Αναζήτηση στην Κοινότητα

Με αφορμή την έκθεση αφίσας «Komplett Kafka» στο πλαίσιο του «Έτους Κάφκα», η «Κ» συνομιλεί με τη διευθύντρια του Ινστιτούτου Γκαίτε Θεσσαλονίκης και τον εικονογράφο Νίκολας Μάλερ που προσέγγισε τη ζωή του απαράμιλλου συγγραφέα με χιούμορ και… σκοτεινιά. «Είμαι κλουβί σε αναζήτηση πουλιού». Εγκλωβισμένος στη γραφειοκρατική επαγγελματική καθημερινότητα και τον υπαρξιακό εφιάλτη της ενοχής, σε ένα σώμα μονίμως ασθενές, σε μιαν ιστορική περίοδο που συνδύαζε το σκοτεινό fin de siècle, τα τέλη του 19ου αιώνα, με τον επικείμενο Μεγάλο Πόλεμο, ο Φραντς Κάφκα αναζητούσε διαρκώς τον χρόνο, την ησυχία και την αγάπη για να δώσουν νόημα στη φυλακή του μυαλού και του κόσμου του. Του κόσμου στον οποίο ήθελε να γραπτά του να καίγονται στην κυριολεξία, αφού τον βασάνιζε η αμφιβολία για τον εαυτό του – και η υποτίμηση από τον πατέρα του είχε παίξει, όπως λένε οι μελετητές, κεντρικό ρόλο σε αυτό. Ο Κάφκα χωμένος στην εφιαλτική γραφειοκρατία. Ίσως στον κατηραμένο όφι της… Σχέδιο από το βιβλίο του Νίκολας Μάλερ «Komplett Kafka» (εκδ. Suhrkamp, 2023). Εκατό χρόνια συμπληρώνονται στις 3 Ιουνίου από τον θάνατο του συγγραφέα που το όνομά του έδωσε το επίθετο «καφκικός» για να σημάνει το σκοτεινό, το δυσοίωνο, το εφιαλτικό. Ο Φραντς Κάφκα, 100 χρόνια από την εκδημία του και 141 από τη γέννησή του (3 Ιουλίου 1883), δεν παύει να μελετάται, να ανακαλύπτεται διαρκώς, να μεταφράζεται και να διδάσκεται. Βιβλία του αποτελούν υποχρεωτικά αναγνώσματα στον γερμανόφωνο –αλλά ασφαλώς όχι μόνο – κόσμο, παραμένοντας επίκαιρος και συναρπαστικός. Ο θεματοφύλακας, θα έλεγε κανείς, της γερμανοφωνίας, το Ινστιτούτο Γκαίτε, δεν θα μπορούσε παρά να ρίξει εκ νέου φως στον συγγραφέα που εντάσσεται σε κάθε πιθανό λογοτεχνικό κανόνα· σε εκείνον που, όσο λίγοι, βυθίστηκε στον παλαιό κόσμο των αυτοκρατοριών της κεντρικής Ευρώπης που κατέρρεαν και στη μανία του 20ού αιώνα που ερχόταν για να φέρει τα πάνω κάτω στη ζωή, την πολιτική, την τέχνη, την ύπαρξη την ίδια – συχνά με βαρύ φόρο αίματος, ασθενειών και αδιεξόδων. Ο κόσμος όπου έζησε και εκείνος που επιθύμησε Ανατόμος της κεντροευρωπαϊκής ψυχής, «με θέματα και αγωνίες του υπερβαίνουν τον καιρό και τον τόπο, την Τσεχία των αρχών του περασμένου αιώνα, τα κείμενα του Κάφκα είναι κλασικά. Εκτός από τα πιο γνωστά έργα όπως η “Μεταμόρφωση” και η “Δίκη”, έχουν διασωθεί πολυάριθμα αποσπάσματα, ιστορίες, ημερολόγια και αλληλογραφία. Από αυτά, το “Γράμμα στον πατέρα” ξεχωρίζει ως μια σημαντική αυτοβιογραφική μαρτυρία. Η επιστολή, που δεν έφτασε ποτέ στον παραλήπτη της, μας μεταφέρει στον κόσμο όπου έζησε και μεγάλωσε ο Φραντς Κάφκα, αλλά και στον κόσμο στον οποίο θα ήθελε να ζούσε αν ο πατέρας του είχε καταφέρει να κατανοήσει και να αποδεχτεί τη διαφορετικότητά του», όπως λέει στην «Κ» η διευθύντρια του Goethe-Institut της Θεσσαλονίκης Μπεάτε Κέλερ. «Τίποτα δεν μπορεί να επιτευχθεί με ένα τέτοιο σώμα. Θα πρέπει να συνηθίσω την ακατάπαυστη αποτυχία του». Σχέδιο του Νίκολας Μάλερ από την έκδοση «Kompett Kafka» (εκδ. Suhrkamp, 2023). Μέσα από μια σειρά εκδηλώσεων, το Ινστιτούτο Γκαίτε σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Πάτρα – όπως προφανώς και σε ολόκληρο τον κόσμο όπου έχει παρουσία – θα εξετάσει γνώριμες και άγνωστες καφκικές πτυχές. Διαλέξεις, εκθέσεις, θέατρο και άλλες δράσεις αναμένεται να διατρέξουν όλο το 2024 αλλά και όλες τις εκφάνσεις του έργου ενός από τους πιο επιδραστικούς συγγραφείς των αιώνων, εκείνου που δεν είχε κατορθώσει να αποδεχτεί τον εαυτό του και δημιουργούσε ασταθείς σχέσεις με τους ανθρώπους γύρω του και, κυρίως, με τις γυναίκες της ζωής του. «Τα θέματα του Κάφκα όπως οι υπαρξιακοί φόβοι, η γραφειοκρατία, η εξάρτηση από την εργασία και το σύστημα, παραμένουν σήμερα τόσο επίκαιρα όσο και στην εποχή που γράφτηκαν. Τα μοτίβα του Κάφκα παρέχουν ευκαιρίες για ταύτιση σε έναν κόσμο γεμάτο κρίσεις», όπως σημειώνει η Μπεάτε Κέλερ στην «Κ». Ο μινιμαλιστής Κάφκα και ο μινιμαλιστής Μάλερ Μία από τις διοργανώσεις του «Έτους Κάφκα» είναι η έκθεση αφίσας, σε συνεργασία με το Literaturhaus Stuttgart (Λογοτεχνικό Σπίτι) της Στουτγκάρδης, με σχέδια του Αυστριακού Νίκολας Μάλερ, ενός αυτοδημιούργητου εικονογράφου που έχει δημιουργήσει σχέδια για πολλούς συγγραφείς που έχουν ενταχθεί, μεταξύ άλλων, σε graphic novels. Πλην του Κάφκα και της έκδοσης «Komplett Kafka» (εκδ. Suhrkamp, 2023), που αποτελεί και τον κορμό της έκθεσης σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, ο Νίκολας Μάλερ έχει εικονογραφήσει βιβλία για τον Τόμας Μπέρνχαρντ, τον Τζέιμς Τζόις, τον Ιμάνουελ Καντ, τον Ρόμπερτ Μούζιλ, τον Μαρσέλ Προυστ, τον Σάμιουελ Μπέκετ, τον Εμίλ Σιοράν και τον Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν. Ο Αυστριακός εικονογράφος Νίκολας Μάλερ Μινιμαλιστής ο ίδιος, ακολούθησε την αφαιρετική τεχνοτροπία του Φραντς Κάφκα συνθέτοντας τη βιογραφία του, που εμφορείται από το μονίμως ανικανοποίητο, την ευθραυστότητα του χαρακτήρα και του σώματός του, από τον εγκλωβισμό σε σπουδές που δεν ήθελε και σε δουλειές που δεν διάλεξε. «Ο ίδιος ο Κάφκα αφιερώθηκε στη ζωγραφική στα πρώτα του χρόνια και οι μινιμαλιστικές “ραβδωτές φιγούρες” του κοσμούσαν αργότερα τις σελίδες τίτλων των έργων του», όπως μας λέει η διευθύντρια του Ινστιτούτου Γκαίτε της Θεσσαλονίκης. «Σε αυτή, ο Νίκολας Μάλερ αποτυπώνει με απλές πινελιές τα δύσκολα θέματα του Κάφκα: τους φόβους, την τελειομανία και την αναζήτηση του νοήματος, ενώ αναδεικνύει τη ζωή και το έργο του με τρόπο απαράμιλλα πνευματώδη και καυστικό», όπως συμπληρώνει η ίδια. Το εξώφυλλο του βιβλίου του Νίκολας Μάλερ Ο Νίκολας Μάλερ, μιλώντας στην «Κ», λέει ότι το βιβλίο «Komplett Kafka» προέκυψε από μια μακρά αναζήτηση περί του Κάφκα και της κληρονομιάς του. «Ήθελα να δουλέψω με κείμενα του Κάφκα για πολύ καιρό, αλλά δεν μπορούσα να αποφασίσω ποιο να διαλέξω. Υπάρχουν πολλές διασκευές κειμένων του Κάφκα σε κόμικς, οπότε αυτό δεν διευκόλυνε την αναζήτησή μου. Και αφού μου αρέσει να διαβάζω γράμματα και ημερολόγια, αρκέστηκα όχι σε μια διασκευή ενός μυθιστορήματός του, αλλά στη βιογραφία του με αποσπάσματα του έργου του. Δεν ήθελα να το κάνω πολύ σκοτεινό, όπως μπορείτε να δείτε από το λευκό εξώφυλλο, αλλά ελαφρύ και αστείο χωρίς να χάσω τις σκοτεινές πτυχές του καφκικού σύμπαντος. Οι περισσότερες καλές κωμωδίες βασίζονται στο σκοτάδι, οπότε ελπίζω αυτό να ταίριαξε καλά σε αυτό το βιβλίο. Σίγουρα όμως δεν ήθελα να “περιπαίξω” τον Κάφκα». Ο Νίκολας Μάλερ αποτίει φόρος τιμής στον μινιμαλισμό του Κάφκα, «που είναι ακόμα πιο απλός από τον δικό μου», όπως λέει ο ίδιος. Έτσι, ο Αυστριακός καλλιτέχνης παρουσιάζει τη βιογραφία του Κάφκα, πέραν των αποσπασμάτων που χρησιμοποιεί, με σχέδια χωρίς πρόσωπα, με μεγάλα αυτιά και μύτη, με πολύ λεπτό κορμό, αφού και τα καφκικά σχέδια, «τα περισσότερα εξ αυτών, δεν έχουν επίσης πρόσωπα. Και για μια βιογραφία, αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο, αφού αφήνει χώρο στη φαντασία των αναγνωστών. Δεν θα ήθελα να δω χαρακτήρες – όπως ο Κάφκα, ο πατέρας του ή η Φελίτσε Μπάουερ – να σχεδιάζονται με ρεαλιστικό τρόπο. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να είναι ακούσια αστείο, ακόμα και αμήχανο», όπως αφηγείται ο Νίκολας Μάλερ. «Θανατηφόρες σχολικές ερμηνευτικές αναλύσεις» Ο καλλιτέχνης πάντως, όσο δημιουργούσε τα σχέδια για τον Κάφκα έβρισκε συναρπαστικό το γεγονός ότι «σχεδόν οποιαδήποτε πρότασή του αποτελούσε ενδιαφέρουσα αντίστιξη σε κάθε σχέδιο», συνθέτοντας μία σειρά που διατρέχει τη ζωή του μεγάλου συγγραφέα χωρίς να δημιουργεί αναγνωστικές… αναταράξεις. «Μπορώ να γελάσω κι εγώ, Φελίτσε, να είσαι σίγουρη. Είμαι γνωστός για το τρανταχτό μου γέλιο». Ως γερμανόφωνος, ο Νίκολας Μάλερ (γεν. 1969) έλαβε τις εγκύκλιες σπουδές του με τον Κάφκα… πανταχού παρόντα αφού, όπως και στα καθ’ ημάς, οι λογοτεχνικές αναλύσεις ήταν επίμονες – και όχι, εντέλει, τόσο… αποτελεσματικές για όλους και όλες μας. «Φυσικά, είναι ένα είδος μυθολογικής φιγούρας, με μια ζωή που μοιάζει φτιαγμένη για μυθιστόρημα ή ταινία. Και στις γερμανόφωνες χώρες, τουλάχιστον για τους ανθρώπους της ηλικίας μου, ο Κάφκα στοίχειωνε τους πάντες στο σχολείο, όπου έπρεπε να κάνουμε ερμηνευτικές αναλύσεις του έργου του. Κάτι που είναι θανατηφόρο φυσικά και σκοτώνει το ενδιαφέρον σου για κάθε συγγραφέα», μας λέει. «Το να ξυπνάς νωρίς είναι απόλυτη ανοησία. Οι άνθρωποι πρέπει να κοιμούνται». Όπως και να ’χει πάντως, ο Νίκολας Μάλερ δεν το έβαλε κάτω και αποφάσισε να ασχοληθεί με το λογοτεχνικό σύμπαν σχεδιάζοντας. Ανάμεσα στους συγγραφείς με τους οποίους έχει ασχοληθεί, ο Κάφκα «είχε τις καλύτερες εκπλήξεις! Δεν γνώριζα ότι ήθελε να γίνει μπεστ-σελερίστας συγγραφέας ταξιδιωτικών οδηγών (σ.σ. μαζί με τον συγγραφέα Μαξ Μπροντ). Επίσης, δεν ήξερα ότι στην Πράγα, κατά τη διάρκεια της ζωής του, ένας νεαρός συγγραφέας έγραψε ένα πρώιμο παράδειγμα ιστορίας από θαυμαστές, που βασίζονται σε ήδη υπάρχοντες φανταστικούς χαρακτήρες (fan fiction), μια συνέχεια της “Μεταμόρφωσης”, όπου το έντομο μεταμορφώνεται ξανά σε άνθρωπο». Και το σχετικό link...

Εγκαινιάζεται απόψε η έκθεση του βραβευμένου κομίστα Nicolas Mahler με θέμα «Komplett Kafka» στο Ινστιτούτο Γκαίτε στην Αθήνα. Φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από τον θάνατο του Φραντς Κάφκα (1883-1924), του κορυφαίου και επιδραστικού της παγκόσμιας λογοτεχνίας, οι ιστορίες του οποίου όπως η «Μεταμόρφωση» αποτελούν υποχρεωτικό ανάγνωσμα σε σχολεία του εξωτερικού και το επίθετο «καφκικό» έχει ενσωματωθεί στη γλώσσα μας. Σήμερα ο συγγραφέας από την Πράγα εξακολουθεί να είναι επίκαιρος και να μας συναρπάζει. Με αφορμή την επέτειο, το Goethe-Institut Athen επιχειρεί να φωτίσει ποικίλες πτυχές της προσωπικότητας του Κάφκα και να επανεξετάσει το έργο του, συμμετέχοντας στις εκδηλώσεις που οργανώνονται σε όλο τον κόσμο. Έτσι, απόψε εγκαινιάζει την περιοδεύουσα έκθεση «Komplett Kafka – Μια βιογραφία σε κόμικς» στο παράρτημά του στην Αθήνα, με έργα του βραβευμένου σχεδιαστή κόμικς και εικονογράφου Nicolas Mahler, ο οποίος θα παρευρεθεί στα εγκαίνια (7.30 μ.μ.) και αύριο το πρωί θα δώσει masterclass (δηλώσεις συμμετοχής στο kultur.athen@goethe.de). Την έκθεση θα προλογίσει ο Νικόλαος-Ιωάννης Κοσκινάς, επίκουρος καθηγητής Νεότερης Γερμανικής Λογοτεχνίας στο ΕΚΠΑ. Ίσως δεν είναι ευρύτερα γνωστό ότι ο Φραντς Κάφκα είχε μεγάλο πάθος και για το σχέδιο: «Εγώ, κορίτσι μου, υπήρξα μεγάλο ταλέντο στο σχέδιο», έγραφε εν μέρει ειρωνικά αλλά και με κρυφή περηφάνια το 1913 στην αιώνια αρραβωνιαστικιά του, τη Φελίτσε. Τι τράβηξε τον Nicolas Mahler στον Κάφκα; «Κάτι ιδιαίτερα δελεαστικό, εκτός από το θέμα των σχεδίων, ήταν ότι ενώ θεωρείται ένας βαρύς, σκοτεινός συγγραφέας, υπάρχει και το κωμικό στοιχείο στα έργα του», επισημαίνει. «Η “Μεταμόρφωση” για παράδειγμα είναι στην πραγματικότητα ένα χιουμοριστικό σκετς γεμάτο αστείους χαρακτήρες, ακόμη και αν σε μερικούς φαντάζει πολύ καταθλιπτικό και καθόλου ευχάριστο. Το να συνδέεις το κωμικό με το σκοτεινό στοιχείο είναι φυσικά πολύ δελεαστικό». Ο Nicolas Mahler γεννήθηκε το 1969 στη Βιέννη όπου ζει και εργάζεται, οι γελοιογραφίες του δημοσιεύονται σε εφημερίδες και περιοδικά όπως Die Zeit, NZZ am Sonntag, Frankfurter Allgemeine, Titanic, ενώ διακρίθηκε το 2010 με το βραβείο Max und Moritz ως ο «καλύτερος γερμανόφωνος καλλιτέχνης κόμικς» και σήμερα είναι καλλιτεχνικός διευθυντής της Σχολής για την Ποίηση στη Βιέννη. Με το βιβλίο του «Komplett Kafka» (εκδ. Suhrkamp) και τα σχέδια που εκθέτει στο Ινστιτούτο Γκαίτε αναδεικνύει τη ζωή και το έργο του Κάφκα με τρόπο πνευματώδη και καυστικό. Η έκθεση παρουσιάζεται σε συνεργασία με το Literaturhaus Stuttgart και θα διαρκέσει μέχρι τις 15 Ιουνίου. Goethe-Institut Athen, Ομήρου 14-16, τηλ. 210-3661000. Και το σχετικό link...

Μια αναπάντεχη έκδοση Omnibus με κόμικ διασκευές των έργων του Φραντς Κάφκα που είχε βγει το 2012. Περιέχει μια ιστορία που είχε βγει στην Γαλλία το 2007 και μια το 2009, αμφότερες από την Delcourt και με την δεύτερη να είναι σε σενάριο του γνωστού από τους Ρυθμιστές και το Assassins Creed, Corbeyran. Φροντισμένη έκδοση, στα ίδια πρότυπα με τις υπόλοιπες λογοτεχνικές διασκευές και κόμικ βιογραφίες που βγάζει η γνώση. Ευχαριστούμε τον @nikos99 για την παράθεση του αντίτυπου του για τις ανάγκες της παρουσίασης.