Αναζήτηση στην Κοινότητα

«Είναι σπάνια τα σκίτσα, σαν κι αυτό του Μιχάλη Κουντούρη, που προσπαθεί να συνδυάσει με δυναμισμό και αισιοδοξία τις αρχαίες αξίες με τα σύγχρονα πολιτικά κινήματα» παρατηρεί ο ερευνητής. Δεξιά: σκίτσο του Latuff (21-10-2012) Δεν είναι και λίγες οι φορές που τα πολιτικά σκίτσα βρέθηκαν στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου. Αρκεί να θυμηθούμε την Αφροδίτη της Μήλου στο Focus ή τους ναζί Μέρκελ και Σόιμπλε. Μάλιστα, η διαμάχη με όπλο τη γελοιογραφία όχι απλώς έλαβε διαστάσεις που ανέδειξαν το ιστορικό βάθος της αντιπαράθεσης των δύο χωρών, που φτάνει ώς τον Μέτερνιχ, αλλά προβλημάτισε και σχετικά με το αν είναι θεμιτή η ερμηνεία του σήμερα με ιστορικά σχήματα του παρελθόντος, οδηγώντας τους ίδιους τους σκιτσογράφους στην υπεράσπιση των επιλογών τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι «στα τέλη του 19ου αιώνα η γελοιογραφική αποτύπωση της κρίσης στις ελληνογερμανικές σχέσεις ακολούθησε παρόμοια σχήματα αναπαράστασης και αφήγησης, με τους Γερμανούς τραπεζίτες να προσπαθούν με ανάλογες βίαιες διαθέσεις και πρακτικές να εξασφαλίσουν την αποπληρωμή των δανείων που είχαν χορηγήσει, αλλά και την οικονομική αφαίμαξη της Ελλάδας». Τα παραπάνω προέρχονται από την έρευνα του δρα Δημήτρη Παπαχαραλάμπους «Πολιτισμικές αναπαραστάσεις της ελληνικής κρίσης στην πολιτική γελοιογραφία»: σε αυτήν μελέτησε 700 γελοιογραφίες του διεθνούς και 700 του ελληνικού Τύπου, της περιόδου 2010-2013. Ποιες είναι οι βασικές διαπιστώσεις του, πέρα από τον σημαντικό ρόλο που έχει διαδραματίσει η Ιστορία στις γελοιογραφικές αποτυπώσεις της σύγχρονης πραγματικότητας; ♦ Στην πλειονότητά τους (65%) οι διεθνείς γελοιογραφίες χρησιμοποιούν στοιχεία της Ελληνικής Αρχαιότητας για να παρουσιάσουν τη σύγχρονη Ελλάδα αλλά και για να ερμηνεύσουν την ευρωπαϊκή κρίση. Η μεγαλύτερη ομάδα -150 σκίτσα- αφορά τον αρχαίο ναό, που κι αν δεν κατονομάζεται ταυτίζεται με τον Παρθενώνα, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις όπου δηλώνεται ρητώς ο Παρθενώνας αυτό γίνεται για να ανακοινωθεί η πώλησή του. Σκίτσο του Kamensky (17-9-2010) Σε αυτό το σημείο δεν εγείρονται σύμφωνα με τον ερευνητή απλώς ζητήματα σχετικά με το ποιος εξαναγκάζει στην πώληση ή ποιος πουλά και ποιος αγοράζει, αλλά και νέοι προβληματισμοί «για το αν η πώληση του Παρθενώνα δεν εκφράζει μόνο τον υπέρτατο φόβο για την Ελλάδα, αλλά ίσως και τον υπέρτατο ιστορικό φθόνο…», για να συνδέσει το θέμα με την πραγματικότητα και τις προτροπές για πώληση μνημείων ή νησιών από Ευρωπαίους πολιτικούς κι ακόμη με την τάση για ανάθεση της διαχείρισης μνημείων και δημόσιων πολιτιστικών οργανισμών σε ιδιώτες, με οικονομικά κριτήρια. Πέρα από τα ερείπια των ναών που προκαλούν αυτόματους συσχετισμούς με τα σημερινά οικονομικά ερείπια, μια άλλη μεγάλη κατηγορία 100 σκίτσων φιλοξενεί αρχαία αγάλματα, με πιο δημοφιλή την Αφροδίτη της Μήλου και τον Δισκοβόλο του Μύρωνα, ενώ δεν λείπουν αναφορές στον χώρο της μυθολογίας (Δούρειος Ίππος), των μυθικών ηρώων (Σίσυφος, Άτλας). «Τα χαμένα χέρια της Αφροδίτης, αποτέλεσμα πολιτισμικής λεηλασίας, έρχονται στο επίκεντρο μιας νέας αντιπαράθεσης. Πού βρίσκονται, ποιος τα έχει στην κατοχή του, ποιος έχει το δικαίωμα ή τη δυνατότητα να τα διεκδικήσει ή να τα αποκαταστήσει; Η Αφροδίτη, ως σύμβολο της ανάπηρης και πτωχευμένης ελληνικής οικονομίας, εμφανίζεται συχνά να δέχεται τις επίμονες προσπάθειες των διεθνών θεσμών να αποκαταστήσουν της αρτιμέλειά της, οι οποίες όμως δείχνουν μάταιες είτε γιατί η κατάστασή της δεν επιδέχεται διόρθωση είτε γιατί η προσφερόμενη βοήθεια είναι ανεπαρκής ή εντελώς λανθασμένη», σχολιάζει χαρακτηριστικά ο ερευνητής, που με τις εμβριθείς παρατηρήσεις του διεισδύει πέρα από τις ρητές για να αποκαλύψει τις υπόρρητες διαστάσεις των πολιτισμικών αναπαραστάσεων στις σκιτσογραφικές απεικονίσεις του διεθνούς και ελληνικού Τύπου. ♦ Στο υπόλοιπο 35% των σκίτσων (250) με αναφορές στη σύγχρονη Ελλάδα, επικρατούν οι συμβολικές αναπαραστάσεις της χώρας (150 σκίτσα), με κυριότερη αυτή του βυθιζόμενου πλοίου (50 σκίτσα). Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν και γελοιογράφοι με φιλελληνική στάση που απεικονίζουν την Ελλάδα ως θύμα βασανιστηρίων, αμφισβητώντας έτσι την αποτελεσματικότητα δανείων ή μέτρων και παρουσιάζοντάς τα ως μέρος ενός σχεδίου εξόντωσης. «Η αναπαράσταση του σύγχρονου Έλληνα ακολουθεί απόλυτα στερεοτυπικούς δρόμους, στερεότυπα όμως που είχε χρησιμοποιήσει και διαδώσει η ίδια Ελλάδα στο παρελθόν για τον εαυτό της», επισημαίνει ο ερευνητής. Τυπικό παράδειγμα, ο εύζωνας που από τον πόλεμο του 1940 «όταν εκπροσωπούσε την ελληνική ανδρεία, στην πρώτη γραμμή ενός κοινού ευρωπαϊκού αγώνα» μετατράπηκε «σε αναμνηστικό τσολιαδάκι, σύμβολο πολιτιστικής εκποίησης και πνευματικής αλλοτρίωσης», για να καταλήξει στις μέρες μας μια αναχρονιστική φιγούρα, ενώ παράλληλη πορεία ακολουθεί και η εικόνα του ξέγνοιαστου Έλληνα γλεντζέ ή του Ζορμπά… Ελληνικές γελοιογραφίες Γιάννης Καλαϊτζής (10-3-2013) Σε αντίθεση με τα διεθνή, τα ελληνικά σκίτσα που αναφέρονται στην Αρχαία Ελλάδα είναι συντριπτικά λιγότερα, μόλις 80, ενώ σε αυτά η αρχαιότητα όχι μόνο δεν αποτελεί πηγή εθνικής υπερηφάνειας, αλλά «λειτουργεί συνήθως ως ένας αμείλικτος καθρέφτης για το ντροπιαστικό σήμερα». Η ελληνική Ιστορία, που διαδραματίζει κυρίαρχο ρόλο σε 300 σκίτσα, εκλαμβάνεται όμως ως μια σταδιακή πορεία παρακμής από την Αρχαιότητα έως τις μέρες μας. «Η επανάσταση του 1821 προκαλεί κι αυτή θλιβερές συγκρίσεις, ενώ ο αγώνας του 1940 συνδυάζεται με την ανάγκη να ειπωθεί ξανά ένα καινούργιο ΟΧΙ», επισημαίνει ο ερευνητής. Ωστόσο, η μεγαλύτερη ιστορική κατηγορία είναι αυτή στην οποία πρόσωπα της σύγχρονης γερμανικής πολιτικής και οι πράξεις τους συνδέονται με τον ναζισμό και τα εγκλήματά του: αγκυλωτοί σταυροί, εκτελέσεις, εθνική αντίσταση, τάγματα ασφαλείας, κρεματόρια «επιστρέφουν από την τραυματισμένη συλλογική μνήμη για να προβληθούν με επιθετικότητα αλλά και πόνο πάνω στους θεωρούμενους νέους κατακτητές». Είναι αυτές οι γελοιογραφίες -κυρίως των Στάθη, Ιωάννου, Καλαϊτζή- που αποδίδουν στη Γερμανία τα σύγχρονα δεινά της χώρας, που ενόχλησαν περισσότερο και προκάλεσαν αντιδράσεις, καθώς η διεθνής κοινή γνώμη τα αντιμετώπισε «ως παραδείγματα αλλά και παράγοντες διαμόρφωσης του αντιγερμανικού κλίματος στην Ελλάδα. Η εμφάνισή τους στον ελληνικό Τύπο, σε μεγάλο βαθμό αποτελεί απάντηση στις γερμανικές προσβολές προς τη χώρα μας οι οποίες έχουν προηγηθεί, με αφετηρία την Αφροδίτη της Μήλου στο Focus», επισημαίνεται στη μελέτη. Στο στόχαστρο μπαίνει η γερμανική ηγεσία, ωστόσο η Μέρκελ αναπαρίσταται ως Χίτλερ/ναζί και από τους διεθνείς γελοιογράφους, καθώς η γερμανική προσπάθεια κυριαρχίας στην Ε.Ε. ως άλλο 4ο Ράιχ απασχόλησε ακόμη και τα πιο έγκυρα γερμανικά έντυπα. Στη συμβολική απεικόνιση της σύγχρονης Ελλάδας, οι σκιτσογράφοι, ανεξαρτήτως προέλευσης, φαίνεται να συμπλέουν, με τα ελληνικά να υπερτερούν στην παρουσίαση της χώρας ως θύματος βίας. Ποια είναι τα βασικά συμπεράσματα; «Ερευνώντας και συγκρίνοντας τις πολιτισμικές αναπαραστάσεις της κρίσης στη διεθνή και ελληνική πολιτική γελοιογραφία -μας λέει ο κ. Παπαχαραλάμπους- παρατηρούμε ότι: ► Η συντριπτική πλειονότητα των ξένων σκιτσογράφων χρησιμοποιούν στοιχεία της ελληνικής αρχαιότητας για να σχολιάσουν τη σύγχρονη ελληνική και διεθνή πραγματικότητα. ► Τα διεθνή σκίτσα εκφράζουν με επιθετικό και ειρωνικό τρόπο την παρακμή της Ελλάδας. Τα ελληνικά αναπαριστούν συνήθως την –κατά τη γνώμη τους– άδικη επίθεση των ξένων θεσμών στην Ελλάδα». Το πιο ενδιαφέρον από όσα διαπιστώνει ο ερευνητής; «Η κριτική της ελληνικής γελοιογραφίας σχεδόν πάντα απευθύνεται σε συγκεκριμένα πρόσωπα και καταστάσεις της ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής, αποφεύγοντας τη στερεοτυπική απεικόνιση άλλων λαών. Αντίθετα, στη διεθνή γελοιογραφία είναι έκδηλη η τάση να αποδίδονται μονοδιάστατα στερεοτυπικά χαρακτηριστικά στο σύνολο των Ελλήνων ή στον ελληνικό πολιτισμό». Ο ερευνητής δίνει μερικές ακόμη ερμηνείες σχετικά με την εμμονή των ξένων σκιτσογράφων με την Αρχαία Ελλάδα: ότι αφενός φανερώνει μια πολιτισμική καθήλωση, η οποία δεν παρατηρείται στους Έλληνες σκιτσογράφους και αφετέρου, καθώς η προσήλωση συνδυάζεται με την υποτίμηση της σημερινής Ελλάδας, δείχνει να αμφισβητεί την αρχαία κληρονομιά της. Και το σχετικό link...

Μπορεί το χιούμορ να είναι η αντίσταση στην εξουσία των όπλων; Μπορεί μια ζωγραφιά να αφυπνίσει συνειδήσεις; Μπορεί ένας μοναχικός και πεισμωμένος καλλιτέχνης να τα βάζει με τους κυρίαρχους της Γης; Οχι φυσικά. Τι περιμένατε; Αλλωστε, αν ήταν διαφορετικά, δεν θα ζούσαμε σε έναν πλανήτη-λουτρό αίματος. Ομως ένας άνθρωπος μπορεί, ή καλύτερα οφείλει, ως χρέος απέναντι στο ταλέντο που του χαρίστηκε απλόχερα, να αφιερώνει την τέχνη του σε έναν σκοπό: στην καταγγελία αυτών που όσο πιο ηλίθιοι είναι, τόσο πιο έξυπνες βόμβες φτιάχνουν. Ο Κάρλος Λατούφ, γελοιογράφος, δημιουργός κόμικς και πολυδιαβασμένος μπλόγκερ του διαδικτύου, είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα καλλιτεχνών που δίνουν μια νέα διάσταση στον παρεξηγημένο όρο «στρατευμένη τέχνη». Γεννήθηκε στο Ρίο Ντε Τζανέιρο το 1968 και ζει στη Βραζιλία, ταξιδεύοντας συχνά σε διάφορες εμπόλεμες ζώνες καταγράφοντας με τη γελοιογραφική του πένα τη φρίκη του πολέμου, τη σκληρότητα των ανθρώπων, τις αναπόφευκτες συνέπειες του ιμπεριαλισμού, του μεταμφιεσμένου με τη μάσκα του ελευθερωτή. Εχει πολλούς φανατικούς φίλους και θαυμαστές σε όλη τη Γη που αναδημοσιεύουν ελεύθερα, προωθούν και χρησιμοποιούν για κάθε πιθανό λόγο τα σκίτσα του και τις ιστορίες του, αλλά και ορκισμένους εχθρούς. Για να μπορέσει να προσεγγίσει με την τέχνη του όσο το δυνατόν περισσότερους αναγνώστες αρνείται κατηγορηματικά την κατοχύρωση των πνευματικών δικαιωμάτων της δουλειάς του, επιτρέποντας σε όποιον επιθυμεί την αναπαραγωγή των έργων του. - Πώς αρχίσατε να σχεδιάζετε πολιτικά κόμικς και γελοιογραφίες; «Από μικρό παιδί διάβαζα πολλά υπερηρωικά κόμικς και μου άρεσαν τα κινούμενα σχέδια της Hanna-Barbera. Αρχισα, όμως, να δημιουργώ πολιτικές γελοιογραφίες, μάλλον από έλλειψη ευκαιριών. Οταν ήμουν αρχάριος, πίστευα ότι το να βρω μια δουλειά στα mainstream μέσα ενημέρωσης θα ήταν εύκολη υπόθεση. Αλλά αποδείχθηκε ότι δεν ήταν. Στράφηκα τότε στον εναλλακτικό τύπο, σχεδιάζοντας πολιτικές γελοιογραφίες για αριστερίστικα έντυπα και προκηρύξεις σωματείων στο Ρίο Ντε Τζανέιρο. Απέκτησα την πολιτική συνειδητοποίηση με το πέρασμα των χρόνων». - Το μεγαλύτερο μέρος της δουλειά σας φαίνεται να είναι «αφιερωμένο» στο να αποκαλύψει και να καταγγείλει τις ολέθριες συνέπειες της πολιτικής των ΗΠΑ και του Ισραήλ στη Μέση Ανατολή. Πόσο δύσκολο είναι για έναν καλλιτέχνη να παραμένει τόσα χρόνια στην εμπροσθοφυλακή ενός τέτοιου είδους στρατευμένης τέχνης; «Λαμβάνω πολλά υβριστικά και γεμάτα μίσος e-mail από υποστηρικτές της πολιτικής των ΗΠΑ και του Ισραήλ. Ομως, ως αντιιμπεριαλιστής καλλιτέχνης, αισθάνομαι υποχρεωμένος να εκφράσω την εναντίωσή μου, την αντίθεσή μου σ' αυτόν τον επιθετικό πόλεμο ενάντια στον αραβικό κόσμο που γίνεται με τη συνενοχή των αράβων ηγετών». - Εχετε επισκεφθεί την Παλαιστίνη. Ποιες ήταν οι εμπειρίες σας; «Αξέχαστες! Οι Παλαιστίνιοι είναι παθιασμένοι και καλοί άνθρωποι και βλέποντας τα μαρτύριά τους επιτόπου ήταν κάτι που σημάδεψε την ψυχή μου για πάντα». - Στη σειρά «Είμαστε Ολοι Παλαιστίνιοι» σχεδιάσατε Εβραίους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, μαύρους νοτιοαφρικανούς στο απαρτχάιντ, ιθαγενείς Αμερικανούς, Θιβετιανούς στην Κίνα, παρομοιάζοντάς τους όλους με Παλαιστίνιους. Είναι τελικά όλοι οι πόλεμοι ίδιοι; «Στην πραγματικότητα, αυτό που ήθελα να δείξω είναι ότι η καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο ακολουθεί βήμα-βήμα την ανθρωπότητα από την πρώτη κιόλας μέρα. Αν νιώθουμε αλληλέγγυοι σε όσους υπέφεραν από καταπίεση σε όλη τη διάρκεια της Ιστορίας, πρέπει να είμαστε αλληλέγγυοι και προς τους Παλαιστίνιους». - Στη σειρά «Ιστορίες από τον Πόλεμο στο Ιράκ» περιέχονται κάποιες πολύ σκληρές εικόνες: νεκροί Αμερικανοί, πτώματα που κείτονται στους δρόμους, αίμα, βία. Αυτά δεν είναι συνηθισμένα θέματα στον κόσμο της γελοιογραφίας. Βλέπετε αυτή τη σχεδιαστική «τραχύτητα» ως ένα μέσο για να αφυπνίσετε την κοιμισμένη Δύση απέναντι στον πόλεμο; «Οι εικόνες δεν είναι σκληρές. Οι πόλεμοι είναι. Ενας Ιρακινός μου είπε κάποτε ότι τα κόμικς μου είναι πολύ ανώδυνα, πολύ soft, συγκρινόμενα με την πραγματικότητα στο Ιράκ. Πιστέψτε με, το να ζεις υπό αμερικανική κατοχή στο Ιράκ είναι πολύ πιο σκληρό από οποιαδήποτε γελοιογραφία. Από την άλλη, αν η τέχνη μου είναι ικανή να ανοίξει τα μάτια των ανθρώπων, είναι κάτι που μόνο ο χρόνος μπορεί να το δείξει». - Εχετε δεχθεί ποτέ απειλές για τη ζωή σας εξαιτίας της δουλειάς σας; «Ενα website που σχετίζεται με το ακροδεξιό κόμμα Λικούντ του Ισραήλ έγραψε πρόσφατα ότι "το Ισραήλ πρέπει να 'φροντίσει' την περίπτωσή μου με οποιονδήποτε τρόπο". Ψάξτε στο Google με τη λέξη Latuff και θα βρείτε πολλές σελίδες που με αποκαλούν ό,τι μπορείς να φανταστείς. Οπωσδήποτε, κάποιος από αυτούς τους τρελαμένους ακροδεξιούς μπορεί να με πυροβολήσει». - Η άποψή σας για τους Ισραηλινούς και τους Αμερικανούς είναι ξεκάθαρη. Αλλά ποια είναι η γνώμη σας για τους φονταμενταλιστές στον ισλαμικό κόσμο; «Είναι πολλοί αυτοί που με ευκολία επιτίθενται στους μουσουλμάνους αποκαλώντάς τους φονταμενταλιστές, όταν στην πράξη οι μουσουλμάνοι απλώς αμύνονται, υπερασπιζόμενοι τη γη τους από εξωτερικές επιθέσεις. Δεν νιώθω ότι είμαι ο κατάλληλος άνθρωπος για να μιλήσω για τους μουσουλμάνους και το Ισλάμ. Απλώς σέβομαι αυτούς και την πίστη τους». «Φτηνή προβοκάτσια τα σκίτσα του Μωάμεθ» - Και η γνώμη σας για τα σκίτσα με τον Μωάμεθ και όλες τις αντιδράσεις που προκάλεσε η δημοσίευσή τους πριν ένα χρόνο; «Ηταν φτηνή προβοκάτσια προερχόμενη από αντιμουσουλμανικούς θύλακες στην Ευρώπη. Οπως ακριβώς υπήρχαν αντιεβραϊκές γελοιογραφίες τον 19ο και 20ό αιώνα, τώρα βλέπουμε ένα κύμα αντιμουσουλμανικών αισθημάτων που εκφράζεται με σκίτσα. Καμιά σχέση με χιούμορ. Δείχνοντας τον Μωάμεθ ως βομβιστή αυτοκτονίας είναι μια ξεκάθαρη επίθεση στο Ισλάμ». - Ενώ δηλαδή το Ολοκαύτωμα προσφέρεται για χιούμορ; Βραβευτήκατε πρόσφατα στο Διεθνή Διαγωνισμό Γελοιογραφίας με αυτό το θέμα! Πολλοί άσκησαν δριμεία κριτική σ' αυτόν τον διαγωνισμό ως μια άνιση εκδίκηση ενάντια στο Ισραήλ. «Το σκίτσο με το οποίο κέρδισα το βραβείο απεικονίζει έναν Παλαιστίνιο να φορά τη φόρμα των εβραίων κρατουμένων στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ηθελα μ' αυτόν τον τρόπο να εστιάσω το ενδιαφέρον του κόσμου στο σύγχρονο Ολοκαύτωμα ενάντια στους ανθρώπους της Παλαιστίνης και παράλληλα να δείξω την υποκριτική στάση της Δύσης που κρίνει με δύο μέτρα και δύο σταθμά τα σκίτσα για τον Μωάμεθ και τα σκίτσα για το Ολοκαύτωμα». - Το 2002 κάποιες από τις γελοιογραφίες σας έγιναν η αιτία για να κατηγορηθεί και να διωχθεί δικαστικά το ελβετικό Indymedia για αντισημιτισμό. «Στις μέρες μας, ο αντισημιτισμός έχει μετατραπεί σε πολιτικό όπλο στα χέρια αυτών που υποστηρίζουν το Ισραήλ καθ' όλη τη μακρά ιστορία της καταπίεσης των ανθρώπινων δικαιωμάτων στην Παλαιστίνη και πρόσφατα στο Λίβανο. Χρησιμοποιούν αυτή την ταμπέλα για να καταπνίξουν οποιαδήποτε κριτική στο Ισραήλ και την εγκληματική πολιτική του». - Τα έργα σας δεν έχουν copyrights αλλά copyleft, δηλαδή καθένας δικαιούται να τα χρησιμοποιήσει με κάθε μέσο και για οποιονδήποτε σκοπό. Γιατί; «Γιατί θέλω η τέχνη μου να μπορεί να φτάσει σε ένα μεγάλο κοινό, παγκοσμίως. Θέλω να δείξω την άλλη όψη του νομίσματος, την όψη που δεν δείχνουν τα κυρίαρχα μέσα». 7 - 25/02/2007 (Ελευθεροτυπία) Αρθρο:Carlos Latuff - Το άλλο Μουντιαλ [socartes, socartes.gr, 12/06/2014] Εκδήλωση 2012:“O Carlos Latuff ζωγραφίζει και συζητάει για το πολιτικό σκίτσο” Wikipedia Link DevianArt