Αναζήτηση στην Κοινότητα

Η συμβολή του διάσημου ψυχίατρου στην απότομη στροφή των κόμικς και στην οδυνηρή (αυτο-)λογοκρισία τους τη δεκαετία του 1950. «Στα κόμικς υπάρχουν εικόνες μέσα στις εικόνες για τα παιδιά που ξέρουν πού να κοιτάξουν» έγραφε o Fredric Wertham στην «Αποπλάνηση των Αθώων». «Μόνο οι χαρακτήρες των κόμικς σε αυτό το βιβλίο είναι φανταστικοί. Όλα τα υπόλοιπα είναι πραγματικά». Αυτή ήταν η προμετωπίδα του περιβόητου βιβλίου του Fredric Wertham (1895-1981) με τίτλο «Η Αποπλάνηση των Αθώων» (The Seduction of the Innocent) το 1954, μιας εκτενούς μελέτης που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αλλαγή κατεύθυνσης πολλών κόμικς κατά την περίοδο του μακαρθισμού. Ο Γερμανοεβραίος επιστήμονας ήταν ήδη ένας επιτυχημένος επαγγελματίας στον τομέα της ψυχικής υγείας, με θητεία σε μεγάλα νοσοκομεία. Γεννημένος στη Νυρεμβέργη και με σπουδές στο Λονδίνο και το Μόναχο, μόνιμος κάτοικος των ΗΠΑ από τη δεκαετία του 1920, επηρεάστηκε βαθιά από το έργο του Σίγκμουντ Φρόιντ με τον οποίο διατηρούσε προσωπικές σχέσεις. Το 1946 ίδρυσε μια πρωτοποριακή ψυχιατρική κλινική στο Χάρλεμ της Νέας Υόρκης με ειδίκευση στη θεραπεία μαύρων εφήβων, με πολύ χαμηλές τιμές και με την οικονομική στήριξη εθελοντών και μη κερδοσκοπικών οργανισμών. Απόσπασμα από το βιβλίο του Wertham: «Εξώφυλλο ενός κόμικς για παιδιά» Η εμπειρία αυτή τον οδήγησε σε μια σειρά συμπερασμάτων για τις αιτίες της ολοένα αυξανόμενης νεανικής παραβατικότητας. Τα αποτελέσματα των ερευνών του δημοσιεύτηκαν το 1954 στην «Αποπλάνηση των Αθώων», μια μελέτη 400 σελίδων η οποία θεωρείται έκτοτε κόκκινο πανί για τον κόσμο των κόμικς, ακόμα κι αν είναι ελάχιστοι αυτοί που την έχουν διαβάσει. Το βιβλίο θορύβησε την κοινή γνώμη και αξιοποιήθηκε καταλλήλως από την επιτροπή της αμερικανικής Γερουσίας που είχε θεσπιστεί έναν χρόνο νωρίτερα για να εξετάσει το πρόβλημα της εφηβικής εγκληματικότητας. Ο Wertham κλήθηκε στην επιτροπή και ανέπτυξε τα επιχειρήματά του, καταθέτοντας ότι τα κόμικς επηρεάζουν βαθιά τον ψυχικό κόσμο των νέων και ως εκ τούτου πρέπει να ληφθούν πρωτοβουλίες σε εθνικό επίπεδο ώστε να περιοριστεί η έκθεση των παιδιών σε αυτά. Δεν πρότεινε λογοκριτικούς μηχανισμούς, ούτε αστυνομικού τύπου μέτρα, απλώς ζήτησε να καταβληθεί προσπάθεια αυτοπεριορισμού και συγκεκριμένοι κανονισμοί στην πώληση περιοδικών σε βιβλιοπωλεία και άλλα καταστήματα. Στην επιτροπή κατέθεσαν και μια σειρά εκπρόσωποι των κόμικς, μεταξύ των οποίων ο ιδιοκτήτης του εκδοτικού οίκου EC, William Gaines, εταιρείας που ειδικευόταν σε κόμικς φαντασίας και τρόμου και η οποία είχε στοχοποιηθεί από τον Wertham καθώς τα περισσότερα παραδείγματα στο βιβλίο του προέρχονταν από δικές της εκδόσεις. Το βιβλίο του Bart Beaty εξετάζει τις απόψεις του Wertham και τις επιπτώσεις τους στη μαζική κουλτούρα. Η επιτροπή δεν κατέληξε σε απόφαση, αλλά στα πορίσματά της ουσιαστικά προέτρεπε τις εταιρείες να πάρουν μέτρα για την αυτοπροστασία τους. Κάτω από τη γενική κατακραυγή και την πίεση εκκλησιαστικών φορέων, οργανώσεων γονέων και συντηρητικών κύκλων, οι οποίοι οργάνωσαν ακόμα και «εθελοντικές» συναθροίσεις με κόμικς να πέφτουν μαζικά στην πυρά, οι εκδότες προχώρησαν στη δημιουργία της Comics Code Authority, μιας άτυπης Αρχής που εμμέσως επέβαλε μια σειρά περιορισμών τόσο θεματικών όσο και σχεδιαστικών. Οι εταιρείες έπρεπε στο εξής να υποβάλλουν τα κόμικς τους προς έγκριση, να προχωρούν στις αλλαγές που επισήμαινε η Αρχή και μόνο οι υπάκουοι αποκτούσαν το δικαίωμα να φέρουν στο εξώφυλλό τους τη στάμπα «Approved by the Comics Code Authority», που έγινε το σήμα κατατεθέν των περισσότερων (αλλά όχι όλων) από τα κόμικς που θα κυκλοφορούσαν τις επόμενες δεκαετίες. Η Αρχή, «βασιλικότερη του βασιλέως», αποφάσισε ακόμη περισσότερα μέτρα από όσα μπορούσε να ονειρευτεί ο Wertham. Στους κανόνες του Κώδικα περιλαμβάνονταν περιορισμοί στο λεξιλόγιο, η αποφυγή σκηνών βίας, η προτροπή να μην απεικονίζονται κρατικοί αξιωματούχοι και εκπρόσωποι των οργάνων της τάξης σε αρνητικούς ρόλους, η απαγόρευση ερωτικών σκηνών κ.ά. Μόνο αρκετές δεκαετίες αργότερα, δειλά-δειλά, κάποιες εταιρείες άρχισαν σταδιακά να αποσύρουν τη στάμπα από τα εξώφυλλά τους και να ατονεί η ισχύς του Κώδικα. Όλα αυτά τα χρόνια ο Fredric Wertham μετατράπηκε σε αποδιοπομπαίο τράγο των κόμικς και το όνομά του έγινε συνώνυμο της λογοκρισίας στην τέχνη. Από τη μια, είναι αλήθεια ότι πολλά από τα κλινικά του ευρήματα, όπως αποδείχθηκε μεταγενέστερα, είναι εκβιασμένα και παρουσιασμένα απλοϊκά, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν πιο καθοριστικά τη ζωή και τις πράξεις των νέων, καθώς και ότι οι συνεντεύξεις που πήρε από «παραβατικούς» εφήβους είναι αρκετά κατευθυνόμενες ώστε να λειτουργούν ως αυτοεκπληρούμενες προφητείες και να οδηγούν στα επιδιωκόμενα συμπεράσματα. Από την άλλη, οι προθέσεις του δεν ήταν αυτές που του αποδίδονται. Επρόκειτο για έναν προοδευτικό, αντιρατσιστή, φιλάνθρωπο ψυχίατρο σοσιαλιστικών αντιλήψεων με έντονο κοινωνικό έργο. Αφοσιώθηκε για χρόνια στον αγώνα ενάντια στον φασισμό και τον ναζισμό, ενώ ποτέ δεν υποστήριξε την επιβολή λογοκρισίας. Υπήρξε αρθρογράφος και ένθερμος υποστηρικτής της άρσης των διαχωρισμών βάσει φυλής και χρώματος και κατέθεσε ως εμπειρογνώμων σε δίκες ενάντια σε ρατσιστικούς κανονισμούς και νόμους. Πολλές φορές επιχείρησε να αποκαταστήσει το όνομά του και να εξηγήσει ότι σκοπός του ήταν η προστασία των μικρών παιδιών, ιδιαίτερα των λαϊκών τάξεων, από την έκθεση στην υπέρμετρη βία. Δεν τον άκουγε κανείς. Κι έτσι μέχρι σήμερα, ο Fredric Wertham θεωρείται, λανθασμένα σε μεγάλο βαθμό, ένας διαβολικός και ραδιούργος διώκτης των κόμικς. Κι έτσι αποφεύγουμε να αντιμετωπίσουμε το μερίδιο ευθύνης των εταιρειών και των δημιουργών που πειθάρχησαν χωρίς αντίσταση. Είναι πολύ βολικό. Και το σχετικό link...

«Οι σκιτσογράφοι και όλοι αυτοί που καλλιέργησαν το τάλαντο που τους έδωσε ο Θεός για να ταΐζουν με παραμύθια τους έφηβους της Ελλάδας, θα δώσουν μια μέρα λόγο στον Θεό για τις πράξεις τους»… «Δεν υπήρχαν τόσοι όμορφοι βίοι αγίων όπως της αγίας Παρασκευής, της αγίας Αικατερίνης, να προβληθούν στα κορίτσια της Ελλάδας με έναν ελκυστικό τρόπο, και έπρεπε οι αυριανές μητέρες της Ελλάδας να τρέφονται με τις ανοησίες της «Μανίνας» και της «Κατερίνας» και σήμερα με τις φαντασίες της Barbie;». Τα παραπάνω (κι άλλα πολλά) δεν προέρχονται από κάποιο σατιρικό σάιτ όπως το «Κουλούρι», αλλά από άρθρο εκπαιδευτικού από τα Γιαννιτσά. Το θέμα δεν είναι ότι ο θρησκόληπτος εθνικόφρων εκπαιδευτικός με τον μουχλιασμένο λόγο έχει να πιάσει στα χέρια του κόμικς εδώ και μισό αιώνα. Το πρόβλημα είναι ότι το εν λόγω άρθρο με τον τίτλο «Η μεγάλη παγίδα των κόμικς για τα Ελληνόπουλα» αναδημοσιεύτηκε στο alfavita.gr, τον σημαντικότερο ιστότοπο για θέματα εκπαίδευσης. Για να κατέβει έπειτα από 24 ώρες, έχοντας φάει ανελέητο κράξιμο. Αυτό μας έλειπε, 70 χρόνια μετά την κυκλοφορία του «Seduction of the Innocent» του Γερμανοαμερικανού ψυχιάτρου Fredric Wertham, να δούμε και στην Ελλάδα υπερσυντηρητικές καμπάνιες αντι-κόμικς υστερίας όπως στις μακαρθικές ΗΠΑ της δεκαετίας του ‘50. ⇒ Χαιρόμασταν στο προηγούμενο τεύχος για τους πολλούς υποψήφιους και υποψήφιες από τον χώρο των κόμικς στις αυριανές δημοτικές και περιφερειακές εκλογές. Και απ’ τη χαρά μας μάς διέφυγε ο Θανάσης Καραμπάλιος, δημιουργός της σειράς «1800» και πολλών επιτυχημένων κόμικς ακόμη των τελευταίων ετών. Ο Θανάσης κατεβαίνει υποψήφιος στην Περιφέρεια Θεσσαλίας, στην Π.Ε. Λάρισας, με τον συνδυασμό «Λαϊκή Συσπείρωση» του Αναστάσιου Τσιαπλέ. Το Καρέ Καρέ τού εύχεται καλή επιτυχία! Και το σχετικό link...

Τα κόμικς που κάηκαν σε δημόσιους χώρους. Η υστερία κατά τον κόμικς που ξέσπασε στην Αμερική το 1954 και οδήγησε σε ακραία λογοκρισία και καταστροφή εκατομμυρίων περιοδικών Ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ πριν από εξήντα χρόνια, έμελλε να αλλάξει την ιστορία των κόμικς και να προκαλέσει μια υστερία κατά των περιοδικών που κάθε παιδί είχε δωμάτιο του. Το βιβλίο με τίτλο «The Seduction of the Innocent» (Η Αποπλάνηση των Αθώων) του Γερμανοαμερικανού ψυχιάτρου Φρέντρικ Γουέθαμ ήταν μια διεξοδική έρευνα για τις βλαβερές συνέπειες των κόμικς στα παιδιά. Συγκεκριμένα κατηγορούσε τα κόμικς ότι είναι υπεύθυνα για κάθε περίπτωση νεανικής και παιδικής παραβατικότητας, λόγων των λέξεων και των σκηνών που περιελάμβαναν. Στις αναλύσεις του έγραφε ότι τα κόμικς υπαινίσσονται ότι ο Μπάτμαν και ο Ρόμπιν ήταν ομοφυλόφιλοι εραστές, ότι η Γουοντεργούμαν ήταν τόσο δυναμική και ανεξάρτηση όπως μια λεσβία ενώ καταλόγιζε στο Σούπερμαν ότι ήταν φασίστας. Το βιβλίο αυτό προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, αλλά κατάφερε να σπείρει τον τρόμο σε πολλές αμερικανικές οικογένειες, με αποτέλεσμα να ξεσπάσει μια σταυροφορία κατά των κόμικς η οποία είχε σαν αποτέλεσμα ακόμα και το μαζικό κάψιμο των εν λόγω περιοδικών. Γονείς και παιδιά μάζευαν σε κούτες τα κόμικς και τα έκαιγαν μαζικά, για να ξεφορτωθούν αυτά τα… «κατασκευάσματα του διαβόλου». Ο ψυχίατρος Φρέντρικ Γουέθαμ κατάφερε να γίνει ο μεγαλύτερος εχθρός της εκκολαπτόμενης τότε βιομηχανίας των κόμικς. Φυσικά δεν ήταν ο μόνος, καθώς εκείνη την εποχή εκπαιδευτικοί, θρησκευτικοί ηγέτες, αστυνομικοί, γονείς και πολλοί άλλοι είχαν ξεκινήσει ένα κίνημα κατά τον κόμικς. Ωστόσο η δική του φωνή υπερίσχυσε λόγω της ιδιότητας του, καθώς χρησιμοποιούσε επιχειρήματα από ιατρικές μελέτες που διεξήγαγε σε διάφορες ομάδες παιδιών. Την ίδια χρονιά, ύστερα από πιέσεις του Γκουέθαμ προς τον Αμερικανό Γερουσιαστή, ιδρύθηκε ο Σύνδεσμος Περιοδικών Κόμικ της Αμερικής, ως μια απάντηση στη γενικευμένη ανησυχία του κοινού για το αιματηρό περιεχόμενο των σκηνών που υπήρχαν στα κόμικς. Ο σύνδεσμος επινόησε έναν «κώδικα δεοντολογίας και προτύπων» που επιβλήθηκε στη βιομηχανία των κόμικς. Ο κώδικας (Comics Code Authority (CCA) απαγόρευσε την παρουσίαση αστυνομικών, δικαστών, κυβερνητικών αξιωματούχων με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργείται έλλειψη σεβασμού για τις καθιερωμένες αρχές. Επίσης, σε κάθε περίπτωση και σε κάθε ιστορία έπρεπε να θριαμβεύει το καλό επί του κακού. Ειδικοί περιορισμοί τοποθετήθηκαν στην εικόνα της απαγωγής και κρυμμένων όπλων, ενώ απαγορεύτηκαν πλήρως οι απεικονίσεις της «υπερβολικής βίας». Βαμπίρ, λυκάνθρωποι, φαντάσματα και ζόμπι απαγορεύτηκαν, ενώ τα κόμικς δεν θα μπορούσαν να αναφέρουν τις λέξεις «φρίκη», «τρομοκρατία», «έγκλημα». Τέλος απεικονίσεις «σεξουαλικής διαστροφής» και «παράνομες σχέσεις του σεξ», καθώς σκηνές αποπλάνησης, βιασμού, σαδισμού και μαζοχισμού απαγορεύονταν ρητά. Ωστόσο, πριν από την έγκριση του «κώδικα δεοντολογίας και προτύπων» που εφαρμόστηκε στα κόμικς, ορισμένες πόλεις είχαν ήδη είχαν οργανώσει δημόσιες καύσεις κόμικς. Τα δημοτικά συμβούλια της Οκλαχόμα Σίτι και του Χιούστον, ψήφισαν διατάγματα για την απαγόρευση της εγκληματικότητας και τη φρίκη των κόμικς, αν και μια προσπάθεια από το Λος Άντζελες της Καλιφόρνια κρίθηκε αντισυνταγματική από τα τοπικά δικαστήρια. Για πολλά χρόνια, τα κόμικς έδωσαν τη θέση τους σε παιδικά αναγνώσματα, το σεξ αντικαταστάθηκε από ρομαντικές ιστορίες, οι γυναίκες ηρωίδες πέταξαν τα δερμάτινα και αποκαλυπτικά ρούχα και φόρεσαν μακριές φούστες και φαρδιά πουλόβερ, ενώ οι αστυνομικοί κέρδιζαν κάθε μάχη. Πολλές εταιρείες ζημιώθηκαν μέσα στην περίοδο της λογοκρισίας, καθώς οι πωλήσεις των κόμικς έπεσαν κατακόρυφα. Το σκηνικό άρχισε να ανατρέπεται το 1961 όταν ο Σταν Λι, βασικός συγγραφέας της Marvel και δημιουργός των μεγαλύτερων ηρώων της, εμπνεύσθηκε και με τον Τζακ Γκίρμπυ δημιούργησε νέους ήρωες που παρέκαμψαν τη λογοκρισία, όπως ο Χουλκ, ο Κάπτεν Αμέρικα, ο Σπάιντερμαν και άλλοι. πηγή