Search the Community

Εκατό χρόνια μετά, ένα γκράφικ νόβελ ζωντανεύει τον παράξενο και ονειρικό κόσμο του. Ο Φραντς Κάφκα πεθαίνει στις 3 Ιουνίου 1924, στο σανατόριο Κέρλινγκ κοντά στη Βιέννη. Το τελευταίο διάστημα η φυματίωση του λάρυγγα δεν του επέτρεπε να φάει, να πιει ή να μιλήσει. Επικοινωνεί με την οικογένειά του με επιστολές που γράφει μαζί με την Ντόρα Ντιαμάντ. Τι ξέρουμε για τον Φραντς Κάφκα, εκατό χρόνια μετά τον πρόωρο θάνατό του; Στο γκράφικ νόβελ με τίτλο «Φραντς Κάφκα: Άνθρωπος χωρίς εποχή», που κυκλοφορεί σε λίγες ημέρες από τις εκδόσεις Οξύ (μτφρ. Lucie Kuligová), οι Radek Malý (κείμενο) και Renáta Fučíková (εικονογράφηση) δίνουν μια πρώτη απάντηση με τηλεγραφική συντομία: «1. Ήταν ένας συγγραφέας εβραϊκής καταγωγής. Γεννήθηκε στην Πράγα και έγραφε στα γερμανικά. »2. Έγραψε ένα διήγημα στο οποίο ο πρωταγωνιστής ξυπνάει ένα πρωί ως έντομο. Και παραμένει έτσι. »3. Είχε προβλήματα με τον πατέρα του, με τη εργασία του και με τις γυναίκες. Κρίνοντας από αυτά που έγραφε και τον τρόπο που τα έγραφε, αυτά τα τρία δεν ήταν τα μοναδικά του προβλήματα…». Ο συγγραφέας Φραντς Κάφκα «γεννήθηκε» τη νύχτα της 22ας προς την 23η Σεπτεμβρίου 1912, όταν έγραψε το διήγημα «Η κρίση».«Από τις 10 το βράδυ έως τις 6 το πρωί, δίχως ανάσα», σημειώνει ο ίδιος στο ημερολόγιό του. Επειδή μάλλον ούτε τους ίδιους τους δημιουργούς καλύπτει η απάντηση, προσθέτουν: «Ο Κάφκα είχε, απλούστατα, πρόβλημα με τον κόσμο. Και ο κόσμος εξακολουθεί να έχει πρόβλημα με τον Κάφκα». Τα προβλήματα με τον αλλόκοτο αυτόν συγγραφέα παραμένουν. «Δεν κατανοούμε τα πάντα στα μυθιστορήματα και τα διηγήματα του Κάφκα αλλά φαίνεται ότι ακριβώς δεν προορίζονται όλα για να γίνουν κατανοητά». Ίσως μια αιτία να είναι η κληρονομιά που άφησε φεύγοντας, δηλαδή οι αφηγήσεις του. Από αυτές έχει προκύψει π.χ., το περίφημο «καφκικό σύνδρομο». Τι είναι αυτό όμως; Κάτι σαν το οιδιπόδειο στην ψυχιατρική; Λογοτεχνική σχολή; Η αίσθηση ότι κάθε πραγματικότητα είναι κινούμενη άμμος; Έναν αιώνα μετά, μέσα στην παραζάλη των «σόσιαλ» και των «φέικ νιουζ», μέσα στις ψηφιακές εικονικές ζωές, ο Κάφκα είναι ακόμη πιο επίκαιρος; Εκ φύσεως ντροπαλός, ο Φραντς Κάφκα δυσκολευόταν να αναπτύξει σχέσεις με τα κορίτσια, που ενώ προορίζονταν για υποψήφιες νοικοκυρές, σύζυγοι και μητέρες, λόγω του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου μεταλλάχθηκαν σε δυναμικές γυναίκες με αυτοπεποίθηση. Καφκικό σύνδρομο, με σημερινούς όρους, θα μπορούσαμε – ίσως – να πούμε ότι είναι η κρίση πανικού. Ο ίδιος ο Κάφκα πάντως ήταν ψύχραιμος. Μονάχα μια φορά ο φίλος του Μαξ Μπροντ τον είδε να κλαίει. Ψύχραιμοι είναι και οι λογοτεχνικοί του χαρακτήρες: αυτοί που ο πατέρας τους τους καταδικάζουν σε θάνατο διά πνιγμού (και σπεύδουν να εκτελέσουν την πατρική εντολή)· αυτοί που ξυπνούν στο κρεβάτι τους μεταμορφωμένοι σε έντομο (το μόνο τους άγχος είναι πώς θα πάνε τώρα στη δουλειά και τι θα πούνε οι γονείς τους)· αυτοί που τους διακόπτουν συνεχώς πάνω στην κορύφωση της ερωτικής επαφής (ίσως επειδή συμβαίνει πάντοτε την πλέον ακατάλληλη στιγμή και σε δημόσιους χώρους)· αυτοί που δένονται επάνω σε μια θηριώδη μηχανή βασανισμού (Άουσβιτς πριν από το Άουσβιτς;)· αυτοί που αφήνονται να τους «σφάξουν σαν το σκυλί» έπειτα από μια δίκη που συμβαίνει παντού και πουθενά, αφού μια δίκη είναι ολόκληρη η ζωή τους (μας). Πώς να τον αντέξεις αυτό τον τύπο, στ’ αλήθεια τώρα. Γράφουν οι συγγραφείς του «Άνθρωπος χωρίς εποχή» ότι το στερεότυπο που θέλει τον Κάφκα μονόχνωτο και καταθλιπτικό δεν ισχύει: γυμναζόταν, τον ενδιέφερε η τεχνολογία, ταξίδευε, φρόντιζε την υγεία του. Από την άλλη, «ο Φραντς ήταν ένας ντροπαλός και χωρίς μεγάλη αυτοπεποίθηση άντρας, επομένως η σχέση του με τις γυναίκες ήταν αρκετά περίπλοκη. Αυτό όμως δεν είναι παράξενο, δεδομένου ότι έζησε σε μια εποχή που δεν ήταν εύκολο να αναπτύξει κανείς μια κανονική επαφή με τα κορίτσια. Η κοινωνία ακόμη προσδοκούσε από τις γυναίκες πρωτίστως να εκπληρώνουν τον ρόλο της νοικοκυράς, η οποία είναι στήριγμα για τον σύζυγό της και καλή μητέρα για τα παιδιά της. Ωστόσο, ακόμα και αυτό άλλαζε υπό την επίδραση του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, και οι μοιραίες γυναίκες του Κάφκα δεν ήταν σε καμία περίπτωση αφελή κοριτσάκια». Η τελευταία γυναίκα που ερωτεύτηκε ο Κάφκα ήταν η πιο ατίθαση και απελευθερωμένη: η Ντόρα Ντιαμάντ. «Η σχέση τους ήταν εξαρχής παθιασμένη και πιθανότατα μόνο μαζί της ο Κάφκα γνώρισε την έννοια της πραγματικά ολοκληρωμένης σχέσης. Εκείνη ήταν η αιτία που εγκατέλειψε την Πράγα και μετακόμισε στο Βερολίνο όπου έζησαν ευτυχισμένοι, αν και πολύ λιτά. Σχεδίαζαν να μετακομίσουν στην Παλαιστίνη και εκεί να ανοίξουν μαζί ένα εστιατόριο − εκείνη θα μαγείρευε και αυτός θα σερβίριζε. Ωστόσο αυτό δεν ήταν γραφτό να συμβεί: Η Ντόρα συνόδευσε τον Φραντς σε όλες τις ιατρικές του εξετάσεις και θεραπείες και στην αγκαλιά της πέθανε στις 3 Ιουνίου του 1924». Αργότερα η Ντόρα θα γράψει: «Μια μέρα με τον Φραντς ξεπερνά όλα όσα έγραψε ποτέ». «Ολόκληρη η πόλη καταγινόταν με τον καλλιτέχνη της πείνας. Όλοι επιθυμούσαν, τουλάχιστον μία φορά τη μέρα, να δουν τον καλλιτέχνη. Ακόμα και κατά τη διάρκεια της νύχτας…». «Ο καλλιτέχνης της πείνας», 1922. Οι επιστολές της χαμένης κούκλας «Ευτυχώς μου δόθηκε η ευκαιρία να εικονογραφήσω το βιβλίο για τον Φραντς Κάφκα σε ώριμη πλέον ηλικία, κάτι που μου επέτρεψε να χρησιμοποιήσω όλα τα ένστικτα και τη διαίσθησή μου», μας είπε σε γραπτό μήνυμα έπειτα από σχετικό ερώτημα που της αποστείλαμε η Ρενάτα Φουτσίκοβα, εικονογράφος του γκράφικ νόβελ. Και συνεχίζει: «Αφέθηκα να με καθοδηγήσουν τα κείμενα και η σύλληψη του Ράντεκ Μάλι, ενώ παράλληλα αξιοποίησα την ερευνητική μου εμπειρία από τη συγγραφή μη μυθοπλαστικής λογοτεχνίας. Αλλά το κυριότερο: Στηρίχθηκα στο γεγονός ότι ζω στην πόλη του Κάφκα, και μάλιστα στην ίδια συνοικία όπου έμενε κι εκείνος. Αν ζούσα εκατό χρόνια νωρίτερα, σίγουρα θα συναντιόμασταν». Το διάστημα 1909-1911, ο Φραντς Κάφκα πραγματοποίησε μαζί με τον Μαξ Μπροντ πολλά περιηγητικά ταξίδια σε Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία και Ελβετία. Μάλιστα, κρατούσαν ημερολόγια για να συγκρίνουν τις παρατηρήσεις τους. Ανάλογα, ο συγγραφέας Ράντεκ Μάλι τόνισε: «Ο Φραντς Κάφκα είναι ένα τόσο αδιαμφισβήτητο φαινόμενο της παγκόσμιας λογοτεχνίας που είναι σχεδόν αδύνατο να τον αποφύγει κανείς – ιδιαίτερα όταν ο συγγραφέας ζει στην ίδια πόλη με αυτόν. Τα στοιχεία του τρόμου στα έργα του τα αντιλαμβάνομαι πάντα ως ισορροπημένα με μια ασυνήθιστη αίσθηση του χιούμορ, μια ειρωνεία που δεν είναι πάντοτε εμφανής με την πρώτη ματιά. Ίσως είναι κάτι κεντροευρωπαϊκό, που όμως προφανώς αντηχεί έντονα και σε άλλες κουλτούρες». Ο Κάφκα διαγνώστηκε με φυματίωση τον Αύγουστο του 1917. «Το μυαλό μου έκανε συμφωνία με τους πνεύμονές μου πίσω από την πλάτη μου», είχε σχολιάσει, θεωρώντας την ασθένειά του συνέπεια της ψυχικής του καταπόνησης. Η έξοχη δουλειά τους βασίζεται και στην εύστοχη επιλογή επεισοδίων από τη ζωή και το έργο του Κάφκα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι και το ακόλουθο: «Ένα ενδιαφέρον περιστατικό, που σχετίζεται με την παραμονή του Φραντς Κάφκα στο Βερολίνο τον τελευταίο χρόνο της ζωής του, επισήμανε η σύντροφός του Ντόρα σε μεταγενέστερη συνέντευξή της. Στο πάρκο της συνοικίας Στέγκλιτζ, όπου διέμεναν, συνάντησαν μια φθινοπωρινή μέρα του 1923 ένα κοριτσάκι που έκλαιγε. Της μίλησαν και όταν ο Φραντς έμαθε πως είχε χάσει την κούκλα της, έσπευσε να της απαντήσει: “Η κούκλα σου έχει πάει ταξίδι. Το ξέρω γιατί μου έστειλε ένα γράμμα”. »Το κορίτσι ήθελε να δει το γράμμα, οπότε ο άγνωστος κύριος σε ρόλο ταχυδρόμου τής υποσχέθηκε να της το παραδώσει την επόμενη μέρα. Ανέλαβε την αποστολή αυτή με μεγάλη υπευθυνότητα: φέρεται να έγραφε τα γράμματα της κούκλας για τις επόμενες τρεις εβδομάδες, προκειμένου να διαβεβαιώσει το κοριτσάκι για την αγάπη της. Τελικά αποφάσισε να παντρέψει την κούκλα στο εξωτερικό ώστε να εξηγήσει την οριστική της εξαφάνιση. Καφκολόγοι από όλο τον κόσμο αναζητούν αυτά τα γράμματα και το άγνωστο κορίτσι εδώ και μερικές γενιές. Μάταια. «Ήταν ένα όμορφο ανοιξιάτικο πρωινό Κυριακής. Ο νεαρός έμπορος Γκέοργκ Μπέντεμαν καθόταν στο ιδιωτικό του δωμάτιο στον πρώτο όροφο του σπιτιού δίπλα στο ποτάμι…». Η «Κρίση» ήταν «μια κανονική γέννα καλυμμένη με ακαθαρσίες και βλέννες που βγήκαν από μέσα μου», θα γράψει ο Κάφκα στο ημερολόγιό του. »Αρκετοί συγγραφείς προσπάθησαν να επινοήσουν πώς θα μπορούσαν να μοιάζουν αυτές οι επιστολές της χαμένης κούκλας. Ίσως η όλη ιστορία να είναι απλώς ένας ακόμα θρύλος, από τους πολλούς που έχουν δημιουργηθεί γύρω από αυτόν τον αξιοπερίεργο άνθρωπο μετά τον θάνατό του. Κι αν δεν είναι; Ίσως αυτή τη στιγμή, κάπου στο Βερολίνο, μια εκατόχρονη γριούλα να χαμογελά φέρνοντας στον νου της τον λιγνό κύριο με το μαύρο καπέλο. Στις αναμνήσεις της παραμένει ως ένας καλός άνθρωπος». Το μυαλό συνωμοτεί με τους πνεύμονες… «“Πριν από τρεις εβδομάδες περίπου, τη νύχτα, οι πνεύμονές μου άρχισαν να αιμορραγούν έντονα. Ήταν περίπου 4 το πρωί· ξυπνάω, απορώ με την ασυνήθιστη ποσότητα σάλιου στο στόμα μου, το φτύνω και ανάβω ένα σπίρτο − παράξενο, είναι ένας θρόμβος αίματος. Και αυτή ήταν η αρχή. Στα τσεχικά αυτό λέγεται “chrlení”, δεν ξέρω αν το γράφω σωστά, αλλά είναι μια λέξη που περιγράφει αυτή την έκρηξη υγρού από τον λαιμό. Νόμιζα ότι δεν θα σταματούσε ποτέ. Πώς υποτίθεται ότι θα φράξω αυτή τη ροή όταν δεν την άνοιξα εγώ; Σηκώθηκα, διέσχισα το δωμάτιο, πήγα στο παράθυρο, κοίταξα έξω, γύρισα πίσω − ακόμα αίμα. Κάποια στιγμή σταμάτησε και κοιμήθηκα· κοιμήθηκα καλύτερα από ότι είχα κοιμηθεί εδώ και πολύ καιρό” (από ένα γράμμα στην αδελφή του Ότλα, 1917). Ο Κάφκα συνάντησε τη 19χρονη – και κατά 20 χρόνια μικρότερή του – Ντόρα Ντιαμάντ το καλοκαίρι του 1923 και στα τέλη του ίδιου χρόνου μετακόμισε μαζί της στο Βερολίνο. Λίγους μήνες αργότερα, η υγεία του επιδεινώθηκε και νοσηλεύθηκε σε σανατόρια. Λίγο πριν από το τέλος του, η Ντόρα ζήτησε από τον πατέρα της άδεια να τον παντρευτεί, όμως η απάντηση ήταν αρνητική. »Στα μέσα Αυγούστου του 1917, μέσα στη νύχτα, ο Φραντς Κάφκα υπέστη αιμορραγία. Για πρώτη φορά διαγνώστηκε με φυματίωση, τότε ακόμη μια ανίατη και δυστυχώς αρκετά διαδεδομένη ασθένεια, που προσέβαλλε ιδίως τους σωματικά αδύναμους. »Ωστόσο, ο Κάφκα θεωρούσε την ασθένεια επίσης ως συνέπεια της ψυχικής του καταπόνησης. Άλλωστε, ο ίδιος το διατύπωσε ως εξής: “Το μυαλό μου έκανε συμφωνία με τους πνεύμονές μου πίσω από την πλάτη μου”. Πάλευε με τη φυματίωση για τα επόμενα επτά χρόνια, γεγονός που άλλαξε ριζικά τον τρόπο ζωής του. Περνούσε πλέον πολύ χρόνο εκτός Πράγας σε θεραπευτήρια, όμως παρά τα επανειλημμένα αιτήματά του, δεν συνταξιοδοτήθηκε − στη δουλειά του τον θεωρούσαν αναντικατάστατο. »Στην αρχή κράτησε την ασθένειά του κρυφή από τους γονείς του. Η πρώτη που έμαθε για τη θλιβερή διάγνωση ήταν η αδελφή του Ότλα. Όταν τελικά του δόθηκε η αναρρωτική άδεια από την εργασία του, αποφάσισε να πάει κοντά της στο αγρόκτημα στο Σίρεμι, όπου δούλευε στον γαμπρό της. Στο χωριό ο Φραντς ήρθε πιο κοντά με τους απλούς αγρότες και ακολούθησε τον αντίξοο τρόπο ζωής τους, δουλεύοντας στα χωράφια και κόβοντας ξύλα. Ταυτόχρονα όμως, δεν παραμελούσε το γράψιμο − οι σημειώσεις του από το Σίρεμι, που εκδόθηκαν το 1931 από τον Μαξ Μπροντ, περιέχουν μερικούς πραγματικά αξιοσημείωτους συλλογισμούς. Για παράδειγμα: “Ένα κλουβί βγήκε να αναζητήσει ένα πουλί”». Και το σχετικό link...

“KOMPLETT KAFKA” ο τίτλος της έκθεσης που πραγματοποιείται από το Goethe-Zentrum Patras και το MOSAIC//Πολιτισμός & Δημιουργικότητα. Με αφορμή το επετειακό έτος 2024 για τον Φραντς Κάφκα το Goethe-Zentrum Patras και το MOSAIC//Πολιτισμός & Δημιουργικότητα παρουσιάζουν την έκθεση αφίσας KOMPLETT KAFKA, σε συνεργασία με τον καλλιτέχνη Nicolas Mahler και το Literaturhaus Stuttgart (Λογοτεχνικό Σπίτι της Στουτγκάρδης). Η έκθεση KOMPLETT KAFKA η οποία άνοιξε τις πύλες της στον χώρο του MOSAIC Hub (Ερμού 112, Μαρκάτο) την Παρασκευή 27 Σεπτεμβρίου 2024, θα διαρκέσει έως την Παρασκευή 25 Οκτωβρίου 2024. Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα – Παρασκευή: 10.00 – 18.00. Η έκθεση είναι δίγλωσση, στα Ελληνικά και τα Γερμανικά, ενώ η είσοδος είναι ελεύθερη. Ο Φραντς Κάφκα δεν ήταν μόνο συγγραφέας, είχε μεγάλο πάθος και για το σχέδιο: «Εγώ, κορίτσι μου, υπήρξα μεγάλο ταλέντο στο σχέδιο», έγραφε εν μέρει ειρωνικά αλλά και με κρυφή περηφάνια το 1913 στην αιώνια αρραβωνιαστικιά του, τη Φελίτσε Μπάουερ για τις καλλιτεχνικές του φιλοδοξίες. Τα σχέδια που σκάρωνε του έδιναν κάποτε «μεγαλύτερη ικανοποίηση από κάθε τι άλλο», αναφέρει κάπου. Τι πιο ταιριαστό λοιπόν, από το να τιμήσουμε την επέτειό του με μια βιογραφία σε κόμικς, σχεδιασμένη μάλιστα από τον Nicolas Mahler, του οποίου τα σκίτσα έχουν ένα εξίσου μινιμαλιστικό ύφος; Ο Mahler αναδεικνύει τη ζωή και το έργο του Κάφκα με τρόπο απαράμιλλα πνευματώδη και καυστικό, ενώ δεν διστάζει να αγγίξει και ορισμένα μεγάλα ερωτήματα: Γιατί απέτυχε το σχέδιο του Κάφκα να συντάξει μια σειρά φτηνών ταξιδιωτικών οδηγών; Ποιος έγραψε τη συνέχεια ενός από τα σημαντικότερα βιβλία του με τίτλο «Η επαναμεταμόρφωση του Γκρέγκορ Σάμσα»; Και τι κρύβεται πίσω από την ιστορία με τη «λευκή σκλάβα»; Απαντήσεις στα παραπάνω και άλλα πολλά θα βρείτε στο βιβλίο ΚΑΦΚΑ ΟΛΑ (Πηγή: Εκδόσεις Suhrkamp). Ο Nicolas Mahler γεννήθηκε το 1969 στη Βιέννη, όπου ζει και εργάζεται ως σχεδιαστής κόμικς και εικονογράφος. Κόμικς και γελοιογραφίες του δημοσιεύονται σε εφημερίδες και περιοδικά όπως Die Zeit, NZZ am Sonntag, την κυριακάτικη Frankfurter Allgemeine και το σατιρικό περιοδικό Titanic. Για το ευρύτατο έργο του έχει αποσπάσει πολλά βραβεία, μεταξύ άλλων το βραβείο Max und Moritz ως ο «καλύτερος γερμανόφωνος καλλιτέχνης κόμικς» το 2010, το βραβείο Literaturhäuser το 2015 και το βραβείο Sondermann το 2019. Ο Mahler είναι καλλιτεχνικός διευθυντής της Σχολής για την ποίηση στη Βιέννη. Πληροφορίες Πότε: Παρασκευή 27.09.2024 έως και Παρασκευή 25.10.2024 Πού: MOSAIC Hub, Ερμού 112, Μαρκάτο, Πάτρα Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα-Παρασκευή 10.00-18.00 Γλώσσα: Ελληνικά, Γερμανικά Είσοδος ελεύθερη Και το σχετικό link...

Με αφορμή την έκθεση αφίσας «Komplett Kafka» στο πλαίσιο του «Έτους Κάφκα», η «Κ» συνομιλεί με τη διευθύντρια του Ινστιτούτου Γκαίτε Θεσσαλονίκης και τον εικονογράφο Νίκολας Μάλερ που προσέγγισε τη ζωή του απαράμιλλου συγγραφέα με χιούμορ και… σκοτεινιά. «Είμαι κλουβί σε αναζήτηση πουλιού». Εγκλωβισμένος στη γραφειοκρατική επαγγελματική καθημερινότητα και τον υπαρξιακό εφιάλτη της ενοχής, σε ένα σώμα μονίμως ασθενές, σε μιαν ιστορική περίοδο που συνδύαζε το σκοτεινό fin de siècle, τα τέλη του 19ου αιώνα, με τον επικείμενο Μεγάλο Πόλεμο, ο Φραντς Κάφκα αναζητούσε διαρκώς τον χρόνο, την ησυχία και την αγάπη για να δώσουν νόημα στη φυλακή του μυαλού και του κόσμου του. Του κόσμου στον οποίο ήθελε να γραπτά του να καίγονται στην κυριολεξία, αφού τον βασάνιζε η αμφιβολία για τον εαυτό του – και η υποτίμηση από τον πατέρα του είχε παίξει, όπως λένε οι μελετητές, κεντρικό ρόλο σε αυτό. Ο Κάφκα χωμένος στην εφιαλτική γραφειοκρατία. Ίσως στον κατηραμένο όφι της… Σχέδιο από το βιβλίο του Νίκολας Μάλερ «Komplett Kafka» (εκδ. Suhrkamp, 2023). Εκατό χρόνια συμπληρώνονται στις 3 Ιουνίου από τον θάνατο του συγγραφέα που το όνομά του έδωσε το επίθετο «καφκικός» για να σημάνει το σκοτεινό, το δυσοίωνο, το εφιαλτικό. Ο Φραντς Κάφκα, 100 χρόνια από την εκδημία του και 141 από τη γέννησή του (3 Ιουλίου 1883), δεν παύει να μελετάται, να ανακαλύπτεται διαρκώς, να μεταφράζεται και να διδάσκεται. Βιβλία του αποτελούν υποχρεωτικά αναγνώσματα στον γερμανόφωνο –αλλά ασφαλώς όχι μόνο – κόσμο, παραμένοντας επίκαιρος και συναρπαστικός. Ο θεματοφύλακας, θα έλεγε κανείς, της γερμανοφωνίας, το Ινστιτούτο Γκαίτε, δεν θα μπορούσε παρά να ρίξει εκ νέου φως στον συγγραφέα που εντάσσεται σε κάθε πιθανό λογοτεχνικό κανόνα· σε εκείνον που, όσο λίγοι, βυθίστηκε στον παλαιό κόσμο των αυτοκρατοριών της κεντρικής Ευρώπης που κατέρρεαν και στη μανία του 20ού αιώνα που ερχόταν για να φέρει τα πάνω κάτω στη ζωή, την πολιτική, την τέχνη, την ύπαρξη την ίδια – συχνά με βαρύ φόρο αίματος, ασθενειών και αδιεξόδων. Ο κόσμος όπου έζησε και εκείνος που επιθύμησε Ανατόμος της κεντροευρωπαϊκής ψυχής, «με θέματα και αγωνίες του υπερβαίνουν τον καιρό και τον τόπο, την Τσεχία των αρχών του περασμένου αιώνα, τα κείμενα του Κάφκα είναι κλασικά. Εκτός από τα πιο γνωστά έργα όπως η “Μεταμόρφωση” και η “Δίκη”, έχουν διασωθεί πολυάριθμα αποσπάσματα, ιστορίες, ημερολόγια και αλληλογραφία. Από αυτά, το “Γράμμα στον πατέρα” ξεχωρίζει ως μια σημαντική αυτοβιογραφική μαρτυρία. Η επιστολή, που δεν έφτασε ποτέ στον παραλήπτη της, μας μεταφέρει στον κόσμο όπου έζησε και μεγάλωσε ο Φραντς Κάφκα, αλλά και στον κόσμο στον οποίο θα ήθελε να ζούσε αν ο πατέρας του είχε καταφέρει να κατανοήσει και να αποδεχτεί τη διαφορετικότητά του», όπως λέει στην «Κ» η διευθύντρια του Goethe-Institut της Θεσσαλονίκης Μπεάτε Κέλερ. «Τίποτα δεν μπορεί να επιτευχθεί με ένα τέτοιο σώμα. Θα πρέπει να συνηθίσω την ακατάπαυστη αποτυχία του». Σχέδιο του Νίκολας Μάλερ από την έκδοση «Kompett Kafka» (εκδ. Suhrkamp, 2023). Μέσα από μια σειρά εκδηλώσεων, το Ινστιτούτο Γκαίτε σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Πάτρα – όπως προφανώς και σε ολόκληρο τον κόσμο όπου έχει παρουσία – θα εξετάσει γνώριμες και άγνωστες καφκικές πτυχές. Διαλέξεις, εκθέσεις, θέατρο και άλλες δράσεις αναμένεται να διατρέξουν όλο το 2024 αλλά και όλες τις εκφάνσεις του έργου ενός από τους πιο επιδραστικούς συγγραφείς των αιώνων, εκείνου που δεν είχε κατορθώσει να αποδεχτεί τον εαυτό του και δημιουργούσε ασταθείς σχέσεις με τους ανθρώπους γύρω του και, κυρίως, με τις γυναίκες της ζωής του. «Τα θέματα του Κάφκα όπως οι υπαρξιακοί φόβοι, η γραφειοκρατία, η εξάρτηση από την εργασία και το σύστημα, παραμένουν σήμερα τόσο επίκαιρα όσο και στην εποχή που γράφτηκαν. Τα μοτίβα του Κάφκα παρέχουν ευκαιρίες για ταύτιση σε έναν κόσμο γεμάτο κρίσεις», όπως σημειώνει η Μπεάτε Κέλερ στην «Κ». Ο μινιμαλιστής Κάφκα και ο μινιμαλιστής Μάλερ Μία από τις διοργανώσεις του «Έτους Κάφκα» είναι η έκθεση αφίσας, σε συνεργασία με το Literaturhaus Stuttgart (Λογοτεχνικό Σπίτι) της Στουτγκάρδης, με σχέδια του Αυστριακού Νίκολας Μάλερ, ενός αυτοδημιούργητου εικονογράφου που έχει δημιουργήσει σχέδια για πολλούς συγγραφείς που έχουν ενταχθεί, μεταξύ άλλων, σε graphic novels. Πλην του Κάφκα και της έκδοσης «Komplett Kafka» (εκδ. Suhrkamp, 2023), που αποτελεί και τον κορμό της έκθεσης σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, ο Νίκολας Μάλερ έχει εικονογραφήσει βιβλία για τον Τόμας Μπέρνχαρντ, τον Τζέιμς Τζόις, τον Ιμάνουελ Καντ, τον Ρόμπερτ Μούζιλ, τον Μαρσέλ Προυστ, τον Σάμιουελ Μπέκετ, τον Εμίλ Σιοράν και τον Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν. Ο Αυστριακός εικονογράφος Νίκολας Μάλερ Μινιμαλιστής ο ίδιος, ακολούθησε την αφαιρετική τεχνοτροπία του Φραντς Κάφκα συνθέτοντας τη βιογραφία του, που εμφορείται από το μονίμως ανικανοποίητο, την ευθραυστότητα του χαρακτήρα και του σώματός του, από τον εγκλωβισμό σε σπουδές που δεν ήθελε και σε δουλειές που δεν διάλεξε. «Ο ίδιος ο Κάφκα αφιερώθηκε στη ζωγραφική στα πρώτα του χρόνια και οι μινιμαλιστικές “ραβδωτές φιγούρες” του κοσμούσαν αργότερα τις σελίδες τίτλων των έργων του», όπως μας λέει η διευθύντρια του Ινστιτούτου Γκαίτε της Θεσσαλονίκης. «Σε αυτή, ο Νίκολας Μάλερ αποτυπώνει με απλές πινελιές τα δύσκολα θέματα του Κάφκα: τους φόβους, την τελειομανία και την αναζήτηση του νοήματος, ενώ αναδεικνύει τη ζωή και το έργο του με τρόπο απαράμιλλα πνευματώδη και καυστικό», όπως συμπληρώνει η ίδια. Το εξώφυλλο του βιβλίου του Νίκολας Μάλερ Ο Νίκολας Μάλερ, μιλώντας στην «Κ», λέει ότι το βιβλίο «Komplett Kafka» προέκυψε από μια μακρά αναζήτηση περί του Κάφκα και της κληρονομιάς του. «Ήθελα να δουλέψω με κείμενα του Κάφκα για πολύ καιρό, αλλά δεν μπορούσα να αποφασίσω ποιο να διαλέξω. Υπάρχουν πολλές διασκευές κειμένων του Κάφκα σε κόμικς, οπότε αυτό δεν διευκόλυνε την αναζήτησή μου. Και αφού μου αρέσει να διαβάζω γράμματα και ημερολόγια, αρκέστηκα όχι σε μια διασκευή ενός μυθιστορήματός του, αλλά στη βιογραφία του με αποσπάσματα του έργου του. Δεν ήθελα να το κάνω πολύ σκοτεινό, όπως μπορείτε να δείτε από το λευκό εξώφυλλο, αλλά ελαφρύ και αστείο χωρίς να χάσω τις σκοτεινές πτυχές του καφκικού σύμπαντος. Οι περισσότερες καλές κωμωδίες βασίζονται στο σκοτάδι, οπότε ελπίζω αυτό να ταίριαξε καλά σε αυτό το βιβλίο. Σίγουρα όμως δεν ήθελα να “περιπαίξω” τον Κάφκα». Ο Νίκολας Μάλερ αποτίει φόρος τιμής στον μινιμαλισμό του Κάφκα, «που είναι ακόμα πιο απλός από τον δικό μου», όπως λέει ο ίδιος. Έτσι, ο Αυστριακός καλλιτέχνης παρουσιάζει τη βιογραφία του Κάφκα, πέραν των αποσπασμάτων που χρησιμοποιεί, με σχέδια χωρίς πρόσωπα, με μεγάλα αυτιά και μύτη, με πολύ λεπτό κορμό, αφού και τα καφκικά σχέδια, «τα περισσότερα εξ αυτών, δεν έχουν επίσης πρόσωπα. Και για μια βιογραφία, αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο, αφού αφήνει χώρο στη φαντασία των αναγνωστών. Δεν θα ήθελα να δω χαρακτήρες – όπως ο Κάφκα, ο πατέρας του ή η Φελίτσε Μπάουερ – να σχεδιάζονται με ρεαλιστικό τρόπο. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να είναι ακούσια αστείο, ακόμα και αμήχανο», όπως αφηγείται ο Νίκολας Μάλερ. «Θανατηφόρες σχολικές ερμηνευτικές αναλύσεις» Ο καλλιτέχνης πάντως, όσο δημιουργούσε τα σχέδια για τον Κάφκα έβρισκε συναρπαστικό το γεγονός ότι «σχεδόν οποιαδήποτε πρότασή του αποτελούσε ενδιαφέρουσα αντίστιξη σε κάθε σχέδιο», συνθέτοντας μία σειρά που διατρέχει τη ζωή του μεγάλου συγγραφέα χωρίς να δημιουργεί αναγνωστικές… αναταράξεις. «Μπορώ να γελάσω κι εγώ, Φελίτσε, να είσαι σίγουρη. Είμαι γνωστός για το τρανταχτό μου γέλιο». Ως γερμανόφωνος, ο Νίκολας Μάλερ (γεν. 1969) έλαβε τις εγκύκλιες σπουδές του με τον Κάφκα… πανταχού παρόντα αφού, όπως και στα καθ’ ημάς, οι λογοτεχνικές αναλύσεις ήταν επίμονες – και όχι, εντέλει, τόσο… αποτελεσματικές για όλους και όλες μας. «Φυσικά, είναι ένα είδος μυθολογικής φιγούρας, με μια ζωή που μοιάζει φτιαγμένη για μυθιστόρημα ή ταινία. Και στις γερμανόφωνες χώρες, τουλάχιστον για τους ανθρώπους της ηλικίας μου, ο Κάφκα στοίχειωνε τους πάντες στο σχολείο, όπου έπρεπε να κάνουμε ερμηνευτικές αναλύσεις του έργου του. Κάτι που είναι θανατηφόρο φυσικά και σκοτώνει το ενδιαφέρον σου για κάθε συγγραφέα», μας λέει. «Το να ξυπνάς νωρίς είναι απόλυτη ανοησία. Οι άνθρωποι πρέπει να κοιμούνται». Όπως και να ’χει πάντως, ο Νίκολας Μάλερ δεν το έβαλε κάτω και αποφάσισε να ασχοληθεί με το λογοτεχνικό σύμπαν σχεδιάζοντας. Ανάμεσα στους συγγραφείς με τους οποίους έχει ασχοληθεί, ο Κάφκα «είχε τις καλύτερες εκπλήξεις! Δεν γνώριζα ότι ήθελε να γίνει μπεστ-σελερίστας συγγραφέας ταξιδιωτικών οδηγών (σ.σ. μαζί με τον συγγραφέα Μαξ Μπροντ). Επίσης, δεν ήξερα ότι στην Πράγα, κατά τη διάρκεια της ζωής του, ένας νεαρός συγγραφέας έγραψε ένα πρώιμο παράδειγμα ιστορίας από θαυμαστές, που βασίζονται σε ήδη υπάρχοντες φανταστικούς χαρακτήρες (fan fiction), μια συνέχεια της “Μεταμόρφωσης”, όπου το έντομο μεταμορφώνεται ξανά σε άνθρωπο». Και το σχετικό link...

Εγκαινιάζεται απόψε η έκθεση του βραβευμένου κομίστα Nicolas Mahler με θέμα «Komplett Kafka» στο Ινστιτούτο Γκαίτε στην Αθήνα. Φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από τον θάνατο του Φραντς Κάφκα (1883-1924), του κορυφαίου και επιδραστικού της παγκόσμιας λογοτεχνίας, οι ιστορίες του οποίου όπως η «Μεταμόρφωση» αποτελούν υποχρεωτικό ανάγνωσμα σε σχολεία του εξωτερικού και το επίθετο «καφκικό» έχει ενσωματωθεί στη γλώσσα μας. Σήμερα ο συγγραφέας από την Πράγα εξακολουθεί να είναι επίκαιρος και να μας συναρπάζει. Με αφορμή την επέτειο, το Goethe-Institut Athen επιχειρεί να φωτίσει ποικίλες πτυχές της προσωπικότητας του Κάφκα και να επανεξετάσει το έργο του, συμμετέχοντας στις εκδηλώσεις που οργανώνονται σε όλο τον κόσμο. Έτσι, απόψε εγκαινιάζει την περιοδεύουσα έκθεση «Komplett Kafka – Μια βιογραφία σε κόμικς» στο παράρτημά του στην Αθήνα, με έργα του βραβευμένου σχεδιαστή κόμικς και εικονογράφου Nicolas Mahler, ο οποίος θα παρευρεθεί στα εγκαίνια (7.30 μ.μ.) και αύριο το πρωί θα δώσει masterclass (δηλώσεις συμμετοχής στο kultur.athen@goethe.de). Την έκθεση θα προλογίσει ο Νικόλαος-Ιωάννης Κοσκινάς, επίκουρος καθηγητής Νεότερης Γερμανικής Λογοτεχνίας στο ΕΚΠΑ. Ίσως δεν είναι ευρύτερα γνωστό ότι ο Φραντς Κάφκα είχε μεγάλο πάθος και για το σχέδιο: «Εγώ, κορίτσι μου, υπήρξα μεγάλο ταλέντο στο σχέδιο», έγραφε εν μέρει ειρωνικά αλλά και με κρυφή περηφάνια το 1913 στην αιώνια αρραβωνιαστικιά του, τη Φελίτσε. Τι τράβηξε τον Nicolas Mahler στον Κάφκα; «Κάτι ιδιαίτερα δελεαστικό, εκτός από το θέμα των σχεδίων, ήταν ότι ενώ θεωρείται ένας βαρύς, σκοτεινός συγγραφέας, υπάρχει και το κωμικό στοιχείο στα έργα του», επισημαίνει. «Η “Μεταμόρφωση” για παράδειγμα είναι στην πραγματικότητα ένα χιουμοριστικό σκετς γεμάτο αστείους χαρακτήρες, ακόμη και αν σε μερικούς φαντάζει πολύ καταθλιπτικό και καθόλου ευχάριστο. Το να συνδέεις το κωμικό με το σκοτεινό στοιχείο είναι φυσικά πολύ δελεαστικό». Ο Nicolas Mahler γεννήθηκε το 1969 στη Βιέννη όπου ζει και εργάζεται, οι γελοιογραφίες του δημοσιεύονται σε εφημερίδες και περιοδικά όπως Die Zeit, NZZ am Sonntag, Frankfurter Allgemeine, Titanic, ενώ διακρίθηκε το 2010 με το βραβείο Max und Moritz ως ο «καλύτερος γερμανόφωνος καλλιτέχνης κόμικς» και σήμερα είναι καλλιτεχνικός διευθυντής της Σχολής για την Ποίηση στη Βιέννη. Με το βιβλίο του «Komplett Kafka» (εκδ. Suhrkamp) και τα σχέδια που εκθέτει στο Ινστιτούτο Γκαίτε αναδεικνύει τη ζωή και το έργο του Κάφκα με τρόπο πνευματώδη και καυστικό. Η έκθεση παρουσιάζεται σε συνεργασία με το Literaturhaus Stuttgart και θα διαρκέσει μέχρι τις 15 Ιουνίου. Goethe-Institut Athen, Ομήρου 14-16, τηλ. 210-3661000. Και το σχετικό link...

Μια αναπάντεχη έκδοση Omnibus με κόμικ διασκευές των έργων του Φραντς Κάφκα που είχε βγει το 2012. Περιέχει μια ιστορία που είχε βγει στην Γαλλία το 2007 και μια το 2009, αμφότερες από την Delcourt και με την δεύτερη να είναι σε σενάριο του γνωστού από τους Ρυθμιστές και το Assassins Creed, Corbeyran. Φροντισμένη έκδοση, στα ίδια πρότυπα με τις υπόλοιπες λογοτεχνικές διασκευές και κόμικ βιογραφίες που βγάζει η γνώση. Ευχαριστούμε τον @nikos99 για την παράθεση του αντίτυπου του για τις ανάγκες της παρουσίασης.