Search the Community

Η πολιτική γελοιογραφία κατά βάση… ενοχλεί. Από την ακραία περίπτωση της δολοφονικής επίθεσης στα γραφεία του διεθνούς φήμης περιοδικού Charlie Hebdo, μέχρι φυλακίσεις, μηνύσεις και απειλές σε σκιτσογράφους-γελοιογράφους. Στην Τουρκία, σύμφωνα με τουρκικά Μέσα Ενημέρωσης, ένας σκιτσογράφος τέθηκε υπό κράτηση το 2018 επειδή τα σκίτσα του θεωρήθηκαν πως «εξυβρίζουν» τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Βέβαια για να μην πάμε πολύ μακριά, στην Ελλάδα ο σκιτσογράφος Γιώργος Μικάλεφ, όπως έχει καταγγείλει δέχθηκε απειλές κατά της ζωής του για αντιφασιστικό σκίτσο, την ίδια στιγμή που το Facebook «κατέβασε» το εν λόγω σκίτσο από το χρονολόγιό του. Γεγονός είναι λοιπόν ότι η σάτιρα είναι ένα «όπλο» όπως μας αναφέρει ο Πάνος Ζάχαρης. Ένα όπλο το οποίο μπορεί να προκαλέσει «τριβές» στην εξουσία, είτε αυτή είναι πολιτική, είτε είναι οικονομική, είτε θρησκευτική. Ο Πάνος Ζάχαρης εργάζεται από το 2008 μέχρι σήμερα ως γελοιογράφος στην εφημερίδα «Το Ποντίκι» και παράλληλα συνεργάζεται με την «Εφημερίδα των Συντακτών». Μέσω των σκίτσων του καταπιάνεται με θέματα της καθημερινότητας όπως η «σχέση των κάτω με τους πάνω», των εργατών και των εργοδοτών. Έχει εκδώσει επίσης και βιβλία με τα σκίτσα του: Αρνητικοί Συσχετισμοί, The Working Dead, Scary Tales. Τον τελευταίο χρόνο ετοιμάζει «κάτι, πολύ αργά και κοπιαστικά», όπως ομολόγησε σε συνέντευξη που μας παραχώρησε. Πόσο σε έχει επηρεάσει το γεγονός ότι, επί της ουσίας, διανύουμε τον 6ο μήνα σε καραντίνα; Δεν ξέρω κατά πόσο είναι «επί της ουσίας» το lockdown. Είναι μια μεγάλη συζήτηση. Για το κατά πόσο δηλαδή, τα μέτρα που έχουν ληφθεί συνιστούν όντως ένα κλείσιμο, γιατί την ίδια ώρα που εμείς μιλάμε εδώ με μάσκες και αποστάσεις, στο μετρό και στα εργοστάσια γίνεται της κακομοίρας. Είναι λίγο σχετικό το «lockdown». Επαγγελματικά είμαι από τους τυχερούς που δεν έχω σταματήσει να δουλεύω, εργάζομαι κανονικά. Βέβαια είμαι σε καθεστώς τηλεργασίας, το οποίο για το δικό μας τον κλάδο, τα ΜΜΕ, είναι αρκετά δύσκολο, γιατί ένα βασικό κομμάτι της δουλειάς μου είναι και η αλληλεπίδραση με τους συναδέλφους, η συζήτηση, η σύσκεψη στην εφημερίδα. Όλα αυτά με έχουν επηρεάσει πάρα πολύ. Σε προσωπικό επίπεδο, είμαι από τους τυχερούς που δεν έχω σοβαρό κρούσμα στον κοντινό μου περίγυρο. Με μια έννοια δεν πολυθέλω να γκρινιάζω γιατί καταλαβαίνω ότι πολλοί άνθρωποι περνάνε πολύ πιο δύσκολα από εμένα. Μου έχει ανατρέψει ωστόσο πάρα πολύ τη ζωή. Είμαι κλεισμένος σε ένα σπίτι, γεγονός που ψυχολογικά και συναισθηματικά με έχει επηρεάσει σημαντικά. Έχει αντίκτυπο και στη δουλειά μου. Κάνω μια δουλειά η οποία βασίζεται στην παρατήρηση, στο τι συμβαίνει στην κοινωνία. Προσωπικά, βασίζομαι και στη ζωντανή επαφή. Συνολικά η δουλειά σου πόσο έχει επηρεαστεί από την πανδημία του κορονοϊού και την αναστολή δραστηριοτήτων; Η δουλειά μου έχει επηρεαστεί εν μέρει γιατί δουλεύω σε εφημερίδα, δεν είμαι ελεύθερος επαγγελματίας ούτε στηρίζομαι, όπως στηρίζονται οι καλλιτέχνες, σε παραστάσεις ή συναυλίες, ή οι ζωγράφοι στις εκθέσεις τους, οπότε αν το δούμε καθαρά εισοδηματικά δεν έχω επηρεαστεί ιδιαίτερα. Με έχει επηρεάσει όμως επειδή έχουν πάψει να γίνονται τα φεστιβάλ comics, γιατί ασχολούμαι και με το comic, οι παρουσιάσεις βιβλίων, η δουλειά μου παρουσιάζεται σε εκθέσεις, οπότε με αυτήν την έννοια έχει αντίκτυπο. Ωστόσο σε σχέση με το τι συμβαίνει με τους καλλιτέχνες, με όσους δηλαδή δεν έχουν αυτήν τη σταθερή εργασιακή σχέση, είμαι σε αρκετά καλύτερη κατάσταση. Πώς κρίνεις τη στάση της κυβέρνησης απέναντι στον πολιτισμό; Νομίζω ότι και στον πολιτισμό δεν συμβαίνει κάτι διαφορετικό απ’ ό,τι συμβαίνει σε κάθε επίπεδο, δηλαδή η κυβέρνηση εξ’ αρχής έκανε επιλογές οι οποίες φάνηκαν καθαρά. Δηλαδή, στήριξε με πάρα πολύ χρήμα τα ΜΜΕ, όχι τους εργαζόμενους, τους ιδιοκτήτες, τους καναλάρχες, στήριξε τους επιχειρηματικούς ομίλους και από κει και πέρα προσπαθεί με μια επιδοματική πολιτική, που είναι στα όρια του χαρτζιλικιού πολλές φορές, ίσα ίσα να συντηρηθούν κάποιοι άνθρωποι, εργαζόμενοι δηλαδή κ.λ.π. Στο χώρο του πολιτισμού αυτό είναι ακόμα πιο έντονο με την έννοια ότι πάρα πολύς κόσμος επί της ουσίας έμεινε με μηδενικό εισόδημα, δεν πληρούσε τα κριτήρια τα οποία έβαλε και φοβάμαι ότι καταστράφηκε κόσμος. Ωστόσο δεν με εκπλήσσει, γιατί από την αρχή της πανδημίας έγινε σαφές το πώς θα το πάνε. Από την άλλη νομίζω είναι σημαντικό ότι στο χώρο του πολιτισμού αναπτύχθηκαν αντιστάσεις. Και σε επίπεδο κινήματος οι άνθρωποι προσπάθησαν με κάθε τρόπο, αλλά και σε επίπεδο καλλιτεχνικής δημιουργίας σε ένα μικρότερο βαθμό, να γίνουν κάποια πράγματα έστω και εν μέσω πανδημίας. Το οποίο είναι ελπιδοφόρο. Για ποιο λόγο θεωρείς ότι η κυβέρνηση δεν συνομιλεί με τους καλλιτέχνες; Εδώ αρνείται να συνομιλήσει με τους γιατρούς. Τον υπουργό Υγείας τον «κυνηγάει» η Ομοσπονδία Ενώσεων Νοσοκομειακών Γιατρών Ελλάδας να μιλήσουν εδώ και μήνες. Θα μιλήσει με τους καλλιτέχνες; Ή θα μιλήσει με τους εργάτες των εργοστασίων ή με τους φοιτητές; Συνομιλεί με τους επιχειρηματίες ή τους καναλάρχες, και όλη της η πολιτική στοχεύει στο πώς θα ελαχιστοποιηθούν οι ζημιές αυτών, όχι των εργαζομένων. Μπορεί η πανδημία να «δώσει κίνητρο» για νέες δημιουργίες; Θεωρητικά οι πιο ακραίες περίοδοι, ο ζόφος, η μαυρίλα, πυροδοτεί δημιουργία. Το έχουμε δει. Γιατί όταν οι καταστάσεις είναι πιο ακραίες, αυτό μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για έναν δημιουργό. Αυτό βέβαια είναι κάτι γενικό που θα ήθελα να συμβεί. Από την άλλη πλευρά, όλη αυτή η πίεση η οποία ασκείται σε όλους μας, πολλές φορές μπορεί να πνίξει την καλλιτεχνική δημιουργία. Θα περίμενα για παράδειγμα περισσότερα πολιτικά τραγούδια αυτήν την περίοδο. Το ίδιο περίμενα και την περίοδο της πρώτης κρίσης, από το 2008 έως και το 2019, αλλά και πιο μετά, και δεν έγινε κάτι τέτοιο. Δεν είμαι σίγουρος ότι θα συμβεί. Ενώ υπάρχουν οι προϋποθέσεις, γιατί η τέχνη μπορεί να δώσει διέξοδο και να βοηθήσει έναν κόσμο να ξεπεράσει μια κατάσταση πιεστική, από την άλλη δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και οι δημιουργοί βιώνουν πίεση και δυσκολεύονται. Πρέπει να ζήσουν μέσα στην καθημερινότητα τους, δεν είναι εύκολο. Πόσο «ενοχλεί» το πολιτικό σκίτσο την εξουσία; Γενικά η πολιτική γελοιογραφία, η σάτιρα, εξ’ ορισμού είναι ένα όπλο των κάτω απέναντι στους πάνω. Το ανάποδο δεν είναι σάτιρα, είναι χαβαλές ή κάτι άλλο τέλος πάντων. Οπότε με αυτήν την έννοια, όσο οξύνεται η σχέση των πάνω με των κάτω, θα πρέπει και η σάτιρα να εναρμονίζεται με αυτήν την όξυνση. Είναι αναμενόμενο να υπάρχει και δημιουργία η οποία να είναι οξύτερη και αμεσότερη και όταν περνάει τόσος καιρός με τέτοια κατάσταση, πέφτουν οι μάσκες και τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα, οπότε προφανώς γίνονται και σκίτσα που ενοχλούν και γενικότερα υπάρχει παραγωγική σατιρική που προσεγγίζει πιο πολύ την ουσία των θεμάτων. Τώρα, το να ενοχλεί ένας σκιτσογράφος με τη δουλειά του, όχι μόνο την πολιτική εξουσία αλλά και την οικονομική, τη θρησκευτική, γενικά την εξουσία, κατά τη γνώμη μου είναι μια απόδειξη ότι κάνει καλά τη δουλειά του. Παράσημα είναι όλα αυτά. Βέβαια αυτές τις τελευταίες μέρες υπάρχει το παράδειγμα του Γιώργου Μικάλεφ, τον οποίο τον τραβολογάνε κάθε λίγο και λιγάκι στη ΓΑΔΑ μετά από μηνύσεις κάτι απόστρατων για βλάσφημα, και καλά, σκίτσα. Αυτό μπορεί να φαίνεται όντως σαν παράσημο για το παλικάρι, και είναι, αλλά το να στοχοποιείσαι, το να σε τραβολογάνε στην αστυνομία δεν είναι απλή ιστορία. Είναι μια μορφή βάρβαρης λογοκρισίας και χρειάζεται να είσαι και εσύ συνειδητοποιημένος και κατασταλαγμένος και σίγουρος γι’ αυτό που κάνεις, για να μην πτοηθείς. Με τι ασχολείσαι περισσότερο, όσον αφορά στις γελοιογραφίες σου, κατά την περίοδο της πανδημίας του κορονοϊού; Υπάρχει εδώ και ένα χρόνο ένα και μόνο θέμα, ο κορονοϊός. Στην αρχή γελάγαμε με τον κόσμο που στόκαρε αντισηπτικά και μακαρόνια. Αυτό δεν μπορεί να είναι το αντικείμενο της σάτιρας. Εγώ προσπάθησα, και ακόμα προσπαθώ, να πιάσω τις πλευρές αυτές της πανδημίας που αφορούν τους πολλούς. Είτε αφορά το κλείσιμο στο σπίτι, είτε είναι τα εργασιακά, είτε η οικονομική κατάσταση, είτε η καταστολή και ο αυταρχισμός που μέσα στην καραντίνα οξύνθηκαν. Προσπάθησα να ασχοληθώ με τέτοια θέματα. Και βέβαια με τον τρόπο με τον οποίο η κυβέρνηση και η εξουσία χειρίστηκε την πανδημία. Οπότε προσπάθησα σε μια περίοδο μονοθεματική να σκάψω όσο μπορώ και να κοιτάξω και λίγο πίσω από το «Τσιόδρας-Χαρδαλιάς» κάθε μέρα, τα «συμπολίτες μου» του πρωθυπουργού κ.λ.π. Νομίζω ότι είναι δύσκολο όταν έχεις ένα κεντρικό θέμα να ξεφεύγεις και λίγο από αυτό που φαίνεται και να καταπιάνεσαι και με τις προεκτάσεις του. Και το σχετικό link...

Ο σκιτσογράφος Πάνος Ζάχαρης μιλάει στο Gazzetta Weekend Journal για τη νέα του δουλειά, το «Working Dead... and...», η οποία τσακίζει κόκαλα. Το «The Working Dead» αποτελεί μια σειρά που ξεχωρίζει, αντανακλώντας εντυπωσιακά την εποχή που ζούμε, χρησιμοποιώντας το χθες. Το πρώτο ομώνυμο άλμπουμ πήρε δύο σερί βραβεία ως το καλύτερο διαδικτυακό κόμικ στα Ελληνικά Βραβεία Κόμικς και ο δρόμος για το τυπογραφείο ήταν προδιαγεγραμμένος. Ένα άλμπουμ-σφραγίδα των καιρών, το οποίο αγγίζει τόσο τις νεότερες γενιές, όσο και τις παλιότερες. Πλέον, κυκλοφορεί και η συνέχειά του! Ο Πάνος Ζάχαρης «κεντάει» με το πενάκι του, συνδυάζοντας αρμονικά την τεχνική με το χιούμορ, την αντίληψη με την ευφυΐα, την γνώση της ιστορίας με τη σημερινή κοινωνική πραγματικότητα. Οι ιστορίες του, πέραν από την εικόνα ενός τρομερά εμπνευσμένου ανθρώπου που σου δίνουν διαβάζοντάς τες, εντυπωσιάζουν και με το background τους. Οι «Working Dead» του κόμικ ζουν και πέφτουν θύματα εργασιακής εκμετάλλευσης και καταπίεσης σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους, δείχνοντας με ανατριχιαστικό και συνάμα χιουμοριστικό τρόπο ότι η σχέση των «πάνω» με τους «κάτω» συνεχίζει να είναι προβληματική. Μολονότι το Working Dead ξεκίνησε ως μια σειρά που είχε στο επίκεντρο τις εργασιακές σχέσεις, το «Working Dead... and...» που κυκλοφόρησε πριν από λίγες μέρες από τις εκδόσεις Τόπος διευρύνει τη θεματολογία, αγγίζει ζητήματα όπως ο πόλεμος και η προσφυγιά, διατηρώντας αναλλοίωτο τον χαρακτήρα και την καυστικότητα της ιδέας. Ο Πάνος Ζάχαρης, ο οποίος εργάζεται ως πολιτικός γελοιογράφος εδώ και περίπου 10 χρόνια, σχεδιάζει γι' αυτά που ζει. Δίνει στους ήρωές τους μια βαθιά πολιτική στάση, φροντίζοντας ωστόσο να μην χάσει την έμπνευση, να μην «απονευρώσει» το κόμικ του. Αισθάνεται κομμάτι της κοινωνίας και παίρνει τη δουλειά του πολύ στα σοβαρά. Και το αποτέλεσμα είναι μοναδικό. Συγκλονίζει, καταφέρνοντας παράλληλα να σου ζωγραφίσει ένα χαμόγελο. Με αφορμή τη νέα του δουλειά, ο Πάνος μιλάει στο Gazzetta Weekend Journal για την τέχνη του και τους «εργαζόμενους νεκρούς». Ποιο κόμικ σε σημάδεψε περισσότερο στην παιδική ηλικία και αποφάσισες ότι θέλεις να φτιάξεις το δικό σου; Oι επιρροές μου παραείναι κλασικές και μάλλον mainstream: Αστερίξ, Λούκι Λουκ, Μαφάλντα και Αρκάς (ο παλιός, ο ανορθόδοξος). Παράλληλα διάβαζα πολιτική γελοιογραφία πριν καλά καλά βρεθώ σε θέση να την καταλαβαίνω. Κυρίως Ιωάννου και Στάθη. Σαν παιδάκι δεν σκέφτηκα ποτέ να φτιάξω δικά μου κόμιξ, αλλά με ενθουσίαζε η ιδέα να «ζωγραφίζω και να κοροϊδεύω τους πολιτικούς». Άργησα να ασχοληθώ με τα κόμικς. Στην πραγματικότητα ακόμα τα ανακαλύπτω σαν αναγνώστης και σαν δημιουργός. Πρώτα έγινα «παραδοσιακός» πολιτικός γελοιογράφος και μετά διαπίστωσα ότι το κόμικ στριπ είναι ένα εξαιρετικό μέσο να εκφραστώ. Εκφράζεσαι καλύτερα με τα κείμενα ή τα σκίτσα; Ρίχνω συνειδητά βάρος στο σενάριο και τις λεζάντες. Αντιμετωπίζω το σχέδιο ως την γλώσσα, τον κώδικα μέσα από τον οποίο θα πω αυτό που θέλω. Ακόμα κι όταν κάνω σκίτσα χωρίς λόγια, η ιδέα είναι που θα με παιδέψει. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν απολαμβάνω να σχεδιάζω ή ότι δεν προσπαθώ να βελτιώνομαι σαν σχεδιαστής, ωστόσο πολύ δύσκολα θα έκανα π.χ. σκίτσα σε σενάριο άλλου. Το ανάποδο μου φαίνεται πολύ πιο πιθανό. Το Working Dead ήταν μια πολύ φρέσκια προσπάθεια, άμεσα συνδεδεμένο με την κοινωνία και την σημερινή εργασιακή πραγματικότητα. Είναι για σένα αυτός ο σκοπός της τέχνης σου; Να αφουγκράζεται την κοινωνία και να μιλάς για πράγματα που πραγματικά έχουν σημασία; Το Working Dead ξεκίνησε μετά από μια 10ετία δουλειάς στο Ποντίκι ως μια προσπάθεια να ξεφύγω από την εφήμερη επικαιρότητα της κλασικής πολιτικής γελοιογραφίας και ως μια ανάγκη μου να μιλήσω για το κεντρικό κατά τη γνώμη μου ζήτημα κάθε κοινωνίας διαχρονικά: Τη σχέση κεφαλαίου και εργασίας. Η πρόσφατη Κρίση νομίζω πως μας ανάγκασε όλους να γίνουμε πιο πολιτικοί, να στρέψουμε το βλέμμα από τις λεπτομέρειες στα πιο κεντρικά ζητήματα. Δεν σκιτσάρω για πλάκα, παρότι εκτιμώ αφάνταστα αυτούς που το κάνουν καλά. Δεν «αφουγκράζομαι την κοινωνία», είμαι κομμάτι της. Δουλεύω, αγχώνομαι, ζορίζομαι και θέλω να μιλήσω για όσα ζω, όχι για όσα παρατηρώ. Σκιτσάρω για να πω τη γνώμη μου για όσα συμβαίνουν γύρω μας με όσο το δυνατόν πιο ευχάριστο και εύληπτο τρόπο. Tι μεσολάβησε, στην ψυχή και το μυαλό του καλλιτέχνη, ανάμεσα στο Working Dead και το Working Dead... and...; Πώς αποφάσισες από το πεδίο της εργασίας που ποτέ δεν θα σταματήσει νομίζω να γεννά έμπνευση, να διευρύνεις τον σχολιασμό σου; Δεν υπάρχουν στεγανά ανάμεσα στο Working Dead και στο Working Dead…and… Στην ουσία η ίδια σειρά είναι, άσε που αρκετοί αναγνώστες μάλλον δεν ενδιαφέρονται για τη μετεξέλιξη του τίτλου και έχουν μείνει στον τίτλο Working Dead. Η αλλαγή του τίτλου απλώς σηματοδοτεί τη διεύρυνση της θεματολογίας που προέκυψε μάλλον αυθόρμητα. Καταπιάνομαι πέρα από την εργασιακή κανονικότητα και με στιγμές κορύφωσης της ταξικής πάλης τις οποίες θεωρώ απλώς φυσική συνέχεια αυτής της υποτιθέμενης κανονικότητας. Νομίζω πως το εξώφυλλο σε βάζει στο κλίμα για τα νέα επεισόδια. Μίλησε μου λίγο για αυτούς που βρίσκονται στη βάρκα και παίζουν κορώνα-γράμματα τη ζωή τους. Δεν είναι λίγα τα επεισόδια τα οποία έχουν ως θέμα την προσφυγιά, τη μετανάστευση και τον ξεριζωμό, έμμεσα ή άμεσα. Το άλμπουμ ωστόσο δεν έχει ένα κεντρικό θέμα πέρα από το ίδιο το περιεχόμενο της σειράς. Δεν είναι ένα άλμπουμ για την προσφυγιά, είναι ένα άλμπουμ για την σχέση των «πάνω» και των «κάτω» μέσα στην Ιστορία. Θέλησα απλώς να αφιερώσω το εξώφυλλο στους ξεριζωμένους γιατί θεωρώ την προσφυγιά το σημαντικότερο ως τώρα γεγονός του νεαρού ακόμα αιώνα που διανύουμε και παράλληλα ένα καταλυτικό φαινόμενο διαχρονικά. Άλλαξε τίποτα από τον καιρό που δούλευες το πρώτο άλμπουμ μέχρι το δεύτερο για τους working dead; Η ουσία των όσων ζούμε δεν άλλαξε ούτε στο ελάχιστο. Η Κρίση θεωρητικά έφυγε κι αυτό είναι μια αλλαγή. Έμειναν όμως οι συνέπειες της, οι νόμοι που πέρασαν, η ιδεολογική επίθεση που δεχόμαστε οι εργαζόμενοι όλα αυτά τα χρόνια. Αν κάτι άλλωστε επιδιώκω μέσω της σειράς, είναι να αναδείξω τη διαχρονικότητα του ταξικού μπρα ντε φερ ,τόσο σε εποχές ύφεσης, όσο και σε ανάπτυξης. Πιστεύεις πως η τέχνη μπορεί τελικά να διαμορφώσει συνειδήσεις; Η Τέχνη μπορεί να συμβάλει στη διαμόρφωση συνειδήσεων, δεν ξέρω όμως αν αυτή η συμβολή είναι καθοριστική. Τη θεωρώ περισσότερο ενισχυτική, επικουρική, χωρίς να υποτιμάω το ρόλο της. Ένας στίχος δεν ρίχνει καθεστώτα, οι άνθρωποι όμως που παλεύουν για την ανατροπή μπορεί να τραγουδάνε έναν στίχο τη στιγμή της εφόδου. Ένα σκίτσο μπορεί να γίνει προκήρυξη, εικονογραφημένο λαβαράκι. Μπορεί να φωτίσει πλευρές, να δώσει κουράγιο, να χαρίσει χαμόγελο. Η συνείδηση όμως διαμορφώνεται στη δουλειά και στον δρόμο. Όπως λένε οι Urban Pulse και οι Κοινοί Θνητοί, δύο εκπληκτικά χιπ χοπ συγκροτήματα «δεν είναι οι στίχοι κύμα, που θα σπάσουν το κρίμα, μα οι καρδιές που τους γράφουν έχουν φωτιάς τμήμα». Θα πρόσθετα και τις καρδιές που τους τραγουδάνε και τους ακούνε. Έχεις κλάψει ποτέ σχεδιάζοντας, λόγω του συμβάντος ή της περίστασης που γέννησε το σκίτσο; Είμαι γενικά πολύ ευσυγκίνητος. Φορτίζομαι πολύ συναισθηματικά όταν κάνω έρευνα για κάποια γελοιογραφία ή κάποιο κόμικ, όταν ανατρέχω σε κάθε είδους πηγές για να δουλέψω. Όσο όμως δουλεύω, αποστασιοποιούμαι σταδιακά. Μόλις κατασταλάξω στην ιδέα και κάνω το προσχέδιο, αφήνω στην άκρη τους συναισθηματισμούς και προσπαθώ να αναμετρηθώ με τα προβλήματα του σχεδίου. Επιτρέπω στον εαυτό μου να αισθανθεί ξανά, αφού τελειώσω. Θυμάμαι κάποιες περιπτώσεις που αυτό δεν λειτούργησε. Δάκρυσα όταν έφτιαχνα ένα επεισόδιο με τους 200 της Καισαριανής βλέποντας παράλληλα -για 3η ή 4η φορά- το Τελευταίο Σημείωμα του Βούλγαρη. Έκλαψα με το βίντεο της δολοφονίας του Ζακ Κωστόπουλου. Έκλαψα πολύ και ανεξέλεγκτα ακούγοντας τα ηχητικά ντοκουμέντα της δολοφονίας του Φύσσα. Το συγκεκριμένο ηχητικό δεν μπορώ να το ακούσω ξανά. Επειδή στην ουσία όλοι είμαστε Working Dead, πώς ισορροπείς τη δουλειά για ένα άλμπουμ με την καθημερινότητα; Υπάρχουν στιγμές που νιώθεις να αδειάζεις; Πώς το διαχειρίζεσαι; Αγαπώ πάρα πολύ τη δουλειά μου, κυρίως γιατί μπορώ να εκφράζομαι πολιτικά και συναισθηματικά μέσα από αυτή, χωρίς να περιμένω το διάλειμμα ή το σχόλασμα. Είναι κουραστική, αλλά δεν τολμώ να γκρινιάξω. Θα ήταν πρόκληση απέναντι σε ανθρώπους που κυριολεκτικά λιώνουν σε γραφεία, μαγαζιά και εργοστάσια. Η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίζω πέρα των όσων βιώνει ο κάθε εργαζόμενος, και που αντανακλάται και στην κοινωνική μου ζωή είναι το γεγονός ότι δουλεύω ακόμα και όταν θεωρητικά δε δουλεύω. Δεν έχω ωράριο. Με απασχολεί η επικαιρότητα και επεξεργάζομαι ιδέες μόνιμα με αποτέλεσμα να δυσκολεύομαι να αποφορτιστώ. Νομίζω πως συμβαίνει σε όλους όσοι έκαναν επάγγελμα το χόμπι τους και ίσως ακούγεται ωραίο, αλλά η περιβόητη φράση «βρες μια δουλειά που να σου αρέσει και δεν θα χρειαστεί να ξαναδουλέψεις ποτέ στη ζωή σου» είναι μια μεγαλειώδης μπαρούφα. Έχεις σπουδάσει ιστορία και τα σκίτσα σου έχουν συχνά αναφορές στο παρελθόν, σε πρόσωπα της ιστορίας, καταστάσεις κλπ. Ποια περίοδος σε εμπνέει περισσότερο και ποια προσωπικότητα; Κατά καιρούς ασχολούμαι εντονότερα με συγκεκριμένες περιόδους. Πολλές φορές σχεδόν εμμονικά. Διαβάζω, βλέπω ταινίες, ξαναδιαβάζω και ζαλίζω τους γύρω μου… Επειδή όμως θέλω να υπάρχει εναλλαγή στα στριπάκια μου, συνήθως αποθηκεύω ιδέες και τις ανασύρω αργότερα. Υπάρχουν ωστόσο περίοδοι που έχω μελετήσει περισσότερο και θεωρώ ενδιαφέρουσες και ιστορικά ελκυστικές, όπως ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και ο Αποικισμός της Αμερικής. Στα σκίτσα μου αποφεύγω να εμφανίζω ξανά και ξανά τις ίδιες προσωπικότητες. Συνήθως μια φορά αρκεί και πάντα προσπαθώ να εντάσσω τον άνθρωπο στην εποχή του. Δεν ζωγραφίζω υπερήρωες. Αν έπρεπε να αναφέρω κάποιους που έχω σκιτσάρει με αγάπη και θαυμασμό θα έλεγα ενδεικτικά τον ηγέτη των Γερμανών χωρικών Τόμας Μίντσερ, τη Ρόζα Παρκς και τον Φιντέλ. Ποια ιστορία του Working Dead θα ταίριαζε περισσότερο στο ελληνικό ποδόσφαιρο; Να διευκρινίσω ότι είμαι καθαρόαιμος μπασκετικός, κατανοώ και υποκλίνομαι όμως στη δημοφιλία του ποδοσφαίρου και στη δύναμη της. Έχω κάνει δύο καθαρά ποδοσφαιρικά επεισοδιάκια. Στο ένα ο οπαδός ταυτίζεται με τον εργοδότη-ιδιοκτήτη της ομάδας, παρότι πεινάει και υποφέρει εξαιτίας του και στο άλλο Πράσινοι και Βένετοι αφήνουν στην άκρη τα οπαδικά και ξεκινούν τη στάση του Νίκα. Και τα δυο είναι στο πρώτο βιβλίο της σειράς και τα θεωρώ πολύ ταιριαστά στο ποδοσφαιρικό-οπαδικό μας σήμερα. Ανατριχιάζεις όταν ακούς ή βιώνεις ιστορίες που παραπέμπουν στα σκίτσα σου; Ανατριχιάζω όταν βλέπω ιστορίες που εκτυλίσσονται στο σήμερα αλλά τα σενάρια τους έχουν γραφτεί στις πιο σκοτεινές περιόδους της Ιστορίας. Απογοητεύομαι επίσης όταν διαπιστώνω πως η πραγματικότητα έχει περισσότερο χιούμορ και φαντασία από εμένα. Το μήνυμα της υπουργού Παιδείας για την 28η Οκτωβρίου είναι ένα εξαιρετικό σενάριο για κόμικ, που δεν χρειάζεται παρεμβάσεις. Ή για παράδειγμα πως είναι δυνατόν να σατιρίσεις τον Τραμπ, περισσότερο απ’ ότι ο ίδιος; Σε έχει βρίσει κανείς που να βρήκε τον εαυτό του στις ιστορίες σου; Πλέον τις αντιδράσεις τις βλέπεις κυρίως μέσω των social media. Έχω λάβει αρνητικές κριτικές, οριακά υβριστικές, κυρίως όσες φορές έχω επιχειρήσει να αποδημήσω κάποιον ελληνικό ή χριστιανικό «μύθο». Θυμάμαι ενδεικτικά μια ιστορία για την μετανάστευση των Ιωνικών φύλων και τον… αποπελασγισμό της -τότε- χώρας, και μια ιστορία για την άλωση της Άκρα από τους Σταυροφόρους που έλαβε σχόλια του τύπου «ναι, αλλά για τους ισλαμιστές δε λες τίποτα». Με έχουν πει ανιστόρητο ακροαριστερό χωρίς χιούμορ, προπαγανδιστή. Και βεβαίως αντισημίτη, όπως συμβαίνει με κάθε σκιτσογράφο που αποφασίσει να καυτηριάσει την πολιτική του Κράτους του Ισραήλ απέναντι στους Παλαιστίνιους. Γενικά όμως ξέρω σε ποιους αναγνώστες απευθύνομαι και νομίζω ότι όσοι έχουν επιλέξει να με παρακολουθούν ξέρουν καλά τι χρώμα έχουν τα «γυαλιά» μέσα από τα οποία διαβάζω την ιστορία, οπότε συνήθως η ζωντανή ή η ψηφιακή κουβέντα είναι σε πολύ καλό και ενθαρρυντικό για μένα κλίμα. Έχεις υποστεί λογοκρισία ή αυτολογοκρισία; Πώς ανταποκρίνεσαι αν σου συμβεί; Στα 10 χρόνια που εργάζομαι στο Ποντίκι δεν έχω υποστεί λογοκρισία. Μπορώ να πω πως δεν έχω καν δεχτεί παρατηρήσεις, πέρα από κάποιες επουσιώδεις αλλαγές σε φωτομοντάζ που κάνω και που έχουν «την υπογραφή» της εφημερίδας. Αυτό είναι κάτι το οποίο εκτιμώ πολύ, είναι οξυγόνο για έναν σκιτσογράφο. Το ίδιο ισχύει και για την Εφημερίδα των Συντακτών και το SoComic όπου δημοσιεύονται τα κόμικ μου. Αν μου συνέβαινε θα αντιδρούσα ανάλογα με το που θα στόχευε η λογοκρισία. Αν αφορούσε μια λεπτομέρεια ή κάτι που θα μπορούσε να προκαλέσει νομικό ζήτημα ενδεχομένως να το συζήταγα, αν όμως άγγιζε τον πυρήνα της ιδέας ή της άποψης μου θα υπήρχε σοβαρό πρόβλημα στη σχέση μου με το Μέσο. Έχω αυτολογοκριθεί πολλές φορές. Πάντα όταν ξεκινάω να δουλέψω προσπαθώ να βρω τρόπο να εκφράσω ανόθευτη την άποψη μου για ένα θέμα, χωρίς όμως να χτυπήσω κάποιον άνθρωπο ή κάποια ομάδα κάτω από τη ζώνη. Πολλές φορές φορές η αρχική σκέψη αλλάζει σε αυτή την κατεύθυνση. Ας πούμε της… διατύπωσης. Επίσης πάντα παίρνω υπόψη το κοινό όπου απευθύνομαι. Π.χ. το Working Dead θέλω να είναι -λέμε τώρα- κατάλληλο, και για πιο μικρές ηλικίες, όχι μόνο γιατί δημοσιεύεται σε site της Σοκοφρέτας ΙΟΝ, αλλά και γιατί έχω διαπιστώσει με χαρά πως πολλοί γονείς το διαβάζουν με τα πιτσιρίκια τους. Τα Social Media βοηθούν ή περιορίζουν τον καλλιτέχνη; Είμαι πολύ ενεργός χρήστης, κυρίως του facebook και οφείλω να παραδεχτώ ότι με έχει βοηθήσει τόσο στο να ενημερώνομαι γρήγορα όσο και στο να διαδίδω τη δουλειά μου και τη γενικότερη οπτική μου για τα πράγματα. Έχω δημιουργήσει σχέσεις, όχι μόνο μεταξύ δημιουργού και αναγνώστη, αλλά ακόμα και φιλίες στην «κανονική ζωή». Πολλές φορές νιώθω να ασφυκτιώ με την ατζέντα των social media. Όλοι ασχολούμαστε με ένα θέμα για 2 ή 3 μέρες αναμασώντας πολλές φορές τα ίδια επιχειρήματα και τίποτε άλλο δεν μπορεί να αναδειχτεί ακόμα κι αν είναι απείρως σοβαρότερο. Στη συνέχεια ως δια μαγείας ξεχνιέται. Δεν βγάζω τον εαυτό μου απ’ έξω από αυτή τη διαδικασία η οποία σαν δημιουργό όμως με δυσκολεύει αφού νιώθω πολλές φορές «υποχρεωμένος» να μιλήσω για το θέμα που παίζει, ακόμα κι αν στη δική μου ιεράρχηση δεν είναι το βασικό. Θα έχει συνέχεια το Working Dead; Ξεκίνησα τη σειρά το καλοκαίρι του 2016 με τέσσερα έτοιμα επεισόδια, δυο προσχέδια της κακιάς ώρας και ένα απίστευτο άγχος για πόσες βδομάδες μπορεί να συνεχιστεί το συγκεκριμένο κόνσεπτ. Πλέον είμαστε στα 170 περίπου επεισόδια και παρότι το άγχος αυτό παραμένει, η σκέψη να το σταματήσω με αγχώνει πολύ περισσότερο. Η συγκεκριμένη ιδέα, ένα εβδομαδιαίο ιστορικό πολιτικό στριπάκι, είναι πολύ κοντά σε αυτό που πάντα ήθελα να κάνω σαν σκιτσογράφος. Είναι απαιτητικό και χρονοβόρο, αλλά με έχει «ανταμείψει» σε πολλά διαφορετικά επίπεδα. Θα το συνεχίσω για όσο η ανταπόκριση είναι θετική και για όσο νιώθω πως έχω καινούρια πράγματα να πω, χωρίς να επαναλαμβάνομαι ή να κάνω εκπτώσεις στην ποιότητα της δουλειάς μου μόνο και μόνο για να το διατηρήσω ζωντανό. Διλήμματα Λούκι Λουκ ή Αστερίξ; Λούκι Λουκ, παραδόξως, διότι λατρεύω την αμερικάνικη ιστορία. V for Vendetta ή The Watchmen; V fot Vendetta. Marvel ή DC; Marvel. Λε Μπρον ή Τζορνταν; ΛεΜπρον. Μέσι ή Μαραντόνα; Μαραντόνα. Τo Working Dead...and... κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Τόπος. Και το σχετικό link...

Αφιέρωμα στον καλλιτέχνη. Λόγω μεγέθους Α3 του περιοδικού κόπηκαν κάποιες άκρες. Βλέπε για την ηλεκτρονική του μορφή www.os3.gr --> Έλληνες Σκιτσογράφοι.

Συλλογή από γελοιογραφίες-φωτογραφίες που δημοσιεύτηκαν τα τελευταία χρόνια στην Εφημερίδα ΠΟΝΤΙΚΙ, με θέμα το γνωστό μνημόνιο. Επέμβαση στις φωτογραφίες από τον Πάνο Ζαχάρη και το γνωστό μας Soloup. Δινόταν μαζί με το φύλλο της 19/12/2013. Πολλά πετυχημένα, μερικά έχουν την αξία τους την εποχή που δημοσιεύτηκαν.

Μαζί με το "Ποντίκι" της Πέμπτης 30 Σεπτεμβρίου 2010, κυκλοφόρησε και το άλμπουμ με τους διακριθέντες στον Διαγωνισμό κόμικ με θέμα "Ξένοι στην ίδια πόλη" που είχε οργανώσει η εφημερίδα λίγο καιρό πρίν. Πέρα απο τα έργα που πήραν τα τρία πρώτα βραβεία το άλμπουμ περιλαμβάνει και ολόκληρα τα έργα που πήραν επαίνους ή διακρίσεις, πράγμα πολύ θετικό μιας και διαμορφώνουμε πλήρη άποψη για το κόμικ. Μέσα στις 100 χορταστικές σελίδες του μπορεί κανείς να βρεί ιστορίες καλές, αλλά και κάποιες (λίγες) αρκετά μέτριες. Στα συν του περιοδικού το μεγάλο μέγεθος και το γεγονός ότι βάζει ολόκληρα τα κόμικ, στα μείον (και πράγμα που πρέπει να προσεχθεί σε επόμενη προσπάθεια) η ποιότητα του χαρτίου (κόστος γαρ, αλλά και πάλι...). Κάποια κόμικ "αδικούνται" τυπωμένα σε αυτό το χαρτί. Το άλμπουμ περιλαμβάνει τα εξής κόμικ: Συνταγές Μαγειρικής των Π. Ζερβού/Γ. Γούση/Π. Μητσομπόνου Ποιος Είμαι του I. Wayan Dania Ξένοι στην Ίδια Πόλη της Σ. Σπυρλιάδου Ξένοι στην Ίδια Πόλη του Γ. Κωνσταντόπουλου Άτιτλο του Γ. Ζήρου Μάσκες του Σ. Κουτσουπάκη Ξένοι στην Ίδια Πόλη του Γ. Ρούγγου Εαν ήσουν Τουρίστας της Ε. Κυριακού Το Ελιξίριο της Ζωής του Χ. Σταμπουλή Εγώ Ξένος της Ε. Ρουσοπούλου Ξένοι στο Ίδιο Σύμπαν των Σ. Κυπριώτη/Σ. Μαρτζούκου Ο Ξένος του Κ. Μαυρίδη Sewer Love Story του Μ. Φραγγίδη Πλεξούδα του Θ. Ψαρρού Κλι-Κλα-Κλου της Λ. Παντελιάδου ΤΙΚ ΤΑΚ ΤΟΚ του Smart

Αυτή η συλλογή είναι απο τις εκδόσεις Το Ποντίκι .. Είχαν εκδοθεί στην Μόσχα το 1946 απο τις εκδόσεις Τέχνη και προέρχονται απο την συλλογή Δεξιοτέχνες της Σάτυρας και στην Ελλάδα εκδόθηκαν το 1994 και περιέχει 130 γελοιογραφίες απο τα έτη 1941 εώς 1945.. Ευχαριστούμε τον green-mits για τις εσωτερικές σελίδες.