν να μπολιάσουν τα δικά του «ρεαλιστικά/αντικειμενικά» πολεογραφικά αντικείμενα. Τώρα πια που, όπως λέει ο Eisner, τα εικονόγραπτα «δεν περιφρονούνται από τους πολιτιστικούς μας διαιτητές» (Eisner, 2003) και που θαρραλέα μπορεί να υποστηριχτεί πως, για παράδειγμα, τα «κλασσικά» [sic για το διπλό σίγμα] δεν είναι παρίες αλλά αριστοκράτες κάποιας παροχής γνώσης (Μαλανδράκης, 2001: 10-13), μπορούν αυτά να αναγνωσθούν για να αναζητηθούν θέματα ως στόχοι/προτάσεις για μια καλύτερη διδασκαλία μιας (δικαιότερης) πόλης. Και να γίνει βέβαια αυτό με τρόπο διακλαδικό (: σχέσεις τέχνης και επιστήμης), διεπιστημονικό (: σχέσεις κλάδων της επιστήμης και της τεχνικής) και διαθεματικό (: διακειμενική θεματοκεντρική έκθεση/διδασκαλία). Οι εικονογραφημένες παραστάσεις της πόλης, μέσα στο πελώριο φάσμα των στοιχείων δημιουργικής πρόσληψης της πόλης (εκ μέρους των καλλιτεχνών) που προβάλλονται ή αισθητοποιούνται όχι πάντα ενσυνείδητα, προσφέρουν, ακριβώς ως εικόνες, ένα χρήσιμο εργαλείο ανάλογο με εκείνο που πρόσφερε/προσφέρει (μετά τη λογοτεχνία, το θέατρο και την ποίηση, αλλά διαφορετικά) η ζωγραφική (Jackson, 1989: 35, Cosgrove & Daniels, 1988) και ο κινηματογράφος. (Shurmer-Smith, 2002: 93 [όπου προτείνεται η μελέτη της «εικονογραφικής απόδοσης της δυσφορίας στην πόλη» του κόμικ], Foster, 2002: x). Ανάλογα με το περιεχόμενο και την τεχνική του εικονόγραπτου, η εικόνα της πόλης, εφόσον υπάρχει, όχι μόνο ως σχέδιο αλλά και ως γενικότερη (ιδεολογική/ψυχολογική) αντίληψη –πράγμα που μας επιτρέπεται να το αντιληφθούμε και με το κείμενο/σενάριο– αποκτά διάφορες μορφές. Για να καταμετρήσουμε πρόχειρα τη συχνότητα εμφάνισης της έννοιας «πόλη» χρησιμοποιήσαμε ως βάση τους τίτλους ενός αγγλόφωνου διαδικτυακού καταλόγου (URL1). Περιείχε 127 τίτλους (με παραπομπή στίξης click σε αντίστοιχες ιστοσελίδες) από τους οποίους βρήκαμε τρεις που περιλαμβάνουν τη λέξη city, ένα τίτλο με λέξη με δεύτερο συνθετικό -ville και κανένα με town. Είναι ένας μικρός σχετικά αριθμός. Πάντως ο πίνακας δεν ήταν αντιπροσωπευτικός αφού, στα δυο άκρα του φάσματος, έλειπαν και η πόλη της αμαρτίας και η πόλη των αγγέλων [Αμαρτωλή πόλη[1] (Miller, 1998), Angel Town, (Phillips & Martinbrough, 2005)]. Ωστόσο, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, και χωρίς αναφορά της «πόλης» στο τίτλο του εικονόγραπτου, το περιεχόμενο μπορεί να είναι αρκετά πολεογραφικό. Ο Αμερικανός Keith Knight, σε ένα από τα K Chronicles του, παρουσιάζει το Παρίσι συγκρίνοντας τις συχνές ακαθαρσίες σκυλιών στη γαλλική πρωτεύουσα με τους πολλούς άστεγους της πατρίδας του. Ενώ ο Quino με τη Μαφάλντα του συχνά επικρίνει την καθημερινότητα της πόλης, ελέγχοντας με το διαπεραστικό του χιούμορ τους υπεύθυνους για τα στοιχεία δυστοπίας στην πόλη. Μια σωστή εικόνα δυστοπίας παρουσιάζει με προσεκτικό σχέδιο ο Τσούκης (Τσούκης, 2003). Τα δώδεκα (μόνο) ημισέλιδα καρέ μιας ιστορίας του αποτελούν τις αστρολογικές προβλέψεις ανάλογα με το ζώδιο. Διαβάζουμε: «Ιχθύες: Η γκρίζα καθημερινότητα σας πνίγει. Η πόλη γίνεται όλο και πιο επιθετική. Είναι καιρός να αναλογιστείτε τη ματαιότητα της ύπαρξής σας. Για πρώτη φορά απελπίζεστε καθημερινά». Όταν υπάρχει επιστημονικοφανταστικό πλαίσιο η κριτική για την πόλη, ιδίως για θέματα περιβάλλοντος, γίνεται περισσότερο καυστική: Στα Humanoides associes η γη επιτέλους γίνεται μια ενιαία «γεώπολη» λεία, αγνή, τέλεια, χωρίς εξάρσεις (ανωμαλίες δηλαδή) της γήινης επιφάνειας, μολονότι, δυστυχώς, το [Μεγάλο Δάσος] και ο Νεκρός Ωκεανός δεν έχουν ακόμα ενταχθεί στο σχέδιο ανάπλασης (Jodorowsky & Beltran, 1999). Στο ΕΦ-πλαίσιο θα μπορούσαμε να κάνουμε ακόμα και ηθελημένη παρανάγνωση ενός εικονόγραπτου. Στη Σύγκλιση (Convergence) του Marc Rosenthal (Rosenthal, 2004: 33-36) ένας κεντρικός πομπός καθοδηγεί όλους τους πεζούς σε μια κοινή σκέψη. Θα παρατηρήσουμε ότι, ως προς αυτή τη βελτίωση, οι δικοί μας διακινητές ιδιωτικού αυτοκινήτου (δηλαδή οι τράπεζοασφαλιστικές, οδοκατασκευαστικές, διαφημιστικές και εισαγωγικές επιχειρήσεις) βρίσκονται πολύ πίσω ακόμη. Στην εισήγηση αυτή λοιπόν παρουσιάζονται παραδείγματα της πόλης των κόμικς, χωρίς να γίνεται συστηματική έρευνα σε όλες τις κατηγορίες, με κύρια απουσία, ως προς το στόχο μας για ανανέωση της διδακτικής προσέγγισης της πόλης, την κατηγορία underground (Μπελβίλ, 2001: 12-15) και, σε γενικότερη βάση, την ιαπωνική «σχολή» των Manga (π.χ. τις αστικές περιγραφές του Yoshihiro Tatsumi) (Conroy, 2004). Εν αρχή ην η Λιμνούπολη του Ντόναλντ και του θείου του Ο Gaumer (Gaumer, 2002: 12-13) κάνει μια σχεδόν προφανή ταξινόμηση των εικονόγραπτων που είναι χρήσιμη για μια προκαταρκτική πολεογραφική προσέγγισή τους: ζωομορφικά, παιδικά, ηρωικο-φανταστικά, μαγικά, μουσικά, αστυνομικά, πολιτικά, φωτο-ρομάντζα, σουπερ-ηρωικά, underground και γουέστερν. Θα ήταν λάθος να εξαιρεθεί εκ των προτέρων μια οποιαδήποτε από τις ταξινομικές αυτές κατηγορίες από την εξέτασή της ως προς το ενδεχόμενο να περιλαμβάνει περιγραφές και ιδεολογίες για την πόλη. Για παράδειγμα τα ζωομορφικά, με πρωταγωνιστές τον Μίκυ και το Ντόναλντ, κρύβουν και ένα θείο Σκρουντζ Μακ Ντακ, πάντα υπαρκτό (Disney, 2004) και πολύ επιδέξιο στις «αστικές» επιχειρήσεις (σαφώς) κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Ζει και πλουτίζει στην πόλη και από την πόλη. Οι περιπέτειές του έχουν επισύρει την προσοχή των αναλυτών των κόμικς, αλλά και η πολεογραφική προσέγγιση είναι εξίσου ενδιαφέρουσα. Σ’ ένα Topolino (το ιταλικό μικιμάους) (Disney, 1973a) ο Σκρουντζ παρατηρεί έναν «επιχειρηματία» ψευδοτυφλό που θησαυρίζει, υποτίθεται, από την ευσπλαχνία των διερχομένων. Παρακολουθώντας τον φτάνει στο σπίτι του, μια ωραία βίλλα. Το ωραίο είναι βέβαια σχετικό αλλά το εικονόγραπτο προβάλλει το στοιχείο αυτό σε επιφάνεια σελίδας που αντιστοιχεί σε τέσσερα καρέ. Ας σημειώσουμε πάντως πως στα παιδικά κόμικς εύκολα επισημαίνεται μια αμερικανική ευτοπική εικόνα (δηλαδή σχεδιαστική απόδοση) της πόλης. Σε ένα άλλο τεύχος του ίδιου περιοδικού (Disney, 1973b), τα πράγματα είναι περισσότερο σκληρά. Ο μεγαλοϊδιοκτήτης Σκρουντζ πρέπει να αντιμετωπίσει ένα ζήτημα σχετικό με τα ενοικιαζόμενα διαμερίσματά του και χρειάζεται να συνθλίψει τους ενοικιαστές για να κερδίσει χώρο. Δεδομένου ότι, τουλάχιστον μεταφορικά, τέτοιες συμπεριφορές δεν είναι άγνωστες στον τομέα στέγης στις μεγαλουπόλεις, από μια άποψη αυτή η περιγραφή είναι μια καλή παραβολή για τη στάση των ιδιοκτητών. Είναι άλλωστε ενδιαφέρον να επισημανθεί ότι εισάγεται εδώ μια επιστημονικοφανταστική διάσταση, δηλαδή η σμίκρυνση της πόλης (μαζί με τους ανθρώπους!), που είναι γνωστή και από τον Superman (Weisinger, 1963) και από άλλες σειρές. Και μάλιστα φέρνει στο νου τα (σχεδόν) επιστημονικοφανταστικά αλλά επαληθευμένα μοντέλα όπως 1) το συστημικό (σύμφωνα με το οποίο η πόλη [το κέντρο της] είναι μια αυτόματη αντλία που το πρωί ρουφάει ανθρώπινες μονάδες που της εκβάλλει το βράδυ (de Rosnay, 1975: 54), 2) της κατ’ αστερισμούς ισορροπίας των πόλεων ανάλογα με το μέγεθός τους (π.χ., Sheibling, 1994: 132-135) και 3) της κυκλικής-δακτυλιοειδούς πόλης (Burgess, 1925/2000: 156). Ξεκινώντας, γενικά, από το παιδικό κόμικ (για παράδειγμα η Kid City του Bouden), καθώς και το πραγματικά «κωμικό» εικονόγραπτο, περνώντας από τα ιστορικά και πολιτικά καθώς και εκείνα που δανείζονται στους τίτλους τους τα ονόματα γνωστών πόλεων για να παρουσιάσουν ιστορικά γεγονότα, και φτάνοντας σε κόμικ με επιστημονικοφανταστικό περιεχόμενο έχουμε πάντα την ευκαιρία να επισημάνουμε αξιοπρόσεκτα πολεογραφικά στοιχεία: το Σικάγο με τον «άνθρωπό» του τον Αλ Καπόνε (Alessandrini, 1978), η Ρώμη με το Βατικανό της (που το βλέπουμε εφοδιασμένο με ένα ΕΦ-αναγνωριστικό σύστημα, Ghion-Vanam, 1971), η (σχεδόν) Αγία Πετρούπολη με την αστραφτερή Λεωφόρο Νιέφσκι (Redolfi, 2004, από το έργο του Γκόγκολ), η Μόσχα που δεν έχει μόνο το Κρεμλίνο αλλά και τα επιβλητικά εφτά σταλινικά –όπως στερεοτύπως αναφέρονται– μεγαθήρια (Tome & Janry, Dupuis, 1990/2004), οι πόλεις που επισκέπτεται ο Βίκτωρ Σακβίλ, όπως η Βαρκελώνη (Carin, Rivière & Borile, 2001) και ο Fridman, όπως η Γενεύη και η Βουδαπέστη (Giardino, 1999) που είναι στην ουσία όλες τους ιστορικές και πολιτικές πόλεις. Μαζί με αυτές, στην ίδια πάντα κλίμακα, αλλά με κυρίαχο το πολιτικο στοιχείο: το Βερολίνο (Lutes, 2000), η Τεχεράνη (ας τη διαβάσουμε Περσέπολη, Satrapi, 2003), το Σαράγεβο (Sacco, 2004). Και φυσικά πολυάριθμες πόλεις σαν την Νόμαν και την Ομπηία. (Caza, 2001a, 2001b). Βαθιά πολιτική είναι και –όχι η πόλη αλλά– η πολιτεία και ο βίος του «βαδιστή» του Jiro Taniguchi (Taniguchi, 2004). Ο ήρωας είναι ένα συμπαθής ντροπαλός νεαρός, καλοχτενισμένος και συνήθως με γραβάτα. Συχνά σιωπηλός, συχνά μόνος, ο άνθρωπος του Taniguchi βαζίδει ήρεμος μέσα στον ιαπωνικό αστικό χώρο. Διαλέγει παράδρομους και δεν χάνει την ευκαιρία να παρατηρήσει το δρόμο, τους ανθρώπους, την κίνηση. Χρησιμοποιεί τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Ποτέ ιδιωτικό αυτοκίνητο. Και προτιμά στάσεις πριν από τον προορισμό του, για να κατέβει εκεί και να συνεχίσει με τα πόδια. Σελίδα-σελίδα, ο Walking Man του Jiro Taniguchi περιγράφει την πόλη, όλες τις εποχές του χρόνου και σε όλες τις ώρες της ημέρας καθώς και τη νύχτα. Η λεπτή γραμμή του σχεδίου και η συμμετρική παράθεση των σκηνών συμβάλλει στην ενίσχυση των συναισθημάτων ηρεμίας που επάγει το σενάριο. Μας δίνεται εδώ η ευκαιρία, σε σχέση με τη σεναριογραφία της διαδρομής μέσα στην πόλη, να επισημάνουμε ένα από τα υποδείγματα του δασκάλου Will Eisner, που παρουσιάζει στο γνωστό σχετικό βιβλίο του (Eisner, 2004). Καθώς ο ηλικιωμένος δρομέας ακολουθεί τη διαδρομή του 15ου Μαραθώνιου της Πόλης της Νέας Υόρκης, ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να έχει σε ένα "single event in a single day" μια εικόνα της πόλης. Παρόμοια είναι η πολεογραφική λογική, στην περίφημη «Γυάλινη πόλη» του Πολ Όστερ (Auster, 1995), εικονόγραπτο που έγινε με βάση το ομώνυμο μυθιστόρημα (Όστερ, 1991). Εκεί, η διαδρομή αναδεικνύεται με τη χαρτογράφησή της σε ένα γρίφο που κρύβει ένα μήνυμα χαραγμένο με το σώμα του ανθρώπου που βαδίζει πάνω στο σώμα της πόλης. Στο Μανχάταν. Από τη μικρόπολη στη Μητρόπολη – Ο Superman, ως αστική υπεριστορία Η Νέα Υόρκη που αναφέραμε μόλις τώρα έχει πολλαπλά «πολεογραφηθεί» στα εικονόγραπτα. Και μάλιστα οι κινηματογραφικές παραγωγές των τελευταίων ετών (Dick Tracy, Batman, Cat woman, Spiderman) ζωντανεύουν κάθε γωνιά του Μανχάταν. Είναι η μυθική Gotham. Ο Lawrence Block (Block, 2004) γράφει: «Ξεχάστε το όνομα. Υποθέστε πως έλεγαν την πόλη κάπως αλλιώς. Θα μπορούσε να είναι κάποιο άλλο μέρος εκτός από τη Νέα Υόρκη; Όταν το 1939 ο Bob Kane άρχιζε να σχεδιάζει τον ΒΑΤΜΑΝ, το αστικό τοπίο από μόνο του θα μπορούσε να μας πει ποια πόλη είχε στο νου του. Τα μεγάλα ύψη και οι ουρανοξύστες όριζαν την Νέα Υόρκη, σε μια εποχή που λίγες πόλεις θα μπορούσαν να υπερηφανευτούν πως είχαν κάποιο κτίριο ψηλότερο από τον υδατόπυργό τους». Η Νέα Υόρκη είναι λοιπόν η μητρόπολη των κόμικς. Δεν είναι όμως η «Μητρόπολη» του Σούπερμαν, μολονότι ο ουρανοξύστης, ως νεοϋρκέζικο χαρακτηριστικό, υλοποιεί και το είδος των γήινων εμποδίων που μπορεί να υπερπηδήσει αυτός (όπως εικονίζεται στο πρώτο κιόλας τεύχος, όπου δεν φαίνεται καλά αν πετάει ή μετεωρίζεται). Η πόλη, γενικότερα, όπως έχει εξελιχθεί στην Αμερική της δεκαετίας του ’30, με την εσωτερική μετανάστευση που σημειώνεται στις ΗΠΑ, μνημονεύεται ζωντανά στις σχετικές αναλύσεις, που κάνουν λόγο για τους ουρανοξύστες που ξεπετάγονται κάθε μέρα και για την αγωνία του πληθυσμού να ξεπεράσει το σοκ της εγκατάστασης στις μεγαλουπόλεις που γίνονταν τώρα ο νέος χώρος διαβίωσής του. (Collar, 1987: 175-176). Όλα είναι στημένα και περιμένουν τον Σούπερμαν… Αυτός «ήρθε στον κόσμο» –κυριολεκτικά– στη μικρή πόλη Smallville, φτάνοντας από τον πλανήτη Krypton, αλλά «πατρίδα» του είναι το Κλίβελαντ, όπως αυτό αναφέρεται στα πρώτα τεύχη. Η πόλη αυτή είναι άλλωστε η γενέτειρα των δημιουργών του Jerry Siegel και Joe Shuster. Αργότερα εισάγεται η μεταφορική πολεωνυμία «Μητρόπολη» (Gorman, 1987: 178-181). Σημειώνουμε εδώ, πως κατά την περίοδο της ακμής του, το Κλίβελαντ ήταν η πόλη που είχε από το 1929, έως το 1967, τον ψηλότερο ουρανοξύστη στην Αμερική, εκτός Νέας Υόρκης, τον Terminal Tower (52 όροφοι, 238 μέτρα), του οποίου η κατασκευή απαίτησε χωματουργικές εργασίες που υπολείπονταν σε όγκο μόνο απέναντι σ΄ εκείνες της Διώρυγας του Παναμά. Κατά την περίοδο αυτή, το Κλίβελαντ ανταγωνιζόταν με επιτυχία το Πίτσμπουργκ και το Σικάγο ως βιομηχανικό και χρηματο-οικονομικό κέντρο. Νωρίτερα, το 1879, το Κλίβελαντ, είχε γίνει η πρώτη πόλη στον κόσμο με δημόσιο ηλεκτροφωτισμό των δρόμων. Στο Κλίβελαντ, άλλωστε λειτούργησε και το πρώτο διυλιστήριο των ΗΠΑ. Ωστόσο η πόλη έπεσε σε παρακμή στις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα και μάλιστα χρεοκόπησε το 1978 (Στοιχεία από Guides Bleus). Ο Σούπερμαν λοιπόν «παρεμβαίνει» από το 1933/1934 αλλά κυρίως από το 1939 παντού όπου καλείται. Σώζει τους εργάτες κατασκευής των ουρανοξυστών από τα θανατηφόρα ατυχήματα αλλά διευρύνει την ακτίνα δράσης του και εκτός Μητροπόλεως. Στα τεύχη «προφητεύονται» όλα τα γεγονότα που θα λάβουν χώρα στις πόλεις των ΗΠΑ. Θα μπορούσε να το διατυπώσει κανείς μεγαλόστομα προσθέτοντας «από τη δολοφονία του Κένεντι στο Ντάλας έως την 11η Σεπτεμβρίου 2001 της Νέας Υόρκης». Μπορούμε βέβαια να παραβλέψουμε τη συμπωματική αναφορά της δολοφονίας κάποιου Τζακ Κένεντι στο πρώτο κιόλας τεύχος αλλά οι καταστροφές στη Μητρόπολη (Jurgens et al., 1994) και η σωτηρία από το Μπόινγκ που παρεξέκλινε της τροχιάς του (Simonson et al., 1994), ήδη από 1994, είναι ενδιαφέροντα στοιχεία. Η Νέα Υόρκη, ως Μητρόπολη, είναι μια κατ’ εξοχήν πόλη του πιθανού. Άλλωστε, οι εκδόσεις του Σούπερμαν ήδη από τη «δεκαετία του ’70 αντικατοπτρίζουν την αυξανόμενη αγωνία απέναντι στην τρομοκρατία, στο εσωτερικό των ΗΠΑ και σε διεθνές επίπεδο, πράγμα που αποτελούσε μια σχεδόν συνεχή αίσθηση απειλής που φαίνεται να επικρέμαται στη σύγχρονη αμερικανική πόλη. Μερικά τεύχη [της δεκαετίας αυτής] παρουσιάζουν καταστροφές με βόμβες και άλλα τρομερά μέσα που κρατούν τη Μητρόπολη και την Αμερική σε ομηρία, μέχρι να επέμβει ο Σούπερμαν» (Eagan, 1987: 94). Η εικόνα της πόλης του Σούπερμαν (εκτός από τις δικαιολογημένες «φανταστικές» σχεδιαστικές αποδόσεις) προβάλλει την ιδεολογία του «κανονικού». Αλήθεια, δε θα έπρεπε «κανονικά» να του στηθεί ανδριάντας όταν εγκαταλείψει το μάταιο τούτο κόσμο; Σε ποιους γίνεται αυτή η τιμή στο δημόσιο χώρο; Oι σύγχρονες εκδόσεις, με εξαιρετικά φροντισμένο –όμορφο αλλά τυποποιημένο– σχέδιο, παρέχουν ωραίες απόψεις της μεγαλούπολης. όπως με παρόμοιο εικονογραφικό στυλ, ο Batman και ο Spiderman. Οι θηριώδεις απολήξεις των υδρορροών (gargoyles) του ουρανοξύστη της Chrysler, που μας είχε διδάξει η Margaret Bourke-White, και τα μεγαλειώδη ακροκέραμα άλλων κτιρίων αποτελούν ενδιάμεσες σχεδιαστικές λύσεις προσγείωσης των υψιπετών ηρώων. Κάτω στη γη συμβαίνουν εξίσου ενδιαφέροντα πράγματα: συζητήσεις για την πόλη και σχόλια για τις γειτονιές και, σε μικρές δόσεις, απεικόνιση διαδηλώσεων. Ο Eisner μας λέει τι πρέπει να κάνουμε για να αυξήσουμε τη δόση. Κοντινά πλάνα σε μικρά αθώα πράγματα. Αντί για συμπεράσματα: Οι φωτεινές πόλεις των Schuiten και Peeters Στο πλαίσιο του σχολιασμού, της επίκρισης ή της ειρωνείας για τη σύγχρονη πόλη η σειρά «Οι πύλες του πιθανού» (Les portes du possible) των Schuiten και Peeters που δημοσιεύεται σε μεγάλες δισέλιδες συνέχειες το πρώτο εξάμηνο του 2005 στο περιοδικό Courrier international αποτελεί ένα υπόδειγμα. Οι δημιουργοί αυτοί είναι γνωστοί από τις «Σκοτεινές πόλεις» τους της δεκαετίας του ’80. Τα αρχιτεκτονήματα και η ζωή στην «πόλη των πόλεων» την Ουρμπικάνδη (Schuiten & Peeters, 1985) γοήτευσαν πολλούς. Ολόκληρο το έδαφος της φανταστικής χώρας είναι οργανωμένο σε πόλεις. Πόλεις και μόνο πόλεις. Ο λαός των σκοτεινών πόλεων ενστερνίζεται το νόημα του ρητού «Οι άνθρωποι στις πόλεις και η εξοχή για τα σκυλιά». Η πολεοδομία και η αρχιτεκτονική βρίσκονται στο κέντρο της αφήγησης. Ο λεξικογραφημένος «οδηγός των πόλεων» ταξινομεί με χιούμορ τα δεδομένα της γεωγραφίας και της κουλτούρας των σκοτεινών πόλεων (Schuiten & Peeters, 1996). Σε μια άλλη κλίμακα, με τη σειρά «Οι πύλες του πιθανού», οι πόλεις ξαναμπαίνουν στο επίκεντρο της κριτικής των δυο βέλγων δημιουργών: Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις Βρυξέλλες μετατρέπεται σε χώρο υποδοχής παραθεριστών που επωφελούνται από την πλαζ που έχει αναπτυχθεί μπροστά στο κτίριο του, αφού, από τη στιγμή που όλα μπορούν να γίνουν διαδικτυακά και εικονικά (virtual) δεν χρειάζονται πια αίθουσες συνεδριάσεων (Schuiten & Peeters, 2005c: 26-27). Η Γερμανία μάς βάζει τα γυαλιά σε ζητήματα ανακύκλωσης στο επίπεδο του καταναλωτή, αφού η κοινωνία μας δεν μπορεί να περιορίσει την καταναλωτική και συσκευαστική μανία. Στο Ντάρμστατ, δεκάδες δοχεία απορριμμάτων εξειδικεύονται, με σωστά σύμβολα, στην υποδοχή της μεγάλης ποικιλίας των απορριμμάτων. Έτσι δεν θα μπερδεύουμε στο μέλλον καφέ-κίτρινα μπουκάλια πετώντας τα στον ίδιο κάδο με τα κιτρινο-καφέ (Schuiten & Peeters, 2005e: 44-45). Μια μεγάλη εκδήλωση μεταθανάτιας κοινωνικής ανισότητας απασχολεί τους δημιουργούς που μάλιστα συνδυάζεται με την εξέλιξη της φωτοαγαλματικής τέχνης. Όπως παλιά –είμαστε στο 2030 – με το κινητό απαθανάτιζες και διαβίβαζες μια φωτογραφία, με ανάλογα μέσα παράγονται τώρα ανδριάντες σε διάφορα υλικά, σε διάφορα μεγέθη και με διάφορες πόζες. Έτσι οι πλούσιοι έχουν την ευκαιρία να εγκαθιστούν όμορφα υπερμεγέθη προκάτ μνημεία στα πάρκα ταφής προσωπικού (Schuiten & Peeters, 2005b: 28-29). Με στόχο την ταχτοποίηση ενός πλήθους από εκκρεμότητες όπως 1) η ένταξη της καρδιάς της Ευρώπης, που είναι η Ελβετία, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, 2) η κατακόρυφη ανάπτυξη της πόλης, παλιό σχέδιο του Λε Κορμπυζιέ, 3) η οικιστική/στεγαστική αξιοποίηση των γεφυρών και κυρίως το πάντρεμα φύσης και πόλης, οι πολυάριθμες ελβετικές γέφυρες πολυκατοικιοποιούνται (Schuiten & Peeters, 2005d: 54-55). Σε λίγο η Ευρώπη θα μοιάζει με ελληνόπολη. Ως τότε θα αναμένουμε. Με τις αναμονές του Αρκά. Και τις αβεβαιότητες της ελληνικής πόλης, της πολεοδομίας της και της αρχιτεκτονικής της. ---------------------------------------------------------- ξεπατικοτούρα από εδώ: http://www.geocities.com/irentzos/comix3.htm Βιβλιογραφία Alessandrini, G., (1978), L’homme de Chicago, Neuilly-sur-Seine, Dargaud Auster, Paul, (1995), Cité de verre, Actes Sud Block, Lawrence, (2004), «The Mean Streets of Gotham», στο Ed Brubaker, Greg Rucka, Michael Lark, Gotham Central – In the Line of Duty, (Εισαγωγή χωρίς σελιδαρίθμηση), DC Comics Bouden, Tom, (χωρίς), Kid City, Le maître des rats, Dupuis Burgess, Ernest W. (1925/2000),“The Growth of the City: An Introduction to a Research Project” [From Robert Park et al., The City (1925)] v. Richard T. LeGates and Frederic Stout [Ed. by:], The City Reader, Routledge, 2000(2) Carin, Francis, François Rivière & Gabrielle Borile, (2001) Victor Sackville- L’Otage de Barcelone, Bruxelles, Le Lombard Caza, (2001a), «Στάχτες », 9 (Ενάτη Τέχνη/Ελευθεροτυπία), 43, 11 Απριλίου 2001 Caza, (2001b), «Ισημερία», 9 (Ενάτη Τέχνη/Ελευθεροτυπία), 48, 16 Μαΐου 2001 Collar, Stuart, (1987), «Why is Superman such a Square?» στο Dennis Dooley & Gary Engle, Superman at Fifty – The Persistence of a Legend, Cleveland, Octavia, 1987. Conroy, Mike, (2004), Comic Book Action Heroes, London,Collins & Brown Cosgrove, Denis & Stephen Daniels [Ed.], (1988), The Iconography of Landscape, Cambridge Disney, Walt, (1973a), Topolino, 909/20 Aprile, 1973, Mondadori Disney, Walt, (1973a), Topolino, 944/30 Dicembre, 1973, Mondadori Disney, Walt, (2004), Ο βίος και η πολιτεία του Σκρουτζ Μακ Ντακ [του Ντον Ρόσα], Νέα Ακτίνα Eagan, Patrick L., (1987), "A Flag with a Human Face" στο Dooley, Dennis & Gary Engle, Superman at Fifty – The Persistence of a Legend, Cleveland, Octavia Eisner, Will, (2003), “Foreword” στο Weiner, Stephen, The Rise of the Graphic Novel, New York, Nantier, Beall, Minoustchine Eisner, Will, (2004), Graphic Storytelling & Visual Narrative, Poorhouse Press, Tamarac, Fla, 1996 (20048) Foster, David William, (2002), Mexico City in Contemporary Mexican Cinema, Univ. of Texas Press, 2002 Gaumer, P., (2002), La BD, Larousse Ghion-Vanam, (1971), Mr Magellan - Hold-up au Vatican, Editions du Lombard, Bruxelles Giardino, Victoria, (1999), Max Fridman – Rhapsodie hongroise, Glénat Gorman, Tom, (1987), “Are you a True Fan of Superman?”, στο Dooley, Dennis & Gary Engle, Superman at Fifty – The Persistence of a Legend, Cleveland, Octavia Jackson, Peter, (1989), Maps of Meaning, Routledge Jodorowsky, Alexandro & Fred Beltran, (1999) Megalex- L’anomalie, Les Humanoïdes Associés, Genève Jurgens, D. et al., (1994.), Superman, The Battle for Metropolis, 90, June 1994 Lutes, Jason, (2000), Berlin, 8/December 2000, Montreal, Drawn & Quarterly Μαλανδράκης, (2001), «Οι αριστοκράτες των κόμικς», 9 (Ενάτη Τέχνη/Ελευθεροτυπία), 36, 21 Φεβρουαρίου 2001 Miller, Frank, (1998), Sin City [Αμαρτωλή πόλη], Αθήνα, Μαμούθ Comix Μπελβίλ, Δημήτρης, (2001), «Η αναρχία ζει στα underground κόμικς», 9 (Ενάτη Τέχνη/Ελευθεροτυπία), 60, 8 Αυγούστου 2001 Όστερ, Π., (1991), Γυάλινη πόλη, Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος. Phillips, Gary & Shawn Martinbrough, Angel Town, 3, March 2005 Redolfi, Tommy, (2004), La Perpective Nevski, Paquet Rosenthal, Marc, (2004), “Convergence” στο Blab, 15, Autumn 2004, Seattle de Rosnay, Joël, (1975), Le macroscope – Vers une vision globale, Paris, Editions du Seuil Sacco, Joe, (2004), The Fixer – A Story from Sarajevo, Jonathan Cape, London Sheibling, Jacques, (1994), Qu’est-ce que la géographie ?, Hachette Schuiten & Peeters, (1985), La fièvre d’Urbicande, Casterman Schuiten & Peeters, (1996), Le guide des cités, Casterman Schuiten & Peeters, (2005b), «Les pieges de l’immortalité», στο Courrier international, 746/17-23 février 2005 Schuiten & Peeters, (2005c), «Le triomphe d’Europark», στο Courrier international, 748/3-9 mars 2005 Schuiten & Peeters, (2005d), «Une nouvelle centralité», στο Courrier international, 750/17-23 mars 2005 Shurmer-Smith, P., [Ed.], (2002), Doing Cultural Geography, Sage Publications, 2002 Schuiten & Peeters, (2005a), La fièvre d’Urbicande, Casterman, 1985 Simonson, L. et al., (1994), Superman – The Man of Steel, 38/Nov. 1994 Taniguchi, Jiro, (2004), The Walking Man, Tarragona, Fanfare /Ponent Mon Tome & Janry, Spirou à Moscou, Dupuis, 1990/2004 Τσούκης, Γ. (2003), «Τα άστρα προβλέπουν για σας», στο Σημεία και τέρατα, Απρίλιος 2003, 9η Διάσταση URL1: http://www.mycomicspage.com/free/comics_list_pop.html Weisinger, Mort [Ed.], (1963), Superman, (The City of Super People), 158, January 1963 -------------------------------------------------------------------------------- [1] Για όσους αγαπούν τα θέματα πολεωνυμίας η πόλη αυτή αποτελεί ένα έξυπνο παράδειγμα. Η «αμαρτία» βρίσκεται και στο ίδιο το όνομά της (επειδή δηλαδή άλλαξε), αφού πρώτα αυτό ήταν “Basin City”, όπως γράφει ο χάρτης, αλλά κανείς δεν την αποκαλεί τώρα έτσι. «Παλιά η Σιν Σίτυ είχε μαζέψει όλους τους χρυσοθήρες και σύντομα θα γινόταν πόλη φάντασμα. Ο Γέρο-Ρορκ κατέβασε μιαν ιδέα. Ξόδεψε και την τελευταία του δεκάρα εισάγοντας π[όρ]νες πολυτελείας από τη Γαλλία και από τέτοιες χώρες. Το νέο διαδόθηκε και πολύ γρήγορα. Η Σιν Σίτυ έγινε η πιο καυτή στάση της Δύσης. (Miller, 1998) (χωρίς σελιδαρίθμηση).