Αναζήτηση στην Κοινότητα

Το φετινό Comicdom Con Athens τιμά το ιταλικό κόμικ, όμως το ελληνικό στοιχείο δεν γίνεται να λείπει από το φεστιβάλ. Έτσι, μιλήσαμε με καλλιτέχνες τριών διαφορετικών γενεών για το σύγχρονο ελληνικό κόμικς και την εξέλιξή του μέχρι σήμερα. Αγγελική Σαλαμαλίκη Με άρωμα Ιταλίας έρχεται το Comicdom Con Athens 2023 στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων, το τριήμερο 12-14/5. Η συμβολή των Ιταλών στην ένατη τέχνη είναι αδιαμφισβήτητη, έτσι το μεγαλύτερο φεστιβάλ κόμικς στην Αθήνα αποφάσισε να τιμήσει μερικούς από τους σημαντικότερους δημιουργούς του είδους με εκθέσεις και ειδικά αφιερώματα. Στη φετινή διοργάνωση θα έχουμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε τον σεναριογράφο κόμικς Tito Faraci που, ως τιμώμενος διεθνής προσκεκλημένος, θα επισκεφτεί το φεστιβάλ για μία συζήτηση-αναδρομή στη μακρά καριέρα του και θα παραλάβει βραβείο για τη συνολική προσφορά του στην τέχνη των κόμικς. Παράλληλα, το Comicdom συνεργάζεται με το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών για τη φιλοξενία δύο πρωτότυπων εκθέσεων: Με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Ίταλο Καλβίνο, στήνεται η πολύπλευρη έκθεση "Calvino Immaginario – Οι Φανταστικοί Κόσμοι του Italo Calvino", που ζωντανεύει σε παγκόσμια πρεμιέρα στην Αθήνα τους φανταστικούς κόσμους του Ιταλού συγγραφέα, ενώ στην έκθεση "Fumetti dal Mare – Κόμικς από τη Θάλασσα", έξι διεθνείς καλλιτέχνες από Αλβανία, Ιταλία, Ελλάδα και Γαλλία παρουσιάζουν έργα εμπνευσμένα από τη θάλασσα. "Calvino Immaginario – Οι Φανταστικοί Κόσμοι του Italo Calvino" Φυσικά, από το πρόγραμμα δεν λείπουν τα αφιερώματα σε σύγχρονους Έλληνες δημιουργούς όπως η έκθεση για την Αγγελική Σαλαμαλίκη, καθώς και προβολές animation, εργαστήρια για κάθε ηλικία, διαγωνισμοί, πάνελ και πολλά άλλα events που γιορτάζουν τη διεθνή ένατη τέχνη. Σε αυτό το πλαίσιο, μιλήσαμε με Έλληνες δημιουργούς από τρεις διαφορετικές γενιές, τον Τάσο Αποστολίδη (1947), τον Γιάννη Ρουμπούλια (1982) και τη Μαρία-Όλια Ντακογιάννη (1995), για την πρώτη τους επαφή με τον κόσμο της ένατης τέχνης, τις επιρροές και τις αγαπημένες τους ιστορίες. Ποια ήταν η πρώτη σας επαφή με τον κόσμο των κόμικς; Τάσος Αποστολίδης: Ως αναγνώστης, τα "Μίκυ Μάους" στη δεκαετία του ΄50. Ως σεναριογράφος, στη δεκαετία του ΄80, οι "Κωμωδίες" του Αριστοφάνη σε κόμικς με εικόνες του Γιώργου Ακοκαλίδη, που φέτος συμπληρώνουν 40 χρόνια συνεχούς κυκλοφορίας. Γιάννης Ρουμπούλιας: Από πολύ μικρή ηλικία οι γονείς μου, βλέποντας το ενδιαφέρον που είχα για τις ιστορίες φαντασίας και τα κινούμενα σχέδια, φρόντιζαν να με τροφοδοτούν οι ίδιοι με πολύχρωμα κόμικς διαφόρων ειδών. Ειδικά την εποχή που άρχισα να μαθαίνω να διαβάζω, ο Σπάιντερμαν, ο Σούπερμαν και άλλοι, μου κρατούσαν συντροφιά μέσω των ιστοριών τους και με βοηθούσαν να σχηματίσω ξεκάθαρες εικόνες για το "καλό” και το "κακό”. Ωστόσο όταν ο πατέρας μου ένα καλοκαίρι μου αγόρασε ένα ελληνικό τεύχος "Super Conan", ήταν η καθοριστική στιγμή όπου τα κόμικς με κέρδισαν για πάντα και ο Κόναν ο Βάρβαρος έγινε ένας από τους πλέον αγαπημένος μου χαρακτήρες. Από μικρός είχα συνηθίσει τους πολύχρωμους, ατσαλάκωτους υπερήρωες με τα αδαμάντινα ιδανικά που έμοιαζαν με σύγχρονους ημίθεους. Ωστόσο ο Κόναν, σχεδόν ημίγυμνος και χωρίς υπερφυσικές δυνάμεις, είχε μια λαχτάρα για ζωή που στα μάτια μου τον έκανε να ξεχωρίσει από κάθε άλλον. Κάπου εκεί κατάλαβα πως θα ήθελα για πάντα να διαβάζω τις περιπέτειές του μα και να σκαρφίζομαι και δικές μου, ακονίζοντας τη φαντασία μου στο έπακρο. Μαρία-Όλια Ντακογιάννη: Η σχέση μου με τα κόμικς ξεκίνησε από τη θέση του αναγνώστη και μάλιστα ήταν από τα πρώτα μου ερεθίσματα στον κόσμο του διαβάσματος. Θυμάμαι να περνώ όλη μου την παιδική ηλικία με ένα κόμικ στο χέρι, προσπαθώντας να ξεφυλλίσω τις σελίδες κάποιας περιπέτειας με φόντο τη Λιμνούπολη ή το γαλατικό χωριό ενώ έτρωγα καρπούζι, κάποιο καλοκαίρι στη βεράντα των παππούδων μου. Είναι μια εμπειρία που έχω συνδέσει με την αθωότητα και την ανεμελιά, παρότι αυτή η συνήθεια δεν άλλαξε όσο μεγάλωνα, μάλλον φούντωνε μέσα μου την επιθυμία να διεισδύσω περισσότερο σε αυτό τον κόσμο που τόσο με είχε συγκινήσει. Τη δεκαετία του 1980 ξεκίνησε τη συγγραφική του πορεία ο Τάσος Αποστολίδης, μεταφέροντας τις "Κωμωδίες" του Αριστοφάνη σε κόμικς με εικονογράφηση από τον Γιώργο Ακοκαλίδη, που φέτος συμπληρώνουν 40 χρόνια συνεχούς κυκλοφορίας. Πώς βλέπετε τη σύγχρονη καλλιτεχνική σκηνή στην ένατη τέχνη; Τι έχει αλλάξει στις πεποιθήσεις και τις προσεγγίσεις των δημιουργών; Τ.Α.: Βλέπω μεγάλη εξέλιξη από τους δημιουργούς και μεγάλη τόλμη από τους εκδότες. Τα θέματα είναι πιο ψαγμένα, οι εικόνες το ίδιο. Επίσης είναι εμφανής η προσπάθεια προσωπικής γραμμής. Ευτυχώς ξεφύγαμε από το στάδιο των μιμήσεων. Υπάρχουν πολλοί ταλαντούχοι νέοι δημιουργοί και με τη δυνατότητα της τεχνολογίας μπορούν εύκολα πια να δείξουν τη δουλειά τους. Ένα άλλο χαρακτηριστικό που διαφαίνεται είναι ότι νέοι δημιουργοί παράγουν για το κοινό, για να διαβαστούν και όχι για να κάνουν το κέφι τους ή να δείξουν μόνο τις ζωγραφικές τους ικανότητες. Γ. Ρ.: Καθώς περνάει ο καιρός και μεγαλώνω σε ηλικία, διαπιστώνω πως οι νεότεροι δημιουργοί σφύζουν από ταλέντο και όρεξη για δουλειά. Είναι πολύ ελπιδοφόρο να βλέπεις όλο και περισσότερο νέο κόσμο να εκφράζεται μέσω της τέχνης. Ταυτόχρονα, σε αντίθεση με τα παλιότερα χρόνια που όσοι ασχολούνταν με καλλιτεχνικά επαγγέλματα κατά κάποιον τρόπο αντιμετωπίζονταν ως ταμπού ή παρίες, ενώ πλέον αντιμετωπίζονται σαν επαγγελματίες που κερδίζουν τα προς το ζην από την τέχνη τους. Ωστόσο οι σημαντικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε ως κλάδος σε διάφορους τομείς δεν παύουν να υπάρχουν. Όσο όμως μεγαλώνει η κοινότητά μας πιστεύω πως η ελληνική σκηνή κόμικς μόνο προς τα πάνω μπορεί να πάει. Είμαι της γνώμης πως μόνο η φαντασία μπορεί να κάνει τη διαφορά στο οτιδήποτε. Μ. Ν.: Σε σταθερά ανοδική πορεία και με αξιοσημείωτη συνέπεια στην ποιότητα παρά τη ραγδαία ποσοτική αύξηση των παραγόμενων έργων. Η σκηνή είναι ιδιαίτερα ενεργή και έχει αρχίσει να διεισδύει και σε διαφορετικούς χώρους μέσα από ένα δυναμικό δίκτυο συνεργασιών. Για τις πεποιθήσεις και προσεγγίσεις των δημιουργών δεν είμαι τόσο σίγουρη, έχω την εντύπωση πως παρουσιάζονται πιο ευέλικτοι και προσαρμοστικοί και ακολουθούν τις εξελίξεις, τη ζήτηση και τις ανάγκες των αναγνωστών τους για πιο περίπλοκα ή και δύσκολα θέματα, και πιο συμπεριληπτικές ιστορίες. Εάν παρατηρώ κάτι είναι πως δίνεται πλέον ιδιαίτερη προσοχή σε ζητήματα τεκμηρίωσης και έρευνας ακόμη και σε ιστορίες μυθοπλασίας, όλες οι εκδόσεις είναι πολύ προσεγμένες και οι καλλιτέχνες επιχειρούν να αναλαμβάνουν δουλειές με εντυπωσιακό όγκο και μεγάλο βαθμό δυσκολίας. Στα τέλη των 90s ο Γιάννης άρχισε να αναγνωρίζεται από την εγχώρια σκηνή και σήμερα είναι ένας από τους πιο καταξιωμένους Έλληνες εικονογράφους. Με τα social media και την αύξηση της απόσπασης προσοχής ειδικά στις μικρότερες ηλικίες, πολλοί παρατηρούν μια αποστροφή από την ανάγνωση. Τι ισχύει για τα κόμικς; Πιστεύετε ότι οι αναγνώστες τα προτιμούν αντί ένα λογοτεχνικό βιβλίο και γιατί; Τ.Α.: Αυτό άρχισε να διαφαίνεται από το 2000 και μετά, αλλά δεν είναι μόνο φαινόμενο ελληνικό. Τα κόμικς είναι πιο κοντά στην εικόνα που μας έχει κατακλύσει, αναπτύσσονται με λιγότερο λόγο και αυτό τα φέρνει πιο κοντά στις προτιμήσεις του νεανικού κυρίως κοινού. Η αισθητική των σχολικών βιβλίων έχει παίξει τον ρόλο της, απωθώντας τα παιδιά από το βιβλίο. Πάντως δεν συγκρίνονται τα είδη. Ο αναγνώστης που του αρέσει η λογοτεχνία θα την αναζητήσει, αυτό δεν εμποδίζει να διαβάζει και κόμικς ίσως μια άλλη στιγμή, με άλλη ευκαιρία. Γ. Ρ.: Προσωπικά πιστεύω πως όποιος θέλει να ασχοληθεί, θα το κάνει δίχως δεύτερες σκέψεις. Πριν τα social media ήταν η τηλεόραση, τα video games κ.τ.λ. Πάντα υπήρχαν και πάντα θα υπάρχουν μέσα που αποσπούν την προσοχή. Όλα είναι θέμα παιδείας, γούστου και προσαρμογής στα νέα δεδομένα της εκάστοτε εποχής. Δεν διαβάζουν όλοι βιβλία, όπως δε διαβάζουν όλοι κόμικς. Υπάρχουν και άνθρωποι που δεν ασχολούνται καν με τα social media. Μπορεί τα μικρά τεύχη των είκοσι σελίδων (comic books) να μην κάνουν τα εξωπραγματικά νούμερα που έκαναν κάποτε ανά εβδομάδα, μα οι μεγαλύτεροι τόμοι με ολοκληρωμένες ιστορίες (graphic novels) έχουν αναπτύξει μια δυναμική παρόμοια με αυτή των κλασικών βιβλίων τα τελευταία χρόνια. Πλέον έχουν μπει δυναμικά στο παιχνίδι και τα ψηφιακά κόμικς. Μια μορφή τέχνης μπορεί να επιβιώσει με την εξέλιξη και την ανάπτυξή της. Οτιδήποτε μένει στάσιμο και απαράλλαχτο, δυστυχώς είναι καταδικασμένο να εκλείψει κάποια στιγμή. Όσο παράγουμε ποιοτικές και πρωτότυπες ιστορίες που έχουν κάτι να πουν στο αναγνωστικό κοινό, η πεποίθησή μου είναι πως θα ανανεώνεται και το ενδιαφέρον του. Μ. Ν.: Είμαι από τους αναγνώστες που πιστεύουν πως η διαδικασία ανάγνωσης ενός κόμικ και ενός βιβλίου μπορεί να είναι το ίδιο ανάλαφρη και ευχάριστη, ανεξαρτήτως εάν απαιτεί τα ίδια επίπεδα συγκέντρωσης και προσήλωσης. Και στα δύο είδη η γραφή μπορεί να είναι πυκνή, ανιαρή, φλύαρη, να έχει καλή ή κακή ροή. Η εικόνα ενός κόμικ που κάπως διευκολύνει το μάτι και τη φαντασία δε σημαίνει πως δεν είναι επιφορτισμένη με πολλά επίπεδα πληροφορίας, πως δεν απαιτεί αντίστοιχη προσπάθεια από τον αναγνώστη για την αποκωδικοποίηση των νοημάτων της. Για την απόλαυση ενός κόμικ χρειάζεται παρατήρηση, κριτική σκέψη, συγκέντρωση, συνθετική ικανότητα κ.ά. Επίσης υπάρχουν πολλά διαφορετικά είδη κόμικς και αναγνωστικές προτιμήσεις, πολλές δημιουργίες χρειάζονται μέρες για να διαβαστούν και να αφομοιωθούν. Ίσως φαίνεται πιο εύκολο στην εποχή της εικόνας και της ταχύτητας να διαβάσει κανείς ένα κόμικ, όμως στην πραγματικότητα, η εικόνα δεν εξυπηρετεί την εξοικονόμηση χρόνου και ενέργειας, είναι απλώς ένας διαφορετικός τρόπος διαχείρισης και παρουσίασης της πληροφορίας, που δεν θα πρέπει να προσπερνάμε επιπόλαια ή βιαστικά. Η Μαρία-Όλια Ντακογιάννη ανήκει στη νέα φουρνιά Ελλήνων καλλιτεχνών. Τι συμβουλή θα δίνατε σε ένα νέο καλλιτέχνη που θέλει να ασχοληθεί με τα κόμικς; Τ.Α.: Να προσέξει πολύ το σενάριο και να μάθει πώς γράφεται. Να κάνει πολλή έρευνα γύρω από το θέμα του πριν τραβήξει την πρώτη του γραμμή. Να μη βιάζεται να ''απεικονίσει'', αλλά να είναι σίγουρος ότι η εικόνα του θα πατήσει πάνω σε ένα καλά δομημένο σενάριο. Τόσο στα κόμικς όσο και στα graphic novels το μοίρασμα της προσοχής και του ενδιαφέροντος ανάμεσα στο σενάριο και στην εικόνα είναι 50:50. Γ. Ρ.: Πρώτα απ’ όλα να αγαπάμε από τα βάθη της ψυχής μας αυτό που κάνουμε. Πρέπει να έχουμε υπομονή, επιμονή και να μελετάμε πολύ. Να εξασκούμαστε σταθερά κάθε μέρα, έστω και λίγο. Να μην απογοητευόμαστε από τα λάθη μας, μα να μαθαίνουμε από αυτά. Να επιχειρούμε με κάθε τρόπο να τελειώνουμε ένα έργο μας ακόμη κι αν δεν προέκυψε το καλύτερο αποτέλεσμα που θα θέλαμε. Είναι πάρα πολύ σημαντικό τα ολοκληρώνουμε ένα έργο πριν ξεκινήσουμε κάποιο άλλο. Έτσι αποκτάμε μεγαλύτερη εμπειρία. Θέλει γερό στομάχι ο καλλιτεχνικός χώρος, μα δεν πρέπει να τα παρατάμε ποτέ αν πιστεύουμε στη δουλειά και στο μεράκι μας. Να μη διστάζουμε να βοηθάμε ή και να προστατεύουμε λιγότερο έμπειρους από εμάς. Δίνοντας κάτι πίσω στην κοινότητα, έστω και μια συμβουλή, βοηθάμε στο να γίνουμε καλύτεροι σαν σύνολο. Αν τα κάνουμε όλα αυτά υπάρχει μια πάρα πολύ μεγάλη πιθανότητα να γίνουμε εξαιρετικοί και σεβαστοί καλλιτέχνες. Μ. Ν.: Να γράφει και να εικονογραφεί τις ιστορίες που θα ήθελε ο ίδιος να διαβάσει ως αναγνώστης. Τα θέματα που τον απασχολούν, τα συναισθήματα και τις σκέψεις που θα ήθελε να μοιραστεί. Η αυθεντικότητα είναι το παν σε κάθε τέχνη και είναι κατά την άποψη μου και αυτό που φέρνει την αναγνώριση και την επιτυχία. Το να δημιουργείς από την καρδιά σου και όχι με κριτήριο κάποια τάση ή τι πιστεύεις ότι είναι αρεστό ή δημοφιλές μεταξύ των αναγνωστών. Οι αναγνώστες σου θα σε ακολουθούν όσο είσαι πιστός στον εαυτό σου και δείχνεις ότι έχεις πάθος για αυτό που κάνεις. Στην τελική ο πρώτος και πιο δύσκολος αναγνώστης που πρέπει να "πείσεις” είναι ο ίδιος σου ο εαυτός, που διαβάζει κόμικς και αγαπάει αυτή την τέχνη και είναι απαιτητικός και τελειομανής, περιμένοντας να συγκινηθεί. Θα συμβούλευα ένα νέο δημιουργό να τολμά, να παίρνει ρίσκα, να εκτίθεται, να προσπαθεί ξανά και ξανά, να μην αποθαρρύνεται, να αποδέχεται με σεβασμό την κριτική όσο εξελίσσεται και βελτιώνεται, να μην το βάζει κάτω. Σταθμός για την καριέρα του Αποστολίδη υπήρξε το "Χαμένο φάσμα", ένα ατμοσφαιρικό κόμικ-άλμπουμ με καρέ βγαλμένα από φιλμ νουάρ. Το βρίσκετε δύσκολο να εντοπίσετε κοινά σημεία με έργα που δεν ανήκουν στη δική σας φουρνιά καλλιτεχνών; Τ.Α.: Μα το ''εικονογραφήγημα'' είναι η τέχνη της αφήγησης με λόγο και εικόνα. Προφανώς υπάρχουν κοινά σημεία. Μπορεί να προχώρησαν κάποια πράγματα αλλά η σωστή περιγραφή χαρακτήρων, η τοποθέτηση του μύθου σε τόπο και χρόνο κ.τ.λ. δε θα αλλάξουν, αφού αποτελούν δομικά στοιχεία της αφήγησης. Γ. Ρ.: Καθόλου! Ο δάσκαλός μου, Σπύρος Ορνεράκης, με έμαθε να κρατώ τους ορίζοντές μου ανοιχτούς και να κοιτώ με ενδιαφέρον ό,τι δίνει μια νέα, φρέσκια πνοή στην τέχνη μας ή να εκτιμώ κάθε τι παλιότερο που την εξέλιξε και την οδήγησε στο σημείο που βρίσκεται τώρα. Σίγουρα υπάρχουν άπειρα διαφορετικά γούστα σε τεχνοτροπίες, θεματικές και τρόπους αφήγησης που είναι αδύνατο να καλυφθούν απόλυτα σε ένα ευρύ φάσμα. Αυτό όμως πιστεύω πως είναι υγιές και δίνει την ευκαιρία σε πολύ κόσμο, καλλιτέχνες και αναγνώστες, να δοκιμάσουν διαφορετικά πράγματα. Αλίμονο αν άρεσαν όλα σε όλους. Μ. Ν.: Ακριβώς το αντίθετο! Θεωρώ πως το ποιοτικό επίπεδο των έργων πολλών νέων δημιουργών δεν υστερεί σε τίποτα από την αφηγηματική ωριμότητα καλλιτεχνών με περισσότερη εμπειρία στο χώρο. Αντίστοιχα, οι μεγαλύτεροι δημιουργοί τείνουν να πειραματίζονται, να δοκιμάζουν καινούρια πράγματα και να παραμένουν επίκαιροι τόσο θεματικά όσο και εικαστικά. Θα έλεγα πως η μια γενιά επηρεάζει και εμπνέει την άλλη. Στη σημερινή κόμικς κοινότητα οι νεότεροι δημιουργοί συνυπάρχουν με τους πλέον καταξιωμένους σε ένα κλίμα σύμπνοιας και αμοιβαίου σεβασμού. Την τελευταία περίοδο ο Γ. Ρουμπούλιας σχεδιάζει τις ιστορίες του "Μυθομάχου", εμπνευσμένες από την Ελληνική Επανάσταση. Τι θα λέγατε ότι εκφράζει περισσότερο τη δική σας γενιά ως δημιουργούς; Τ.Α.: Η πολιτική, οι ιδεολογίες, οι περιπέτειες, ο έρωτας και το χιούμορ. Γ. Ρ.: Η αλήθεια είναι πως δε μπορώ να απαντήσω γενικά για μια ολόκληρη γενιά. Κάθε καλλιτέχνης έχει διαφορετικά ερεθίσματα και προσλαμβάνουσες ως ξεχωριστή προσωπικότητα. Διαφορετικά κίνητρα και όνειρα. Προσωπικά πάντα είχα την ανάγκη να ψυχαγωγώ τον κόσμο γύρω μου με το να αφηγούμαι ενδιαφέρουσες φανταστικές ή κωμικές ιστορίες. Ιστορίες που θα αγαπούσα ο ίδιος αλλά και ιστορίες που θα έδιναν και κάτι πίσω στο κοινό. Για μένα η φαντασία είναι το άλφα και το ωμέγα. Μ. Ν.: Η πολυφωνία και το συνεργατικό πνεύμα. Ο κάθε δημιουργός διατηρεί το δικό του χαρακτήρα και προσπαθεί να διαμορφώσει μια ταυτότητα, χωρίς να εγκλωβίζεται σε αυτή και πάντοτε παρακολουθώντας τις τάσεις που κυριαρχούν στο χώρο και τις δουλειές των συναδέλφων του. Η ποικιλία των ιστοριών και των σχεδιαστικών στυλ είναι ενδεικτική των δυνατοτήτων του μέσου. Παρατηρείται επίσης έντονα η τάση των νέων δημιουργών να ενώνουν τις δυνάμεις τους, να εμπιστεύονται τα σενάρια τους σε άλλους σχεδιαστές ή να μοιράζονται μεταξύ τους τα στάδια της εικονογράφησης, τον χρωματισμό, τον σχεδιασμό των εξωφύλλων. Μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα συλλογικά κόμικς των τελευταίων ετών ανέδειξαν πολύ δυνατά δίδυμα ή ομάδες δημιουργών που ανυπομονούμε να ξαναδούμε σε σύμπραξη. Αναμφίβολα θα έχετε κάποιους αγαπημένους καλλιτέχνες που ίσως επηρέασαν και το έργο σας. Ποιοι είναι αυτοί; Τ.Α.: Προφανώς υπάρχουν κι άλλοι λαμπροί εκπρόσωποι του είδους, αλλά οι δημιουργοί της βελγικής σχολής μου άφησαν βαθύ αποτύπωμα και ίσως επηρέασαν τα πρώτα μου έργα. Γ. Ρ.: Frank Frazetta, John Buscema, Claudio Castellini, Σπύρος Ορνεράκης, Brian Bolland, Sergio Toppi, Jim Steranko, Kentaro Miura, Akira Toriyama, Sean O'Mailey, Bruce Timm, Alex Alice, Juanjo Guarnido και άλλοι πολλοί. Μ. Ν.: Ο πρώτος δημιουργός που λάτρεψα και με ενέπνευσε, όχι μόνο να ασχοληθώ με τα κόμικς αλλά και να σπουδάσω την επιστήμη μου, την αρχαιολογία, ήταν ο Ντον Ρόσα, ο δημιουργός του κόμικ "Ο Βίος και η Πολιτεία του Σκρουτζ Μακ Ντακ". Το "Περσέπολις" επίσης της Μαρζάν Σατραπί ήταν το πρώτο μου "ενήλικο” κόμικ, εκείνο που έστρεψε την προσοχή μου σε ωριμότερες αφηγηματικές φόρμες όπως το graphic novel, και με έκανε να συνειδητοποιήσω πως τα κόμικς μπορούν να είναι πολλά περισσότερα από χιουμοριστικές ιστορίες με παπιά και εκρηκτικούς γαλάτες. Έχω θαυμάσει το συγγραφικό και σχεδιαστικό έργο πολλών ξένων δημιουργών με μια προτίμηση για την ευρωπαϊκή σχολή, χωρίς αυτό να αποκλείει τους Αμερικάνους συγγραφείς και εικονογράφους. Μερικοί αγαπημένοι μου είναι οι Scott McCloud, Craig Thomson, Juan Díaz Canales και Juanjo Guarnido, Alan Moore και Neil Gaiman αλλά και οι Έλληνες Soloúp, Δημοσθένης Παπαμάρκος, Θανάσης Πέτρου, Τάσος Ζαφειριάδης, Γιώργος Γούσης και πολλοί άλλοι. Έχετε αντλήσει στοιχεία και από άλλα είδη τέχνης για τις ιστορίες σας; Τ.Α.: Η λογοτεχνία αλλά και η μουσική βοήθησαν τις αφηγηματικές μου δυνατότητες. Γ. Ρ.: Φυσικά! Λατρεύω ιδιαίτερα τον κινηματογράφο και μάλιστα θεωρώ την κινηματογραφική τέχνη και την τέχνη των κόμικς ξαδέρφια. Η αλήθεια είναι πως ο τρόπος που γράφουμε το σενάριο για κόμικς είναι σχεδόν πανομοιότυπος με ένα κινηματογραφικό σενάριο αν εξαιρέσουμε μερικές μικρές διαφορές. Τόσο στα κόμικς όσο και στον κινηματογράφο παίζουν πάρα πολύ μεγάλο ρόλο το σενάριο\ο λόγος, η σκηνοθεσία, ο φωτισμός, η παλέτα χρωμάτων, ο τρόπος αφήγησης, τα πλάνα, η εκφραστικότητα των ηρώων και άλλα πολλά. Μ. Ν.: Το κόμικ μου "Musicoma: το κόμικ-μιούζικαλ" και η καινούρια μου ιστορία που θα κυκλοφορήσει στο φετινό Comicdom Con, ήταν μια απόπειρα να συνδυάσω τις δύο αγαπημένες μου τέχνες, το κόμικ και τη τζαζ μουσική σε ένα διαδραστικό αφηγηματικό περιβάλλον, όπου παράλληλα με την ανάγνωση του κόμικ μπορούσε κανείς να ακούσει και το πρωτότυπο soundtrack που γράφτηκε ειδικά για τη συγκεκριμένη ιδέα. Σκοπός μου ήταν να μεταφέρω το μουσικό θέατρο και το μιούζικαλ σε μια εμπειρία κόμικ, να δώσω μια ακόμη διάσταση στους χαρακτήρες μου και να προτείνω μια παράλληλη μουσική αφήγηση της ιστορίας μου. Το κόμικ μεταφέρθηκε μάλιστα στο θέατρο φέτος στη σκηνή του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός, όπου παρουσιάστηκε με τη μορφή μουσικοθεατρικής παράστασης σε συνδυασμό με video-art και animation. Το ενδιαφέρον της Μαρίας-Όλιας για την αρχαιολογία της έδωσε την έμπνευση για την αυτοέκδοση "Amorabilia". Υπάρχει κάποιος δημιουργός που θα θέλατε να συνεργαστείτε; Τ.Α.: Υπήρχε, ο Αλέκος Παπαδάτος! Συνεργαστήκαμε στον "Αριστοτέλη" και ίσως συνεχίσουμε. Εμένα με πήραν και τα χρόνια. Στα 76 μου δουλεύω στον "Πλάτωνα". Είμαι, λένε, ο γηραιότερος σεναριογράφος κόμικς στον κόσμο! Γ. Ρ.: Ανέκαθεν ήθελα να κάνω μια συνεργασία σε κάποιο πρότζεκτ με τον καλό φίλο μου Μάνο Λαγουβάρδο. Ο Μάνος είναι ένας από τους αρτιότερους και σπουδαιότερους κατ' εμέ δημιουργούς που δουλεύουν αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα. Το έργο του με εμπνέει να γίνομαι καλύτερος και να μην επαναπαύομαι σε μανιέρες. Ελπίζω στο πλαίσιο της νέας εκδοτικής εταιρείας μου, της Nerdula Creative Lab, να το καταφέρουμε σύντομα. Μ. Ν.: Θα ήθελα πάρα πολύ να συνεργαστώ με τη Γεωργία Ζάχαρη και τη Στέλλα Στεργίου. Θαυμάζω πολύ τη δουλειά τους και ελπίζω κάποτε να έχουμε την ευκαιρία να γράψουμε ή εικονογραφήσουμε από κοινού κάποια ιστορία. Ποια είναι η αγαπημένη σας ιστορία κόμιξ; Τ.Α.: Η "Περσέπολις". Γ. Ρ.: Με σιγουριά θα πω το "Berserk", το σκοτεινό έπος τρόμου και φαντασίας του πρόσφατα εκλιπόντα Kentaro Miura. Μ. Ν.: Αχ, ποτέ δεν μπορούσα να επιλέξω μία μόνο σε αντίστοιχη ερώτηση. "Ο γλύπτης" του McCloud είναι σίγουρα πολύ αγαπημένο μου κόμικ, όπως και το "Daytripper" των Fabio Moon και Gabriel Ba. Έχω και ελληνικά αγαπημένα, ο "Συλλέκτης" του Soloúp σίγουρα, το "Φεστιβάλ" των Γούση, Ζάχαρη και Πανταζή και το" Γρα-Γρού" των Ζαφειριάδη, Παλαβού και Πέτρου. Και το σχετικό link...

To Comicdom φέτος επέλεξε πέντε από τους πιο ανερχόμενους δημιουργούς κάτω των τριάντα ετών που κάνουν τα πρώτα τους βήματα μέσα από τις αυτοεκδόσεις ή παρουσιάζουν τώρα το πρώτο τους επίσημο εκδοτικό εγχείρημα. Για τρεις ημέρες το κέντρο της Αθήνας γεμίζει κόμικς. Από τις 15 έως 17 Απριλίου το Comicdom Con Athens θα παρουσιάσει τη δέκατη έκτη έκδοσή του κι αυτό το καθιστά το μακροβιότερο διεθνές φεστιβάλ που πραγματοποιείται στην Αθήνα και αφορά τα κόμικς. Η φετινή διοργάνωση μάς δίνει ραντεβού σε δύο χώρους, στην Ελληνοαμερικανική Ένωση, που παραδοσιακά φιλοξενεί τα τελευταία χρόνια τις εκθέσεις του φεστιβάλ, τα πάνελ, τα workshops, τις προβολές και τα events, όπως η απονομή των Ελληνικών Βραβείων Κόμικς και ο διαγωνισμός cosplay, και στην πλατεία Κλαυθμώνος, στον υπαίθριο χώρο της οποίας έχουν μεταφερθεί για λόγους ασφαλείας τα καταστήματα κόμικς, οι εκδοτικοί και περισσότεροι από 100 δημιουργούς κόμικς, το σύνολο σχεδόν της ελληνικής σκηνής, που θα παρουσιάσουν τις νέες τους δουλειές. Πέρα από τα βραβεία, το cosplay, τις νέες εκδόσεις και το πιο πρόσφατο έργο των Ελλήνων δημιουργών, ο επισκέπτης θα έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει τρεις ενδιαφέρουσες διεθνείς εκθέσεις. Η κεντρική έκθεση, που φέτος έχει τίτλο «Ο θρύλος της Wonder Woman» και γιορτάζει τα ογδόντα χρόνια από την εμφάνιση της πιο εμβληματικής σούπερ ηρωίδας στην ιστορία των κόμικς, πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Cartoon Art Museum και τη συνεπιμέλεια του Andrew Farago, ο οποίος θα βρεθεί στην Αθήνα για να μιλήσει για την πιο διάσημη αμαζόνα της DC. Στο «Οι ιστορίες μας μάς έφεραν εδώ», τη δεύτερη διεθνή έκθεση, έντεκα μετανάστες και πρόσφυγες από το Τσαντ, τη Γουατεμάλα, την Τζαμάικα, το Καζακστάν, τη Λιθουανία, το Μεξικό, τη Μιανμάρ, το Πακιστάν, τις Φιλιππίνες, το Βιετνάμ και την Υεμένη, που ζουν σήμερα στις Ηνωμένες Πολιτείες, συναντιούνται μέσα από δέκα ιστορίες και εξετάζουν θέματα όπως η φυλή, η θρησκεία, η τάξη, η εκπαιδευτική ανισότητα, η συστηματική εκτόπιση, οι διακρίσεις, η ψυχική υγεία, η αναπηρία και ο ακτιβισμός. Η τρίτη έκθεση του φεστιβάλ έχει τίτλο «The Window Comics Project» και αφορά την κλιματική αλλαγή. Σε αυτήν, καλλιτέχνες απ’ όλη την Ευρώπη καλούνται να σχεδιάσουν σε μια σελίδα τις επιπτώσεις της στο δικό του περιβάλλον. Το Comicdom Con τιμά τον σκιτσογράφο των «Νέων» Κωνσταντίνο Σκλαβενίτη, ο οποίος επιμελήθηκε την αφίσα της φετινής διοργάνωσης, ενώ μεταξύ των διεθνών προσκεκλημένων είναι και ο Κροάτης Esad Ribić, σχεδιαστής τίτλων κυρίως της Marvel Comics. Σε συνεργασία με το Ψηφιακό Μουσείο Comics (comicsmuseum.gr) θα παρουσιαστούν και τρεις διαδικτυακές εκθέσεις, μία από αυτές θα είναι η αναδρομική του Κωνσταντίνου Σκλαβενίτη. Τέλος, επειδή το Comicdom Con Athens φημίζεται όχι μόνο για τον diverse χαρακτήρα των εκδηλώσεών του όλα τα χρόνια της διοργάνωσής του αλλά κυρίως για την ανάδειξη νέων ταλέντων στον χώρο της ένατης τέχνης, φέτος επέλεξε πέντε από τους πιο ανερχόμενους δημιουργούς κάτω των τριάντα ετών που κάνουν τα πρώτα τους βήματα μέσα από τις αυτοεκδόσεις ή παρουσιάζουν τώρα το πρώτο τους επίσημο εκδοτικό εγχείρημα. Ευγενία Βερελή (27 ετών) Μου άρεσαν αρκετά τα κόμικς από μικρή, αλλά άρχισα να τα δουλεύω στα είκοσι δύο μου. Αυτοπροσδιορίζομαι ως non-binary. Οnline με λένε Βαμπιροπούλα και στο δημοτικό θυμάμαι πως το αγαπημένο μου κόμικ ήταν το «W.I.T.C.H.» και στο γυμνάσιο το «Fables». Νομίζω ότι γύρω στα δεκαεφτά-δεκαοκτώ μου αποφάσισα ότι θα ασχοληθώ με τα κόμικς, όταν παράτησα τις Πανελλήνιες. Πάντα μου φαινόταν πολύ κουλ ως είδος έκφρασης και ως έντυπο. Μου αρέσει το daydreaming και τα κόμικς νιώθω πως είναι ο πιο εύκολος τρόπος για να δώσω μορφή σε αυτά τα όνειρα. Εμπνέομαι από το βαλκανικό φολκλόρ, τα παραμύθια, teen ταινίες/σειρές ’90s/’00s και μου αρέσει πολύ η αισθητική των shojo beat manga. Στα είκοσι δύο έκανα μια μικρή ιστορία για ένα κορίτσι που αγοράζει ένα βινύλιο (αν θυμάμαι καλά των Carpenters) από έναν δαίμονα, πληρώνοντας με μια τούφα από τα μαλλιά της. Δεν νομίζω ότι έχω κάποιο συγκεκριμένο αγαπημένο είδος. Ίσως να επέλεγα ευκολότερα πιο indie ή underground κόμικς. Οι φίλοι μου έχουν χαρακτηρίσει τα κόμικς μου ως ποιήματα και μου αρέσει αυτό. Από επιρροές θα επέλεγα τον «Frankenstein» του Dick Briefer, γιατί αγαπώ το ότι ζωγραφίζει τη μύτη πάνω από τα μάτια, και μετά θα έλεγα ότι επηρεάζομαι πολύ από τη μουσική που ακούω. Μέχρι στιγμής μού αρέσει να ζωγραφίζω βαμπίρ βοσκοπούλες και τα συναισθήματά τους. Ήθελα πολύ να παρουσιάσω την πρώτη μου συνεργασία με εκδοτική, τη Z2 Comics, μια ιστορία που έκανα για την ανθολογία της τεσσαρακοστής επετείου δύο άλμπουμ της Joan Jett & The Blackhearts, αλλά η κυκλοφορία του δυστυχώς έχει καθυστερήσει. Θα έχω όμως φανζίν, αφισάκια, αυτοκολλητάκια, tote bags και άλλα πραγματάκια. Τα κόμικς δεν είναι το χόμπι μου, είναι η δουλειά μου. Για χόμπι μου αρέσει γενικά να ακούω πολλή μουσική και τον τελευταίο καιρό προσπαθώ να μάθω να φροντίζω σωστά τα φυτά μου. Νομίζω ότι θα ήθελα κάποιον indie εκδοτικό που να στηρίζει και νέους καλλιτέχνες, ΛΟΑΤΚΙ+ και γυναίκες δημιουργούς ‒ και να τυπώνει σε risograph μηχάνημα. Χρύσα Χαρτσά (23 ετών) Αυτή την περίοδο ολοκληρώνω τις σπουδές μου στο Τμήμα Αγγλικής Φιλολογίας του ΕΚΠΑ, ενώ αποφοίτησα και από το Τμήμα Σκίτσου-Κόμικς-Καρτούν του ΑΚΤΟ το 2020. Είμαι σε μια μεταβατική φάση στην οποία προσπαθώ να χωρέσω λίγο απ’ όλα, διάσπαρτες δουλειές, πρακτική, εθελοντισμό στην Athens Comics Library και όσο περισσότερη ζωγραφική μπορώ. Με τα κόμικς άρχισα κυρίως να ασχολούμαι στο λύκειο, λίγο πιο αργά απ’ ότι το μέσο comic artist, σε μια περίοδο που συνέβησαν πολλά πράγματα και με έκαναν να ενδιαφερθώ για τον χώρο. Τότε ξεκίνησα να τα διαβάζω, πειραματίστηκα με αυτά στο πλαίσιο σχολικών εργασιών και συνειδητοποίησα ότι μπορώ να συνδυάσω τη ζωγραφική με το storytelling. Γενικά όμως θυμάμαι να χαζεύω με χαρά τη μεταφορά ταινιών Ντίσνεϊ σε κόμικς και να προσπαθώ δειλά να ζωγραφίσω τους χαρακτήρες. Προσαρμόζω το στυλ μου στο περιεχόμενο της ιστορίας που γράφω κάθε φορά, αλλά θα έλεγα ότι στοιχεία κωμωδίας μπλεγμένα με πιο δραματικά και βαριά θέματα είναι ένα σύνηθες μοτίβο στα έργα μου. Τα κομικς μου αφορούν κυρίως κοινωνικά θέματα, την εκπροσώπηση μειονοτήτων, των γυναικών, της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας αλλά και την ανθρώπινη ύπαρξη γενικότερα, την προσωπική ταυτότητα, τις κοινωνικές σχέσεις, τη σύγχρονη πραγματικότητα. Προσπαθώ από τη θέση μου να σχολιάζω όλα αυτά τα θέματα με σεβασμό και ευαισθησία, επιδιώκοντας παράλληλα να τους δώσω διδακτικό περιεχόμενο, απευθυνόμενη στις νεότερες ηλικίες. Φέτος είναι η πρώτη φορά που θα πάρω μέρος στο φεστιβάλ με το κόμικ μου «Μονόχρωμα». Είναι μια ιστορία που διαδραματίζεται σε μια δυστοπική πραγματικότητα, όπου όλα είναι λευκά, ομοιογενή και οτιδήποτε αποκλίνει τιμωρείται άμεσα ή έμμεσα. Μια κριτική του ρατσισμού και του πώς πολλά πράγματα που μεγαλώνοντας τα θεωρούμε δεδομένα χρήζουν αναθεώρησης και αμφισβήτησης. Το κανάλι μου στο YouTube θα μπορούσα να πω ότι συνδυάζει τα χόμπι μου. Κυρίως κάνω covers από τραγούδια της Ντίσνεϊ ή μεταφράζω τραγούδια από anime στα ελληνικά. Πού και πού χώνω και κάποιο ασύνδετο βίντεο με animation ή πιάνο. Το ξεκίνησα περίπου όταν μπήκα στο γυμνάσιο και από τότε ανεβάζω πολύ αραιά και πολύ ερασιτεχνικά. Θαυμάζω πολλούς Έλληνες δημιουργούς αλλά έχω ξεχωρίσει το έργο του Μιχάλη Διαλυνά και της Αγγελικής Σαλαμαλίκη. Η δουλειά τους έχει πολλά στοιχεία που εκτιμώ και με κινητοποιεί ώστε να εξελίξω το έργο μου και να πλησιάσω κάπως το δικό τους επίπεδο. Αν και ο χώρος των κόμικς ξεκίνησε ανδροκρατούμενος, τον τελευταίο καιρό η κατάσταση έχει ανατραπεί. Υπάρχουν πάρα πολλές γυναίκες στον χώρο και εγώ, ως μία από αυτές, δεν έχω βιώσει ιδιαίτερες διακρίσεις. Σταδιακά εδραιώνεται και στο μυαλό των μεγαλύτερων γενεών η ύπαρξη των γυναικών στον κλάδο και υπάρχει θετικό κλίμα όσον αφορά την προώθηση και εκτίμηση του έργου τους. Όλια Ντακογιάννη (26 ετών) Είμαι απόφοιτος του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ και μεταπτυχιακή φοιτήτρια Μουσειολογίας στο ίδιο πανεπιστήμιο. Ασχολούμαι αρκετά χρόνια με τη μουσική, από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, γι’ αυτό και αποφάσισα να δώσω εισαγωγικές εξετάσεις στο Μουσικό Γυμνάσιο-Λύκειο Αλίμου. Το πρώτο μου κόμικ το τύπωσα στην Πέμπτη Δημοτικού! Ήταν μια πολυσέλιδη περιπέτεια με τους τότε συμμαθητές μου. Χαρακτηριστικά θυμάμαι πως δεν μπορούσα να χωρέσω τις φιγούρες μου στα μικρά καρέ που έβλεπα στα αγαπημένα μου κόμικς, έτσι κάθε σκηνή καταλάμβανε μια ολόκληρη σελίδα Α4! Με μια μεγάλη παύση αρκετών χρόνων τα κόμικς επανήλθαν στη ζωή μου το 2017, όταν πια έβγαλα την πρώτη μου αυτοέκδοση με τίτλο «Starman». Θυμάμαι έντονα τις καλοκαιρινές διακοπές στο εξοχικό μας στην Επίδαυρο με τους παππούδες μου. Τον παππού μου να διαβάζει εφημερίδα κι εγώ κόμικς, τρώγοντας καρπούζι. Το σχέδιο μου θα ήθελα πολύ να το χαρακτηρίσω «ευρωπαϊκίζον»! Οι ιστορίες μου είναι «ερωτοκεντρικές». Ο έρωτας όμως είναι απλώς η αφορμή για να φέρω κοντά διαφορετικούς κόσμους, την τζαζ και την αρχαιολογία, όπως συμβαίνει όταν δύο άνθρωποι ερωτεύονται. Οι χαρακτήρες μου είναι πάνω απ’ όλα ερωτευμένοι με τη ζωή και με την τέχνη. Φέτος στο τραπέζι μου στο Artists Alley θα υπάρχει το «Musicoma», το κόμικ-μιούζικαλ, η πρώτη μου επίσημη δουλειά με εκδοτική εκπροσώπηση (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κομνηνός), μαζί με το ομώνυμο σάουντρακ που αποτελείται από πρωτότυπες τζαζ συνθέσεις. Το σκεπτικό πίσω από τη δημιουργία του «Musicoma» ήταν η παράλληλη ανάγνωση-ακρόαση, μια σκυταλοδρομία μεταξύ εικόνας και μουσικής. Όπως και σε ένα μιούζικαλ, η πρόζα, τα τραγούδια, ακόμη και o χορός διαδέχονται το ένα το άλλο, δίνοντας στον αναγνώστη μια αίσθηση διαδραστικότητας και μια εμπειρία πολυαισθητηριακή. Το χρώμα υπογράφει ο Theodore Duck, τη μουσική ο Στέφανος Κοζάνης και τους στίχους η Καρίνα Rubinstein. Επίσης στη διοργάνωση θα μπορεί κανείς να βρει την τελευταία μου δουλειά με τίτλο «Amorabilia», μια αυτοέκδοση που θα κυκλοφορήσει για πρώτη φορά στο πλαίσιο του φεστιβάλ, σε συνεργασία με τον Theodore Duck και τη Μυρτώ Κοκκαλιά. Φυσικά στον πάγκο θα υπάρχουν και όλων των ειδών τα prints, εμπνευσμένα από τα κόμικς. Όταν δεν ασχολούμαι με τα κόμικς ή τις σπουδές μου βρίσκομαι με φίλους και παίζουμε μουσική. Το βασικό μου όργανο τα τελευταία χρόνια είναι η τζαζ τρομπέτα. Αν και υπάρχει το καταπληκτικό «Mercy on me» του Reinhard Kleist, θα ήθελα πολύ να κάνω ένα κόμικ για τον Νικ Κέιβ. Λατρεύω τη μουσική του, λατρεύω και τον ίδιο. Εάν δεν κάνω ένα κόμικ εστιασμένο στον ίδιο σίγουρα, θα βρω τρόπο να τον «εμφανίσω» σε κάποια από τις επόμενες δουλειές μου. Έχω την αίσθηση πως και το κοινό των κόμικς έχει διευρυνθεί αρκετά σε σχέση με παλιότερα, αν και παραμένει μικρό, με λίγους πιστούς φαν. Ευκαιρίες υπάρχουν, γίνονται άφθονα φεστιβάλ μικρής και μεγαλύτερης εμβέλειας που δίνουν και σε νέους ή ανερχόμενους καλλιτέχνες τη δυνατότητα συμμετοχής. Δεν έχω άποψη για τη δυνατότητα βιοπορισμού ενός καλλιτέχνη, αρχαιολόγος είμαι, σίγουρα είναι δύσκολο να ζήσεις από τα κόμικς στην Ελλάδα, όμως όχι ακατόρθωτο. Πάντως, προσπαθώ να φέρω κοινό και από άλλους χώρους, ήδη έφερα, ελπίζω, τους τζαζίστες και τους αρχαιολόγους! Γιώργος Τσαρδανίδης (28 ετών) Άρχισα να φτιάχνω ιστορίες με βάση έναν χαρακτήρα που είχαμε δημιουργήσει με τον αδελφό μου πιο μικροί, τον Ψαρούλη, ένα ανθρωπόμορφο ψάρι-ντετέκτιβ. Συνδύαζε στοιχεία Μίκυ με κομμάτια από τον ατελή χαρακτήρα του Ντόναλντ. Μόνο μια ιστορία τελείωσα, παρόλο που άρχισα πάρα πολλές, η οποία ήταν για μια άσκηση στα αγγλικά. Ίσως αντιπροσωπεύει πλήρως την παιδική ηλικία, μια όμορφη αρχή που όμως δεν ολοκληρώνεται. Άρχισα να ασχολούμαι πιο εντατικά με τα κόμικς στο λύκειο, όταν άρχισε να μπαίνει στο μυαλό μου, όπως και σε όλων, η έγνοια του επαγγελματικού προσανατολισμού. Ακόμα μου κάνει εντύπωση πως σε αυτήν τη ηλικία έφτιαχνα τόσες ιστορίες χωρίς να υπάρχει η προοπτική έκδοσης. Τις έφτιαχνα μόνο για μένα και τους γύρω μου. Όλοι φτιάχνουν ιστορίες για τη ζωή τους στο μυαλό τους. Έχουν σημεία αναφοράς. Σίγουρα λοιπόν αυτό είναι η βάση της έμπνευσης. Κάτι που παλιότερα δεν με απασχολούσε και τώρα με απασχολεί, και φάνηκε και στη δουλειά που παρουσιάζω τώρα, είναι η έννοια της πολιτισμικής ταυτότητας. Ένα από τα αγαπημένα μου κόμικς είναι το «Persepolis» της Marjane Satrapi, που στην εφηβεία το διάβαζα ξανά και ξανά. Αναρωτιόμουν αν «επιτρέπεται» να έχει ένα κόμικ τέτοιο θέμα και τέτοιο σχέδιο! Από τότε όλα αυτά που προσπαθώ να διαβάσω ή να φτιάξω είναι μια επέκταση ή και αναπαραγωγή αυτού του συναισθήματος που ένιωσα. Φέτος θα παρουσιάσω στο φεστιβάλ ένα κόμικ που ονομάζεται «Μια χούφτα γης» που εκδίδεται από την Comicdom Press. Πρόκειται για σπονδυλωτές ιστορίες σε ένα οικόπεδο στην Αθήνα περίπου τον τελευταίο αιώνα. Αφετηρία της ιστορίας είναι η άφιξη των προσφύγων το 1922. Με ενδιέφερε πολύ το θέμα της ταυτότητας μιας πόλης, της Αθήνας εν προκειμένω. Από μικρό μου έκανε μεγάλη εντύπωση η εικόνα της, κυρίως τα σποραδικά νεοκλασικά ανάμεσα σε άσχημες πολυκατοικίες, η ιδέα ότι όλα τα ιστορικά κτίρια του κέντρου θα μπορούσαν να έχουν διασωθεί αλλά και η διαπίστωση ότι υπήρχε η ανάγκη για στέγαση που οδήγησε στην αντιπαροχή μεταπολεμικά. Αρχικά ήθελα πάντα να κάνω μια ιστορία για ένα νεοκλασικό. Η ιστορία πραγματικά ξεκλειδώθηκε όταν αποφάσισα ότι θα είναι για ένα οικόπεδο. Αυτό αλλάζει πολλά πράγματα στην αντίληψη του θέματος. Το χτίσιμο είναι το ίδιο σημαντικό με το γκρέμισμα. Από την ελληνική σκηνή σίγουρα λείπει μια πιο επαγγελματική κατάσταση στην εκδοτική πραγματικότητα. Μεγαλύτερο κοινό, το οποίο βλέπω ωστόσο ότι έχει βελτιωθεί κατά πολύ σε μια εποχή που υπάρχει κρίση και το ίντερνετ. Είναι εντυπωσιακό. Κάτι άλλο που πιάνει το μάτι μου σε άλλα κόμικς εκτός Ελλάδας είναι ότι κάποια τείνουν να είναι πιο πειραματικά ή εικαστικά, αφαιρετικά. Μου αρέσουν πάρα πολύ τα ελληνικά κόμικς, αλλά θα είχε πλάκα να υπήρχαν και κάποια ανοίγματα σε πεδία λιγότερο παραδοσιακά, και στην εικόνα και στην αφήγηση. Νομίζω ότι κάποιος θα μπορούσε να εκπλαγεί από το τι μπορεί να γίνει. Ένα παράδειγμα είναι το «Διακοπές στην ακτή» του Ευάγγελου Ανδρουτσόπουλου, που ζει στην Φινλανδία. Νίκος Σταυριανός (19 ετών) Από μικρός μου άρεσαν πολύ τα κόμικς. Διάβαζα κυρίως υπερ-ηρωικά και μου άρεσαν πολύ οι ιστορίες του Carl Barks της Ντίσνεϊ. Μου άρεσε επίσης πολύ να ζωγραφίζω. Αυτό δεν άργησε να συνδυαστεί με την αγάπη μου για τα κόμικς και τη δημιουργία δικών μου ιστοριών. Δεν θα έλεγα πως υπάρχει κάποιο είδος που προτιμώ. Μου αρέσουν τα πιο περίεργα, underground κόμικς, θαυμάζω πολύ τον Alan Moore για τις ιστορίες του, τον Neil Gaiman και τον Mike Mignola, ο οποίος είναι μία από τις μεγαλύτερες εμπνεύσεις μου στο σχέδιο. Όπως και ο Alex Toth και ο Guido Crepax που ανακάλυψα πρόσφατα, καθώς και πολλοί άλλοι. Μόλις τελείωσα ένα κομικ που θα κυκλοφορήσει για πρώτη φορά στο φετινό Comicdom. Λέγεται «Living like skeletons: Thoughts from beyond the grave». Πολύ περιληπτικά περιγράφει τις σκέψεις και τις εμπειρίες ενός νεκρού, ένα ημερολόγιο μέσα στην κάσα, από τη στιγμή που θάβεται ο νεκρός μέχρι που είναι πλέον σκελετός. Όταν δεν φτιάχνω κόμικς ασχολούμαι κυρίως με τη μουσική. Η μουσική παίζει τεράστιο ρόλο στη δουλειά μου. Συνήθως τα άλμπουμ που ακούω μια περίοδο διαμορφώνουν σημαντικά την ατμόσφαιρα αυτού που σχεδιάζω τότε. Επίσης παίζω κιθάρα και προσπαθώ να φτιάξω δικά μου κομμάτια. Για να πετύχει το οποιοδήποτε έργο θεωρώ ότι είναι σημαντικό να υπάρχει μια καλή ιδέα. Είναι πολύ δύσκολο να φτιάξεις ένα κόμικ. Πολύ πιο δύσκολο απ’ ότι κάποιος που δεν έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα ενδεχομένως νομίζει. Είναι μια διαδικασία πολύ απαιτητική και χρονοβόρα. Απαιτεί πολλές ώρες δουλειάς πάνω από λευκά χαρτιά που πρέπει κάπως να γεμίσεις με τις ιδέες και τα σχέδιά σου, διατηρώντας συνοχή, ροή και σίγουρα ενδιαφέρον. Μου αρέσουν πολλές δουλειές στον χώρο των αυτοεκδόσεων, κάθε χρόνο είναι από τα αγαπημένα μου κομμάτια του Comicdom. Μεγάλη έμπνευση στη δουλειά μου δίνει το σχέδιο του Βασίλη Λώλου και του Δημήτρη Πανταζή. Η σκηνή θεωρώ ότι συνεχώς βελτιώνεται. Όλο και πιο πολλά άτομα αποφασίζουν να παρουσιάσουν τη δουλειά τους επιλέγοντας το μέσο της αυτοέκδοσης και των φανζίν. Γι’ αυτό και φεστιβάλ κόμικς όπως το Comicdom είναι πολύ σημαντικά, αφού για κάποιον/-α που επιθυμεί να μοιραστεί τη δουλειά του/της με τον κόσμο, οι αυτοεκδόσεις είναι από τους καλύτερους τρόπους να ξεκινήσει. Από την άλλη, μπορεί η σκηνή να μεγαλώνει στη χώρα μας, αλλά είναι ακόμα πολύ δύσκολο κάποια/-ος να ζήσει αποκλειστικά από τα κόμικς. Η αγορά στην Ελλάδα, προς το παρόν τουλάχιστον, δεν μπορεί να το στηρίξει. Και το σχετικό link...