Αναζήτηση στην Κοινότητα

Τζεροκαλκάρε – Μικέλε Ρεκ: Ο κορυφαίος δημιουργός κόμικς της σύγχρονης ιταλικής σκηνής μιλάει για τη ζωή του, τα βιβλία του και τη συνεργασία του με το Netflix. Όχι πολλά χρόνια πριν – το 2018 – μέσα από τις σελίδες του βραχύβιου περιοδικού κόμικς «Μπλε Κομήτης» γνωρίσαμε στην Ελλάδα τον Τζεροκαλκάρε, καλλιτεχνικό ψευδώνυμο του Μικέλε Ρεκ (Michele Rech), του διασημότερου αυτή τη στιγμή δημιουργού κόμικς στην Ιταλία. Οι λιγοστές σελίδες από το «Kobane Calling», το κόμικς με το οποίο μας συστήθηκε στα ελληνικά, ήταν αρκετές για να μας θαμπώσουν με τη μαεστρία με την οποία χειρίζεται το χιούμορ, την πολιτική σάτιρα και τα καρέ. Το φθινόπωρο που μας πέρασε κυκλοφόρησε στο Netflix μια μίνι σειρά κινουμένων σχεδίων δημιουργίας του ίδιου, στην οποία χαρίζει τη φωνή του σε όλους τους χαρακτήρες πλην ενός. Στα επτά επεισόδια της σειράς «Κατά μήκος της διακεκομμένης γραμμής» βλέπουμε ένα αντιπροσωπευτικό κράμα από τα πιο αγαπητά κόμικς του Τζεροκαλκάρε, όπου ο ίδιος παλεύει με το πένθος, την εργασιακή επισφάλεια, και ένα τεράστιο αρμαντίλλο «υποδύεται» τη συνείδησή του. H σειρά έκανε πάταγο στην Ιταλία, πράγμα που συμβαίνει και με τα κόμικς του. Βρέθηκε στην πρώτη θέση ξεπερνώντας ακόμα και το «Squid game». Το πρώτο του μεγάλης έκτασης κόμικς μάλιστα, «Η προφητεία του αρμαντίλο», επανεκδόθηκε στην Ιταλία 24 φορές και έχει πουλήσει μέχρι στιγμής περισσότερα από 150 χιλιάδες αντίτυπα. Λίγο πριν από το τέλος του 2021 κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Polaris το κόμικς του «Στον μακαρίτη Άϊ-Βασίλη», ένα σπαρταριστό αφήγημα όπου μετά τον θάνατο του Άϊ-Βασίλη, ο γιος του – ένας χαραμοφάης, άεργος, «κηφήνας» – αποδεικνύεται περίτρανα ανίκανος να αναλάβει τα ηνία της «Κλάους Α.Ε.» που παράγει τα παιχνίδια, τα ξωτικά ξεκινούν απεργία, οι τάρανδοι-διοικητικοί υπάλληλοι είναι απεργοσπάστες, και η πολιτική σάτιρα περνιέται υποδειγματικά μέσα από τα εορταστικά κλισέ. Πώς όμως επιλέγει κανείς τα κόμικς ως μέσο για να εκφραστεί και πώς γίνεται το «πέρασμα» από τα κόμικς στα κινούμενα σχέδια; «Τα απογευματινά κινούμενα σχέδια στην ιταλική τηλεόραση, τα κόμικς και τα ιαπωνικά manga ως έφηβος με έπεισαν ότι θέλω να ζωγραφίζω και να εικονογραφώ. Όταν άρχισα να τριγυρνάω και γενικά να περνάω την ώρα μου στο κοινοτικό κέντρο της Ρώμης, ένα κέντρο όπου οι διάφορες κοινότητες της πόλης μαζεύονται για ομαδικές δραστηριότητες, κοινωνική υποστήριξη, δημόσια ενημέρωση καθώς και άλλους σκοπούς, όλοι συνεισέφεραν με τα ταλέντα τους. Μπορούσα να ζωγραφίσω και αυτό ήταν η αρχή», μου λέει ο Μικέλε σε συνέντευξη που μου παραχώρησε. «Σε ότι αφορά τα κινούμενα σχέδια, πάντα ήθελα να δοκιμάσω τις δυνάμεις μου σε αυτό το μέσο, το θεωρώ συναρπαστικό. Δεν ήμουν σίγουρος ότι θα μπορούσα να το κάνω με επιδέξιο τρόπο, ενώ ταυτόχρονα συνεργάζομαι με την τεράστια ομάδα που απαιτεί μια παραγωγή κινουμένων σχεδίων. Είχα την τύχη να δουλέψω με ανθρώπους που σεβάστηκαν το προσωπικό στιλ και τον τόνο μου. Επίσης, στα κόμικς μου πάντα ανέφερα τις αγαπημένες μου μουσικές και στο πλαίσιο ενός κινουμένου σχεδίου μπόρεσα να ντύσω τις ιστορίες μου με αυτές τις μουσικές». Ο Τζεροκαλκάρε έχει δημιουργήσει ιστορίες ενηλικίωσης όπως αυτή που διηγείται στη σειρά του Netflix, πολιτικές ιστορίες όπως αυτή που κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά («Στον μακαρίτη Άϊ-Βασίλη», εκδόσεις Polaris, μετάφραση: Γιάννης Μιχαηλίδης), ενώ η πρώτη του ιστορία (ανέκδοτη στα ελληνικά) «La Nostra Storia alla Sbarra» (γρήγορη μετάφραση: Η ιστορία μας στο μπαρ) είναι μια ιστορία που έγραψε και κυκλοφόρησε για να στηρίξει τον δικαστικό αγώνα 25 νεαρών Ιταλών που συνελήφθησαν κατά τη διάρκεια των αιματηρών διαδηλώσεων κατά της συνάντησης των G8 στη Γένοβα το 2001. Στις διαδηλώσεις κατά τις οποίες η ιταλική αστυνομία άσκησε υπέρμετρη βία εις βάρος διαδηλωτών που εναντιώνονταν στην παγκοσμιοποίηση συμμετείχε και ο Μικέλε. Η μεγαλύτερη δυσκολία στο να διηγείται τέτοιου είδους ιστορίες είναι κατά τα λόγια του ίδιου «το να παραμένεις αξιόπιστος». «Έχω υποσχεθεί στον εαυτό μου να είμαι απόλυτα ειλικρινής, και αυτό σημαίνει να είμαι ειλικρινής συγχρόνως με το να είμαι αστείος και με το να είμαι δίκαιος λέγοντας μια ιστορία. Αυτό είναι η μεγαλύτερη πρόκληση». Το «Kobane Calling», το κόμικς μέσα από το οποίο μας συστήθηκε στα ελληνικά (παρότι δεν έχει κυκλοφορήσει ολόκληρο) είναι ένα ρεπορταζιακού τύπου κόμικ το οποίο πραγματεύεται το ταξίδι του Μικέλε στο συριακό Κουρδιστάν και στα σύνορα Τουρκίας-Συρίας. Λίγα χιλιόμετρα μακριά από την πολιορκημένη πόλη Κομπάνι, ανάμεσα στους Κούρδους αριστερούς υπερασπιστές της δημοκρατικής αυτόνομης περιοχής της Ροζάβα, όπου ο λαός πολεμούσε ενάντια στις δυνάμεις του Ισλαμικού Κράτους, ο Μικέλε έζησε, πολέμησε εθελοντικά στο πλευρό των Κούρδων αυτονομιστών και κατέγραψε σε ένα συναρπαστικό κόμικς όσα έζησε εκεί. Σχετικά με αυτή του την απόφαση μας λέει: «Όταν ήμουν έφηβος, οι ομάδες στις οποίες συνδέθηκα ήταν πολύ κοντά στην ιταλική κουρδική κοινότητα. Ήμασταν εκεί όταν η Ιταλία αρνήθηκε το πολιτικό άσυλο στον Οτσαλάν, και πάντα ένιωθα μια βαθιά συγγένεια με τα δεινά και τον σκοπό τους. Όταν κλήθηκα να δω πώς λειτουργούσαν τα τρία καντόνια της Ροζάβα, κοινωνικά και πολιτικά, δεν μπορούσα να χάσω αυτή την ευκαιρία». «Κατ' αρχάς αυτό το μέρος του κόσμου δεν είναι ποτέ στις κυρίαρχες ειδήσεις, στη χώρα μου και στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης. Συγχέεται με τις γενικές τρομοκρατικές δραστηριότητες στη Μέση Ανατολή. Και αυτό βοηθά στην ενίσχυση του οράματος που επιβάλλει η Τουρκία, ότι οι Κούρδοι είναι όλοι μια γιγάντια τρομοκρατική ομάδα. Τι κι αν οι Κούρδοι ήταν στρατηγικοί σύμμαχοι των ΗΠΑ στις θετικές επεμβάσεις τους στην ευρύτερη περιοχή στο παρελθόν; Αυτή τη στιγμή συμβαίνουν τόσες πολλές καταχρήσεις που δεν αναφέρονται στις ειδήσεις, που νιώθω περισσότερο από ποτέ ότι είναι απαραίτητο να ρίξουμε φως σε αυτή τη συγκεκριμένη περιοχή του κόσμου, η οποία τα τελευταία χρόνια προσπάθησε να γίνει φάρος ελπίδας για τις δημοκρατίες στην περιοχή». Ο ίδιος μου λέει ότι το να σχεδιάζει και να διηγείται ιστορίες που έχει ζήσει δεν είναι μια στιλιστική επιλογή αλλά το μοναδικό πράγμα για το οποίο είναι ικανός. «Δεν μπορώ να διηγηθώ κάτι που δεν έχω ζήσει. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν έχω γράψει μια ιστορία με σκοπό να την εικονογραφήσει κάποιος άλλος». «Αναφορικά με την επιτυχία που έχει η σειρά στο Netflix, είμαι ευγνώμων που οι άνθρωποι της παραγωγής δεν ξόδεψαν τα χρήματά τους για να με αφήσουν να το κάνω, αλλά από την κυκλοφορία της σειράς και έπειτα η ζωή μου έχει γίνει πολύ δύσκολη. Είναι τόσα πολλά τα μηνύματα, τα αιτήματα και οι προωθητικές ανάγκες της σειράς. Απλά σκοτώστε με απαλά, που λέει και το τραγούδι». Η σειρά προκάλεσε ένα μίνι-σκάνδαλο στην Τουρκία, με την εφημερίδα «Σαμπάχ» να κατακρίνει την εμφάνιση (ως κάμεο) της σημαίας του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν, γνωστού και ως ΡΚΚ, στη σειρά. «Η σημαία που σήκωσε αντιδράσεις στην Τουρκία είναι το σύμβολο του YPG (“Μονάδες Προστασίας του Λαού”, δηλαδή μιας κουρδικής πολιτοφυλακής της Συρίας), και για μένα αντιπροσωπεύει τα διακριτικά εκείνων που υπερασπίστηκαν τα δικαιώματα του λαού τους και των γυναικών ιδιαίτερα, καθώς η Συρία δεχόταν έφοδο από το Ισλαμικό Κράτος. Εκείνων που έδωσαν τη ζωή τους πολεμώντας ενάντια στον ισλαμικό φονταμενταλισμό». Σχετικά με την απεικόνιση των προσωπικών του βιωμάτων και σκέψεων στο χαρτί και στην οθόνη και τη συνακόλουθη σύνδεση του κόσμου με αυτά, μου εξομολογείται ότι εξακολουθεί να νιώθει αμήχανα και να εντυπωσιάζεται με την ανταπόκριση που δέχεται η δουλειά του. «Αρχικά οι ιστορίες μου είναι προσωπικές, αλλά διαλέγω αυστηρά τι θα εκθέσω και τι όχι. Δεν είναι μια άσκηση πλήρους αποκάλυψης για μένα. Αυτό που δεν σταματά να με εκπλήσσει όμως είναι η ανταπόκριση του κόσμου, το πώς μια τόσο περίεργη και δυσλειτουργική ζωή σαν τη δική μου δημιουργεί τέτοια ταύτιση στον κόσμο. Νόμιζα ότι κανείς δεν θα νοιαζόταν για τα πράγματα που σκέφτομαι και με ενοχλούν. Φαίνεται τελικά πως υπάρχουν περισσότεροι "σπασμένοι" και απογοητευμένοι άνθρωποι απ’ ό,τι πίστευα». Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως τόσο στον «Μακαρίτη Άϊ-Βασίλη», στη σειρά ή στα υπόλοιπα κόμικς του, παρά το γεγονός ότι η ιστορία και η πλοκή είναι εντελώς χιουμοριστικές, εισάγει underground ή απροκάλυπτα πολιτικές και κοινωνικές ανησυχίες ή ιδέες του. Και είναι κάτι που, όπως μου λέει, το προσπαθεί αρκετά. «Στον "Μακαρίτη Άϊ-Βασίλη" μίλησα ουσιαστικά για τους αγώνες των εργατών στην Ιταλία από τη δεκαετία του εβδομήντα, ακόμη και στα χρόνια της τρομοκρατίας, που προσφέρεται με τη μορφή της κωμωδίας και της σάτιρας για την εργασιακή εκμετάλλευση. Ήθελα να κοροϊδέψω τους φίλους μου που είναι γονείς, με ένα πιο "αληθινό" παραμύθι για τις γιορτινές τους μέρες. Αντί γι’ αυτό κατέληξα να ανοίξω ξανά παλιές πολιτικές πληγές. Αυτό που με τρέλανε όταν πρωτοκυκλοφόρησε το βιβλίο ήταν ότι πολλοί μού είπαν στα social media: "Είσαι ξεπουλημένος! Κάνεις παιδικά βιβλία για να βγάλεις περισσότερα χρήματα τώρα!" και ήταν ξεκάθαρο ότι δεν είχαν διαβάσει, ούτε καν ξεφυλλίσει το βιβλίο». Και το σχετικό link...

Η πρώτη αυτοτελής έκδοση του Τζεροκαλκάρε στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Polaris, λίγες μέρες πριν από τα Χριστούγεννα, προσδίδοντας μια διαφορετική νότα στο γιορτινό κλίμα των ημερών. «Ο Άϊ-Βασίλης είναι πλέον νεκρός! Το ιατρικό ανακοινωθέν για τον Άγιο, μεγιστάνα των παιχνιδιών και ιδιοκτήτη της εταιρείας Κλάους, συνταράσσει. Η απώλεια του μεγαλοβιομήχανου προκαλεί αλυσιδωτές αντιδράσεις, όπου εμπλέκονται οι κληρονόμοι του αλλά και τα ξωτικά που εργάζονται στα εργοστάσιά του και αντιμετωπίζουν το φάσμα της απόλυσης. Η μεγάλη αβεβαιότητα οδηγεί σε βίαιες διαδηλώσεις και ένοπλο αγώνα των ξωτικών. Οι γιορτές καταστρέφονται! Τα παιδιά θα ξαναπάρουν δώρα; Ποιος κρύβεται πίσω από τις δολοφονίες ξωτικών; Ποιος χτυπά τους Ταρανδο-κόπ; Ποιοι θα μεταναστεύσουν σε αναζήτηση καλύτερης ζωής; Τι θα γίνει μετά την απεργία των Ιπτάμενων ηλικιωμένων γυναικών που παραδίδουν τα Θεοφάνια τα παραδοσιακά γλυκίσματα στα "καλά" παιδιά; Υπάρχουν αρκετά κάρβουνα για να πάρουν τα "κακά" παιδιά ή οι ανθρακωρύχοι συμμάχησαν με τις Ιπτάμενες; Ο Άϊ-Βασίλης έφυγε, αλλά μετά τι;». Μία από τις πιο πρόσφατες δουλειές του Τζεροκαλκάρε, «Στον μακαρίτη Άϊ-Βασίλη» (A Babbo morto), κυκλοφόρησε στα ελληνικά λίγες μέρες πριν από τα Χριστούγεννα από τις εκδόσεις Polaris, σε μετάφραση του Γιάννη Μιχαηλίδη. Σημειώνοντας τεράστια επιτυχία στην Ιταλία με περίπου 100.000 πωληθέντα αντίτυπα τις πρώτες εβδομάδες κυκλοφορίας του τον χειμώνα του 2020, το ιδιαίτερο αυτό βιβλίο κόμικς αποτελεί μια εναλλακτική και πρωτότυπη προσέγγιση όχι μόνο στο πνεύμα των Χριστουγέννων, αλλά και για τον καθιερωμένο τρόπο γραφής του δημοφιλούς καλλιτέχνη. Ξεφεύγοντας από το κλασικό αυτοβιογραφικό μοτίβο που μας έχει συνηθίσει, ο Τζεροκαλκάρε στήνει μια αλληγορική ιστορία από το μηδέν, με ένα ιδιαίτερο υπόβαθρο, παραλλάσσοντας πρόσωπα και καταστάσεις. Οι βασικοί πρωταγωνιστές είναι πρόσωπα που όλοι γνωρίζουμε τρόπον τινά, τίθενται όμως σε ένα ελαφρώς διαφορετικό και απρόσμενο πλαίσιο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο… μακαρίτης Άϊ-Βασίλης, ο οποίος δεν μοιράζει απλά δώρα στα παιδιά όλου του κόσμου αλλά λειτουργεί στο πλαίσιο μιας εξαιρετικά κερδοφόρου επιχείρησης παιχνιδιών, της Κλάους στο Ροβανιέμι του Βόρειου Αρκτικού Κύκλου. Ο θάνατός του πυροδοτεί μια σειρά από εξελίξεις οι οποίες, αν απομονωθούν από αυτό το παράδοξο χριστουγεννιάτικο παζλ, βρίσκουν αναφορά στη σύγχρονη πραγματικότητα, τόσο σε εθνική όσο και σε παγκόσμια κλίμακα. Οι διάδοχοι του μεγαλοεπιχειρηματία Αγίου Βασίλη δεν είναι άξιοι να συνεχίσουν το όραμά του – ο ένας είναι βουτηγμένος στα πάθη και απομονώνεται, ενώ η άλλη προσβλέπει μόνο στο πρόσκαιρο κέρδος. Αυτό έχει άμεσο αντίκτυπο στο εργατικό δυναμικό: απογοητευμένα από τη διαχείριση της νέας εργοδοσίας που περνά σε μαζικές απολύσεις, τα ξωτικά αποφασίζουν να διεκδικήσουν τα εργασιακά τους δικαιώματα. Απεργίες, διαδηλώσεις, συγκρούσεις με τους τηρητές του νόμου και της τάξης – τους ταράνδους! – οδηγούν σε αιματηρές αναταραχές. Στο μεταξύ, ένας αθώος καταλήγει κατά τη διάρκεια των συμπλοκών και ενώ όλα δείχνουν ότι δολοφονήθηκε από τα όργανα του νόμου, αντί να διαλευκανθεί η υπόθεση, γινόμαστε μάρτυρες μιας εξωφρενικής συγκάλυψης. Οι κοινωνικές συγκρούσεις ταλαντεύουν τις εύθραυστες ισορροπίες με αποτέλεσμα την προσφυγή στον ένοπλο αγώνα. Γρήγορα όμως μια προβοκάτσια με άρωμα παρακράτους θα ανατρέψει τη λαϊκή στήριξη στα αιτήματα των ξωτικών και θα καταλήξουν υπό διωγμό στο περιθώριο. Όποιος απειλεί τους πραγματικούς αυτουργούς των εγκλημάτων καταλήγει αργά ή γρήγορα σε άσχημο τέλος. Τοποθετημένα με έναν αφαιρετικό και αποσπασματικό τρόπο, τα διάφορα στοιχεία που συνθέτουν αυτή την αλληγορική χριστουγεννιάτικη ιστορία σε πρώτη ανάγνωση ξενίζουν τον αναγνώστη αφού έρχονται σε έντονη αντίθεση με το ευδιάθετο, γιορτινό κλίμα που αναμένει να αντικρίσει. Δεν του είναι όμως ξένα. Η αυθαιρεσία των εργοδοτών, η εξυπηρέτηση οικονομικών συμφερόντων από την πολιτική ηγεσία, η αστυνομική βία και συγκάλυψη, η προσφυγιά και η περιθωριοποίηση, η δολοφονία μαρτύρων ή ερευνητών πολύκροτων υποθέσεων που φτάνουν αρκετά ψηλά στην πυραμίδα της εξουσίας, είναι όλα καταστάσεις με τις οποίες είμαστε δυστυχώς εξοικειωμένοι. Αυτός ίσως να είναι και ο τελικός στόχος του Τζεροκαλκάρε. Η επιλογή των Χριστουγέννων ως οχήματος για την πολιτική και κοινωνική κριτική του στη σύγχρονη πραγματικότητα και τα ήθη που τη χαρακτηρίζουν δεν είναι διόλου τυχαία. Ερχόμενη σε κόντρα με τη λάμψη, τα χρώματα και τα ευχάριστα συναισθήματα με τα οποία είναι συνυφασμένο το έθιμο, η ουσία της ιστορίας είναι βαθιά κυνική, σκοτεινή και στενάχωρη. Αυτή η υπέρμετρη αντίθεση, πέρα από τα χιουμοριστικά αντανακλαστικά, αναδεικνύει ακόμα περισσότερο τους προβληματισμούς που τίθενται. Το ερώτημα είναι, γιατί όλα αυτά δεν μας ενοχλούν το ίδιο όταν τα βλέπουμε να συμβαίνουν γύρω μας; Οι αντιθέσεις αναδεικνύονται και με τη διαρκή εναλλαγή εικαστικού ύφους, αφού οι ασπρόμαυρες σελίδες που παραπέμπουν σε νουάρ αστυνομικό ρεπορτάζ εναλλάσσονται με τις πολύχρωμες εικόνες που εκ πρώτης όψεως θυμίζουν παιδικό παραμύθι. Ο Τζεροκαλκάρε Κάποιες αναφορές ενδέχεται να ξενίσουν τον αναγνώστη που δεν είναι εξοικειωμένος με τα ιταλικά έθιμα της περιόδου. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Μπεφάνα, μιας ηλικιωμένης γυναίκας με μορφή μάγισσας που, σύμφωνα με την ιταλική λαϊκή παράδοση, πετάει με τη σκούπα της την παραμονή των Επιφανίων και μοιράζει γλυκά ή κάρβουνο στα καλά και κακά παιδιά αντίστοιχα. Οι επιμελητές της ελληνικής έκδοσης έχουν προσθέσει έναν πίνακα με σχετικές σημειώσεις. Ο Τζεροκαλκάρε συστήθηκε στο ελληνικό κοινό μέσα από τις σελίδες του περιοδικού «Μπλε Κομήτης» με τη δημοσίευση σε συνέχειες του βραβευμένου του έργου «Kobane Calling». Η κυκλοφορία τού «Στον μακαρίτη Άϊ-Βασίλη» αποτελεί την πρώτη αυτοτελή έκδοση δουλειάς του στη χώρα μας. Αμφότερα από τις εκδόσεις Polaris. Και το σχετικό link...