Search the Community
Showing results for tags 'κήνσορες και θεράποντες'.
-
Στο τεράστιο σε όγκο και ποιότητα έργο του Ουμπέρτο Έκο τα κόμικς είχαν πάντα ξεχωριστή θέση. Τα μελέτησε εις βάθος και πρότεινε εργαλεία και τρόπους για την ερμηνεία και την κατανόηση της γλώσσας και των τεχνικών τους. Δεν δίσταζε όμως να εκφράσει και τις προτιμήσεις του. Αφιερώνουμε τον χώρο μας σήμερα σε λίγα από τα γραπτά του πάνω στα κόμικς που αγαπούσε. Η παρουσία του ήταν καταλυτική στα παγκόσμια γράμματα και στις τέχνες. Ασχολήθηκε με δεκάδες επιστημονικά αντικείμενα, από την κριτική και θεωρία της Λογοτεχνίας μέχρι τη Σημειωτική και από τη Μαζική Κουλτούρα μέχρι τη Φιλοσοφία και την Κοινωνιολογία. Οξυδερκής πολιτισμικός αναλυτής, είχε μια μοναδική ικανότητα να συσχετίζει ετερόκλητες έννοιες από διαφορετικά πεδία και να προτείνει πρωτοποριακές ερμηνείες της σύγχρονης κουλτούρας και της ιστορίας των πολιτισμών. Η διακειμενικότητα χαρακτήριζε πάντα τη γραφή του, τόσο την επιστημονική-ακαδημαϊκή όσο και τη λογοτεχνική και κατόρθωνε με έναν ιδιαίτερο τρόπο να συνδυάζει κείμενα και εικόνες συνθέτοντας υβριδικά έργα σπάνιας γοητείας. Στο έργο του, τα κόμικς είχαν πάντα μια ξεχωριστή θέση και συχνά-πυκνά επανερχόταν σε αυτά για να τα μελετήσει και μέσω αυτών να εξαγάγει γενικότερα συμπεράσματα. Ποτέ δεν ήταν όμως αποστασιοποιημένος από τα έργα που εξέταζε και δεν ερευνούσε τα αντικείμενά του στο χειρουργικό τραπέζι, αλλά άφηνε πάντα την προσωπική του γνώμη να παρεισφρέει στα γραπτά του. Krazy Kat Στους «Κήνσορες και Θεράποντες», ένα πρωτοποριακό βιβλίο του 1964 πάνω σε έργα της μαζικής κουλτούρας που θεωρείται πια κλασικό (στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γνώση σε μετάφραση Έφης Καλλιφατίδη), περιέλαβε ως μελέτες περίπτωσης τα «Peanuts» του Charles Schulz, μίλησε για την αμφισεξουαλική γάτα «Krazy Kat» του George Herriman, ανέλυσε τον μύθο του «Σούπερμαν», ανέπτυξε στοιχεία της σημειολογικής του θεωρίας με αφορμή τον «Στιβ Κάνιον». Για τη γάτα του Herriman έγραφε: «Στο Krazy Kat η ποίηση γεννιόταν από ένα λυρικό πείσμα του δημιουργού, που επανελάμβανε επ’ άπειρον την ιστορία του, με συνεχείς παραλλαγές στο θέμα, και μόνο μ’ αυτόν τον όρο η αλαζονεία του ποντικού, η χωρίς ανταλλάγματα ευσπλαχνία του σκύλου και ο απελπισμένος έρωτας του γάτου έφταναν σ’ ένα σημείο που από πολλούς κριτικούς θεωρήθηκε πραγματικός όρος της ποίησης, αδιάκοπη ελεγεία φτιαγμένη από οδυνηρή αθωότητα[…]. Έτσι αναπαραγόταν σε κάποιο βαθμό ο μύθος της Σεχραζάτ: η σύζυγος, που ο σουλτάνος την παντρεύτηκε για να τη χρησιμοποιήσει για μία νύχτα και κατόπιν να τη σκοτώσει, άρχιζε να διηγείται μια ιστορία και ο σουλτάνος ξεχνούσε τη γυναίκα για την ιστορία, ανακάλυπτε δηλαδή έναν άλλο κόσμο αξιών και τέρψεων». Krazy Kat Από την Krazy Kat περνά στο επόμενο λατρεμένο του στριπ που δεν είναι άλλο από τη σειρά Peanuts, μια σειρά που επί 50 ολόκληρα χρόνια στηρίχτηκε σε ένα βασικό μοτίβο: τα επαναλαμβανόμενα προβλήματα «επιβίωσης» ενός καλόκαρδου, άτυχου και γκαφατζή πιτσιρίκου σε έναν κόσμο που δεν υπάρχουν μεγάλοι αλλά τα παιδιά αναπαράγουν τον κόσμο τους. «Τα παιδιά αυτά μας αγγίζουν βαθύτατα γιατί κατά μία έννοια είναι τέρατα: είναι τερατώδεις παιδικές αναγωγές όλων των νευρώσεων ενός σύγχρονου πολίτη του βιομηχανικού πολιτισμού. Μας αγγίζουν βαθιά διότι αντιλαμβανόμαστε ότι είναι τέρατα, επειδή εμείς οι μεγάλοι τα κάναμε. Στα παιδιά αυτά ξαναβρίσκουμε τα πάντα, τον Φρόιντ, τη μαζικοποίηση, την κουλτούρα που συσσωρεύσαμε μέσα από διάφορες επιλογές, τον απεγνωσμένο αγώνα για επιτυχία, την αναζήτηση συμπαθειών, τη μοναξιά, την αλαζονική αντίδραση, την παθητική συναίνεση και τη νευρωτική διαμαρτυρία. Κι όμως, όλα αυτά τα στοιχεία δεν ανθούν έτσι όπως τα ξέρουμε από τα στόματα μιας ομάδας αθώων: έχουν μελετηθεί και επαναληφθεί αφού έχουν περάσει από το φίλτρο της αθωότητας». Charlie Brown, «Peanuts» Ο κεντρικός πρωταγωνιστής Τσάρλι Μπράουν αποτέλεσε ένα εμβληματικό πρόσωπο των κόμικς και μαζί με τον σκύλο του τον Σνούπι έγιναν παγκοσμίως αναγνωρίσιμες φιγούρες. Ο Ουμπέρτο Έκο φαίνεται ότι τον συμπαθούσε βαθιά και, ίσως, τον λυπόταν: «Αφελής, κεφάλας, πάντοτε αδέξιος και επομένως προορισμένος για την αποτυχία[…]. Αποτυγχάνει διαρκώς. Η μοναξιά του γίνεται αβυσσαλέα, το σύμπλεγμα κατωτερότητας που έχει τον διαπερνά (και ενισχύεται από τη διαρκή υποψία, που φτάνει και στον αναγνώστη, ότι ο Τσάρλι Μπράουν δεν έχει κανένα σύμπλεγμα κατωτερότητας, αλλά είναι πράγματι κατώτερος). Η τραγωδία είναι ότι ο Τσάρλι Μπράουν δεν είναι κατώτερος. Ακόμη χειρότερα: είναι απόλυτα φυσιολογικός. Είναι όπως όλοι μας. Γι’ αυτό βαδίζει συνεχώς στο χείλος της αυτοκτονίας ή μάλλον της κατάρρευσης: διότι ψάχνει τη σωτηρία με τις βολικές φόρμουλες που του προτείνει η κοινωνία όπου ζει[…]. Όμως καθώς το κάνει με απόλυτα αθώα καρδιά και χωρίς καμία πονηριά, η κοινωνία είναι έτοιμη να τον απωθήσει, εκπροσωπούμενη από τη Λούσι, μητριαρχική, πονηρή, γεμάτη αυτοπεποίθηση, που δανείζει με σίγουρα κέρδη, έτοιμη να ξεπουλήσει με αυθάδεια κάθε είδους ψευτιά αρκεί να φέρει αποτέλεσμα[…]. Τα παιδιά του Σουλτς εκπροσωπούν έναν μικρόκοσμο όπου προσωποποιείται όλη η τραγωδία ή η κωμωδία μας». Απόσπασμα από τη σελίδα του Steve Canyon που αναλύει ο Ουμπέρτο Έκο στο «Κήνσορες και Θεράποντες» Αν όμως για τα προαναφερθέντα κόμικς ο Έκο προβαίνει σε μια θεματική ανάλυση και περιγραφή, ο «Στιβ Κάνιον» γίνεται το παράδειγμά του για μια δομική ανάλυση που τον οδηγεί σε συμπεράσματα όπως, μεταξύ άλλων, το ακόλουθο: «Αν από μια άποψη τα κόμικς θέτουν σε κυκλοφορία πρωτότυπες τεχνοτροπίες και αν από αυτή την άποψη μελετηθούν όχι απλώς ως αισθητικά συμβάντα, αλλά και ως παράγοντες μεταβολής των ηθών – από την άλλη, επιτελούν δράση ομολογοποίησης και διάδοσης λημμάτων ύφους, είτε ως απλή εξασθένησή τους είτε ως ανάκτησή τους. Η κριτική αυτής της διαδικασίας δεν μπορεί να γίνει κατά γενικό τρόπο· απαιτείται ιστορική, κριτική και παιδαγωγική αξιολόγηση κάθε περίπτωσης». Στο ίδιο βιβλίο περιλαμβάνεται και το κεφάλαιο «Ο Μύθος του Σούπερμαν» γύρω από τις διαδικασίες μυθοποίησης στη μαζική κουλτούρα με παραδείγματα των κόμικς όπως ο Ντικ Τρέισι, ο Τέρι και οι Πειρατές και φυσικά ο ίδιος ο Σούπερμαν. «Κήνσορες και Θεράποντες», «Η μυστηριώδη φλόγα της βασίλισσας Λοάνα» και «Ο Υπεράνθρωπος των Μαζών» Σε εκλεπτύνσεις και επεκτάσεις πάνω στους ίδιους προβληματισμούς και στοχασμούς προέβη ο Ουμπέρτο Έκο το 1978 στο βιβλίο του «Ο Υπεράνθρωπος των Μαζών» (εκδόσεις Γνώση, μετάφραση Έφης Καλλιφατίδη). Ανάμεσα σε ηρωικές μορφές της παγκόσμιας λογοτεχνίας ο Έκο τοποθετεί και μελετά και τον Ταρζάν. Τον παρομοιάζει μάλιστα με άλλους «ήρωες» που παρήγαγε σε πλεόνασμα η δυτική κουλτούρα παρουσιάζοντάς τους ως εκπολιτιστές ή/και θριαμβευτές επί της άγριας φύσης λόγω της λευκής καταγωγής τους: «Το πρώτο ρεύμα είναι του Ρουσό. Ταρζάν ή η επιστροφή στη φύση. Το ζήτημα δεν είναι καινούργιο, αναφέρεται στον Μόγλη του Κίπλινγκ, ο οποίος επαναλάμβανε τις εθνογραφικές πραγματείες για το παιδί-λύκο και τα παιδιά που τα εγκατέλειψαν μετά τη γέννησή τους και ανατράφηκαν από ζώα (ρεύμα που το ξαναβρίσκουμε με διαφορετικό τρόπο στον μύθο του Κάσπαρ Χάουζερ και που φτάνει ως το πρωτοποριακό θεατρικό piece του Πέτερ Χάντκε). Η δύναμη και η αγνότητα της επαφής με τα χόρτα, με το νερό, τα ατμοσφαιρικά φαινόμενα, το ωμό κρέας, τα ζώα και ούτω καθεξής. Όλα τα στοιχεία είναι εδώ. Μόνο που συντίθενται με την αγγλοσαξονική εκδοχή τής κατά Ρουσό επιστροφής, όπως είχε διαφανεί στον Ροβινσώνα Κρούσο του Ντεφόε, ο οποίος επιστρέφει στη φύση, αλλά τη μεταβάλλει επινοώντας εκ νέου τον πολιτισμό». Κόρτο Μαλτέζε Όμως και στα δικά του μυθιστορήματα τα κόμικς παίζουν, άμεσα ή έμμεσα, καθοριστικό ρόλο στην πλοκή. Όπως ο ίδιος περιγράφει το 2003 στο βιβλίο του «Εμπειρίες Μετάφρασης» (εκδ. Γνώση, μετάφραση Έφης Καλλιφατίδη) αναφερόμενος στο μυθιστόρημά του «Το Νησί της Προηγούμενης Ημέρας», οι οδηγίες που έδινε στους μεταφραστές του σε διάφορες γλώσσες ως προς την επιλογή ονόματος για τον χαρακτήρα του με το όνομα Τζιμ της Κάνναβης ήταν ότι έπρεπε να αποτελεί «ένα κράμα του Λόρδου Τζιμ, του Κόρτο Μαλτέζε (σ.σ.: του δημοφιλούς τυχοδιώκτη ναυτικού των κόμικς του Ούγκο Πρατ), του Gauguin, του Stevenson και του Σάντερς του Ποταμού». Περισσότερο από ότι σε οποιοδήποτε άλλο μυθιστόρημα του Ουμπέρτο Έκο όμως, τα κόμικς βρίσκονται στο επίκεντρο της πλοκής στη «Μυστηριώδη Φλόγα της Βασίλισσας Λοάνα» (2004, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, μετάφραση Έφης Καλλιφατίδη). Το Κεφάλαιο 5 φέρει τον τίτλο «Ο Θησαυρός της Κλάραμπελ», της γνωστής αγελάδας των κόμικς του Ντίσνεϊ, ενώ το Κεφάλαιο 11 αποτελεί ένα «πανηγύρι» των κόμικς γεμάτο αναφορές σε παλιά περιοδικά και χαρακτήρες όπως ο Μίκι Μάους, ο Φέλιξ ο Γάτος, ο Φλας Γκόρντον, ο Ποπάι και η Όλιβ, ο Φάντομ, ο Μαντρέικ ο Μάγος, ο Λιλ Αμπνερ κ.ά. μαζί με τις εικόνες τους που παρεμβάλλονται στο μυθιστόρημα και συνδιαμορφώνουν την ιστορία. Σελίδα από τη «Μυστηριώδη Φλόγα της Βασίλισσας Λοάνα» Αξίζει κανείς να διαβάσει το σύνολο του έργου του Ουμπέρτο Έκο σε όλους τους τομείς όπου δραστηριοποιήθηκε. Παραμένει πάντα συναρπαστικό και επίκαιρο παρά τις επιμέρους διαφωνίες που μπορεί να ανακύπτουν σε ζητήματα θεωρίας και ερμηνείας. Ειδικότερα οι αναγνώστες των κόμικς, διαβάζοντας τόσο τα μυθιστορήματα όσο και τα δοκίμια του Ιταλού διανοητή και ανατρέχοντας σε αυτά, μπορούν να κατανοήσουν καλύτερα τη γλώσσα της ένατης τέχνης. Και να θυμηθούν παλιά κι αγαπημένα αναγνώσματα της παιδικής ηλικίας που, έστω κι αν χρειάστηκε να περάσουν πολλές δεκαετίες, εν τέλει αναγνωρίστηκαν ως άξια προσοχής και μελέτης. Από μόνο του θα αρκούσε αλλά υπάρχουν αμέτρητοι ακόμα λόγοι για να επιστρέφει κανείς διαρκώς στη σπουδαία λογοτεχνική και επιστημονική εργογραφία ενός μεγάλου συγγραφέα. Και το σχετικό link...
- 1 reply
-
- 7
-
- ουμπέρτο έκο
- umberto eco
- (and 9 more)